Του Σπύρου Βαλαβάνη,
Οι πυραμίδες της Κεντρικής Αμερικής αποτελούν ίσως τα διασημότερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των μεγάλων πολιτισμών που άκμασαν στην περιοχή, όπως για παράδειγμα οι Μάγιας και οι Αζτέκοι. Σε αντίθεση με τις πυραμίδες της αρχαίας Αιγύπτου, οι οποίες χρησίμευαν αποκλειστικά ως τάφοι των Φαραώ, οι πυραμίδες των προκολομβιανών πολιτισμών της Αμερικής είχαν ποικίλες χρήσεις. Άλλοτε είχαν τη χρήση ταφικών μνημείων, άλλοτε ως εξέδρες ναών και άλλοτε ως ομοιώματα βουνών ενός ιερού τόπου. Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε την εξέλιξη αυτού του μοναδικά ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού τύπου μέσα από τα πιο σημαντικά παραδείγματα που μας σώζονται σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων βρίσκεται στην επικράτεια του σημερινού Μεξικού.
Αρχικά δύο πολύ σημαντικές πυραμίδες είναι αυτές που βρίσκονται στην αρχαία πόλη του Teotihuacán στο Μεξικό. Η πόλη ανακαλύφθηκε το 1890 και βρίσκεται μόνο λίγα χιλιόμετρα από την πόλη του Μεξικού. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη προκολομβιανή πόλη της Αμερικής, η οποία άκμασε κατά τον 5ο – 8ο αι. μ.Χ., κάλυπτε μία έκταση 22,5 τ.χλμ. και με τον πληθυσμό της να υπολογίζεται στους 45.000-85.000 κατοίκους. Η πόλη χαρακτηρίζεται από τη μνημειακή της αρχιτεκτονική, η οποία αποτυπώνεται στις δύο μεγάλες πυραμίδες της: την Πυραμίδα του Ήλιου και τη Πυραμίδα της Σελήνης, καθώς και τον μικρότερο Ναό του Quetzalcoatl (Φτερωτού Φιδιού). Η Πυραμίδα του Ήλιου φαίνεται πως χτίστηκε πρώτη και έχει 65 μ. ύψος και ακολούθησε η μικρότερη Πυραμίδα της Σελήνης, η οποία έχει ύψος 45. Οι δύο Πυραμίδες ενώνονται μέσω της Λεωφόρου των Νεκρών, η οποία διασχίζει τη πόλη αποτελώντας τον κεντρικό της άξονα. Η μεν Πυραμίδα του Σελήνης βρίσκεται στο βόρειο άκρο της Λεωφόρου, ενώ η δε Πυραμίδα του Ήλιου στο μέσον της. Και οι δύο πυραμίδες κοσμούνται με σκηνές μυθολογικής θεματολογίας, ενώ ο Ναός του Quetzalcoatl με αλλόκοτες μορφές φιδιών. Τελικά, γύρω στον 8ο αι. η πόλη καταστράφηκε από πυρκαγιά και κατόπιν εγκαταλείφθηκε.
Ακολουθεί ο λεγόμενος Ναός των Επιγραφών στο Palenque. Πρόκειται για το αρχαιότερο και πολυτελέστερο παράδειγμα πυραμίδας που είχε τη χρήση ταφικού μνημείου. Ο Ναός ανακαλύφθηκε το 1952 από τον αρχαιολόγο Alberto Ruz και χρονολογείται γύρω στο 650-700 μ.Χ., την κλασική περίοδο των Μάγια. Έχει πάρει το όνομά του από τρεις πινακίδες ενεπίγραφων ιερογλυφικών που βρέθηκαν στον εσωτερικό χώρο του ναού στην κορυφή της πυραμίδας και αποτελεί το εκτενέστερο κείμενο των Μάγιας. Ο τάφος ανήκει στον βασιλιά του Palenque Kʼinich Janaab Pakal I, ο οποίος, σύμφωνα με τις επιγραφές γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου 603 και πέθανε στις 28 Αυγούστου 683 μ.Χ. Το κείμενο εξιστορεί τη ζωή και τη βασιλεία του ενταφιασμένου, ο οποίος είδε την πόλη του να καταστρέφεται από μία επίθεση και όλα τα αρσενικά μέλη της οικογένειάς του να πεθαίνουν στη μάχη. Ως ο μόνος πλέον άρρεν διάδοχος ανήλθε στον θρόνο σε ηλικία μόλις 12 ετών και αμέσως προέβη στην ανοικοδόμηση της πόλης και την ανάκαμψη του βασιλείου του. Μαζί με τον τάφο που έχει ύψος 24 μ. σώζεται και πλήθος από τα κτίρια που οικοδόμησε, όπως τα ανάκτορά του.
Συνεχίζοντας μερικά χιλιόμετρα βορειότερα στο Μεξικό, κοντά στο σημερινό Βερακρούζ, υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος του El Tajin, ο οποίος ανακαλύφθηκε από τους Ευρωπαίους το 1785. Η περίοδος ακμής της αρχαία αυτής πόλης, το όνομα της οποίας σημαίνει «πόλη της βροντής» στη γλώσσα της φυλής Totonac, χρονολογείται στο 600 – 1230 μ.Χ. Η πόλη είναι γνωστή για τη λεγόμενη Πυραμίδα των Κογχών, η οποία έχει ύψος 25 μ. και αποτελείται από 7 επίπεδα. Το όνομά της οφείλεται στις σειρές κογχών που κοσμούν τα επίπεδα της πυραμίδας. H πρόσβαση στη κορυφή της πυραμίδας πραγματοποιείται από κλίμακα στην ανατολική πλευρά της. Ο θρησκευτικός χαρακτήρα της πυραμίδας δεν είναι βέβαιος, αν και έχουν εκφραστεί κάποιες απόψεις πως σχετίζονται με θεότητες του Κάτω Κόσμου. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως η ιδιαιτερότητα αυτού του μνημείου κατάφερε να κερδίσει ακόμα και τον θαυμασμό του διάσημου Μεξικανού ποιητή και διπλωμάτη Octavio Paz.
Στη συνέχεια το Chichén Itzá αποτελεί ίσως έναν από τους πιο γνωστούς οικισμούς των Μάγιας. Βρίσκεται στη χερσόνησο του Γιουκατάν, η οποία υπήρξε το πολιτισμικό κέντρο των Μάγιας και χρονολογείται κατά τον 9ο – 13ο αι. Το όνομα της πόλης σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «το στόμιο του πηγαδιού των Ιτζά», μία εθνοτική ομάδα της περιοχής. Το πιο γνωστό αρχιτεκτονικό μνημείο του χώρου αποτελεί η Πυραμίδα του Kukulkan (El Castillo), μία θεότητα των Μάγιας που ταυτιζόταν με τον θεό Quetzalcoatl των Αζτέκων. Η Πυραμίδα έχει ύψος 30 μ. και η βάση της πλάτος 55 μ. Το όλο οικοδόμημα αποτελείται από 9 βαθμίδες, οι οποίες μέσω μιας σειράς κλιμάκων σε κάθε πλευρά της οδηγούν στον χώρο του ναού στην κορυφή της πυραμίδας. Οι κατά καιρούς ανασκαφές έχουν φέρει στο φως πλήθος αξιοθαύμαστων ευρημάτων και έργων τέχνης.
Ολοκληρώνοντας τη λίστα των Πυραμίδων της Μεσοαμερικής, ο Μεγάλος Ναός της Tenochtitlán (σημ. Πόλη του Μεξικού), παρόλο που δεν διατηρείται ολόκληρος, αποτελεί μία από τις διασημότερες πυραμίδες του Μεξικού, ενώ ήταν και το σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο της αυτοκρατορίας των Αζτέκων. Η οικοδόμησή του φαίνεται πως ξεκίνησε λίγο μετά την ίδρυση της πόλης το 1325, η οποία είχε χτιστεί πάνω σε μικρά τεχνητά νησάκια στο μέσον της λίμνης Texcoco. Η οικοδόμηση του ναού όπως αποδεικνύεται από τη έρευνα φαίνεται πως δεν ήταν ενιαία, αλλά αυτό που συνέβη ήταν οικοδόμηση μικρότερων ναών που χτίστηκαν διαδοχικά ο ένας πάνω στον άλλον από τους διάφορους αυτοκράτορες προσδίδοντας έτσι το τεράστιο ύψος του. Είναι πιθανό πως ο κάθε αυτοκράτορας προσπαθούσε να ξεπεράσει τον προκάτοχό του και για αυτό έχτιζαν συνεχώς ναούς, ώστε να φαίνεται μεγαλύτερος. Από τα αρχαιολογικά δεδομένα προκύπτει πως η οικοδομική εξέλιξη του ναού διακρίνεται σε εφτά φάσεις, που αντιστοιχούν σε εφτά ναούς που τοποθετούνται την περίοδο 1325 – 1519.
Στην τελική του μορφή ο Ναός διέθετε δύο βωμούς αφιερωμένους στους θεούς Huitzilopochtli, θεό του πολέμου και προστάτη της φυλής των Αζτέκων και Tlaloc, θεό της βροχής. Ευρισκόμενος στο φυσικό και συμβολικό κέντρο της πόλης, αλλά και της αυτοκρατορίας, ο Ναός της Tenochtitlán ήταν για τους Αζτέκους το επίκεντρο της θρησκευτικής τους ζωής, αφού επάνω του ελάμβαναν χώρα οι χιλιάδες ανθρωποθυσίες πολλές φορές με παρουσία του ίδιου του αυτοκράτορα. Όταν ο Κορτές κατέλαβε τη πόλη το 1521 ισοπέδωσε τον Ναό, ο οποίος ανακαλύφθηκε εκ νέου από τον αρχαιολόγο Eduardo Matos Moctezuma το 1978, οι ανασκαφές του οποίου έφεραν στο φως χιλιάδες ευρήματα, τα πιο σημαντικά εκ των οποίων εκτίθενται στο Μουσείο του Ναού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bahn, Paul G. (2004), Αρχαιολογία: Οδηγός στο παρελθόν και τους θησαυρούς του κόσμου, μτφρ. Μπεττίνα Τσιγαρίδα, Αθήνα: Εκδ. Καπόν
- Baquedano, Elizabeth (1994), Τα Μάτια της Ανακάλυψης: Αζτέκοι, Ίνκας, Μάγια: Ανακαλύψτε τους λαούς αυτούς και τους προγόνους τους – τις δοξασίες, τις τελετουργίες και τον πολιτισμό τους, Αθήνα: Εκδ. Αστέρης Δεληθανάσης.
- Beatrice Gabriela Joeger THE “PYRAMIDS” OF MEXICO / “PIRAMIDELE” DIN MEXIC. Διαθέσιμο εδώ
