Του Στυλιανού-Λάμπρου Καραγεώργη,
Τον Ιανουάριο του 1978, ο Τούρκος Πρωθυπουργός, Bülent Ecevit, θα προτείνει στον Έλληνα ομόλογό του συνομιλίες σε ανώτατο επίπεδο προς επίλυση των διαφορών. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής διστακτικά θα αποδεχθεί την πρόταση, θέλοντας να αποφύγει αρνητικές εντυπώσεις στα μέλη της ΕΟΚ. Ταυτόχρονα, ο Τούρκος Πρωθυπουργός θα ενθαρρύνει τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Kurt Waldheim, για επανέναρξη των διακοινοτικών συνομιλιών στην Κύπρο, που είχαν παγώσει την άνοιξη του 1977, δίνοντας εντολή στον Τουρκοκύπριο επικεφαλής, Rauf Denktaş, για διαλλακτικότητα. Με τις παραπάνω πράξεις καλής πίστεως, οι Τούρκοι αποσκοπούσαν στην άρση του εμπάργκο από το αμερικανικό Κογκρέσο.
Τον Μάρτιο, θα πραγματοποιεί η συνάντηση κορυφής στο Μοντρέ, μεταξύ Καραμανλή και Ecevit. Οι δυο πρωθυπουργοί θα συζητήσουν όλα τα σοβαρά θέματα που απασχολούν τις χώρες τους, εκτός του κυπριακού, επαναλαμβάνοντας απλώς τις ήδη υπάρχουσες θέσεις τους. Ο Ecevit θα προτείνει τη σύνταξη κοινού ανακοινωθέντος, στο οποίο η Τουρκία θα αναγνώριζε εκ νέου το πολιτικό καθεστώς των νήσων του Αιγαίου και η Ελλάδα θα παραιτούνταν του δικαιώματος επέκτασης των χωρικών της υδάτων. Ο Καραμανλής θα αρνηθεί, με τους δύο άνδρες να συμφωνούν μόνο στην αναβάθμιση του διμερούς διαλόγου σε επίπεδο Γενικών Γραμματέων των Υπουργείων.
Στις 13 Απριλίου, ο Denktaş θα παραδώσει τις προτάσεις του στον ΟΗΕ. Αυτές νομιμοποιούσαν τον Αττίλα, προέβλεπαν δύο ανεξάρτητα κράτη και απαγόρευαν την επιστροφή των προσφύγων στην Αμμόχωστο. Ο Πρόεδρος της νήσου, Σπύρος Κυπριανού, απέρριψε τις τουρκοκυπριακές προτάσεις ως απαράδεκτες. Ωστόσο, η τουρκική πλευρά είχε επιδείξει καλή θέληση στις Η.Π.Α.
Μετά από δήλωση του Αμερικανού Προέδρου για πιθανή άρση του εμπάργκο στην Τουρκία, η Ελλάδα ανέβαλε τις διμερείς συναντήσεις του Απριλίου. Οι Τούρκοι αντέδρασαν στην αναβολή με αεροναυτικά γυμνάσια στο Αιγαίο, περικυκλώνοντας τη Λέσβο. Παράλληλα, ο Ecevit δήλωνε την ανάγκη νέας αμυντικής τουρκικής πολιτικής έναντι της Ελλάδος, με τον Υπουργό Εξωτερικών, Γεώργιο Ράλλη, να απαντά πως η Άγκυρα επεδίωκε άρση του εμπάργκο, με σκοπό να επιλύσει τις διαφορές της με την Αθήνα.
Στα τέλη Μαΐου, υπό τις πιέσεις των Αμερικανών και με το δέλεαρ της επανένταξης στο στρατιωτικό σκέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, ο Καραμανλής πείστηκε να συναντήσει τον Ecevit στην Ουάσιγκτον, στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ. Η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από το θέμα του εμπάργκο και των πωλήσεων όπλων χωρίς αποτέλεσμα. Το τελικό κείμενο της συνόδου προέβλεπε αναφορά στην ανάγκη άρσης του εμπάργκο, με την Ελλάδα να απειλεί με αποχώρηση και από το πολιτικό σκέλος της συμμαχίας σε τέτοια περίπτωση.
Οι Αμερικάνοι ιθύνοντες, σε μια απόπειρα να μετριάσουν την ελληνική πλευρά, υπέγραψαν μια αρχική συμφωνία επανένταξής της στο στρατιωτικό σκέλος της συμμαχίας. Ωστόσο, τον Ιούλιο ανέθεσαν τη διοίκηση της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ στην Τουρκία, εξαναγκάζοντας την Ελλάδα να συναινέσει στην άρση του αμερικανικού εμπάργκο.
Μέσα στον Αύγουστο, το Κογκρέσο ψήφισε την άρση, έχοντας υπόψιν προηγηθείσα πρόταση του Denktaş για επανεγκατάσταση 35.000 Ελληνοκυπρίων στην Αμμόχωστο. Την ίδια περίπου περίοδο, το Διεθνές Δικαστήριο ανακοίνωνε την αναρμοδιότητα εκδίκασης της ελληνικής προσφυγής, χωρίς την υπογραφή της Τουρκίας, επαληθεύοντας το στρατηγικό λάθος των Αθηνών το καλοκαίρι του 1976. Τελικά, η Ελλάδα κερδίζει μόνο την επισημοποίηση της αναλογίας 7/10 της αμερικανικής βοήθειας, ενώ η Κύπρος βιαστικά απέρριπτε την τουρκοκυπριακή πρόταση.
Στις 9 Νοεμβρίου, ένα ακόμα ψήφισμα του ΟΗΕ καλούσε τις τουρκικές δυνάμεις σε αποχώρηση από την Κύπρο. Ως απάντηση, ο νομικός σύμβουλος του Υπουργείου Εξωτερικών των Η.Π.Α., Matthew Nimetz, κατέθετε ένα τριμερές Αμερικανικό-Βρετανικό-Καναδικό σχέδιο επίλυσης του κυπριακού. Το σχέδιο προέβλεπε μια χαλαρή συνομοσπονδία ισότιμων κοινοτήτων, με επιστροφή κάποιων εδαφών στην κυπριακή κυβέρνηση και την επανεγκατάσταση προσφύγων στην Αμμόχωστο. Και οι δύο πλευρές το αντιμετώπισαν με επιφυλάξεις και, τελικά, το απέρριψαν.
Εν κατακλείδι, κατά τη διάρκεια του 1978, υπό τις πιέσεις των Η.Π.Α., η Ελλάδα δεν κατάφερε να αποτρέψει την άρση απαγόρευσης όπλων στην Τουρκία. Το μόνο θετικό ήταν πως εξασφάλιζε επισήμως την αναλογία 7/10 αμερικανικής βοήθειας και δρομολογούσε την επιστροφή της στη στρατιωτική συμμαχία. Οι δύο συναντήσεις Καραμανλή-Ecevit δεν συντέλεσαν στην πρόοδο των διμερών διαπραγματεύσεων σχετικά με το Αιγαίο, ενώ στην Κύπρο η ελληνική πλευρά έχασε την ευκαιρία να επιστρέψει ένας αριθμός εκδιωχθέντων στην Αμμόχωστο.
Αν μπορεί να συναχθεί κάποιο συνολικό συμπέρασμα για την εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων κατά την περίοδο 1974-78, αυτό είναι πως η Ελλάδα επέλεξε να επιλύσει τις διαφορές της με την Τουρκία, ακολουθώντας τη λογική του διεθνούς δικαίου. Ωστόσο, οι Τούρκοι έκαναν από την αρχή ξεκάθαρη την πρόθεσή τους για επίλυση των διμερών θεμάτων επί της λογικής της ισχύος. Η Αθήνα δεν μπορεί να κατηγορηθεί για αδράνεια στη διπλωματική κονίστρα, ωστόσο η τακτική της δεν απέφερε ουσιαστικά αποτελέσματα, πέρα από την αποφυγή την ένοπλης αντιπαράθεσης με την Άγκυρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βερέμης, Θάνος (2013), Ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων, 1453-2005, Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρης
- Λάµπρου, Γιάννης Κ. (2008), Ιστορία του Κυπριακού. Τα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, 1960-2008, Αθήνα: Εκδόσεις Πάργα
- Σακκάς, Γιάννης Δ. (2015), Η Ελλάδα στη Μεσόγειο, 1950-2004. Εξωτερική πολιτική και περιφερειακές διενέξεις, Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών
- Σβολόπουλος, Κωνσταντίνος (2001), Η ελληνική εξωτερική πολιτική, 1945-1981, Αθήνα: Εκδόσεις Εστία
- Συρίγος, Άγγελος (2015), Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
