Της Δήμητρας- Χριστίνας Καραουλάνη,
Οι χρόνιες ασθένειες αποτελούν τις πρώτες αιτίες θανάτου και αναπηρίας παγκοσμίως, με κάποιες από αυτές να αφορούν καρδιαγγειακά προβλήματα, μεταβολικά σύνδρομα, καρκίνο κ.α. Μάλιστα, ο κάθε ασθενής πολύ πιθανόν να πάσχει από πάνω από μία νόσους και, δυστυχώς, να παραμελεί την ψυχική του υγεία. Είναι γνωστό ότι κοινωνικοί παράγοντες υγείας, όπως το οικογενειακό εισόδημα και το περιβάλλον, καθορίζουν τη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου.
Είναι πολύ λογικό, όταν βγαίνει η διάγνωση μιας χρόνιας ασθένειας, να πέφτει η ψυχολογία του ασθενή. Από εκεί που μπορεί να ήταν ένα δραστήριο άτομο με πάρα πολλές ασχολίες, ξαφνικά να μη μπορεί να κάνει τίποτα και να αλλάξει η ζωή του. Όμως, δεν θα πρέπει να πιστεύουμε ότι αυτή η στενοχώρια δεν είναι σημαντική, μιας και αυτή μπορεί να εξελιχθεί σε κατάθλιψη. Η κατάθλιψη είναι μια ψυχική κατάσταση που έχει ως κύρια χαρακτηριστικά τα παρατεταμένης διάρκειας συναισθήματα έντονης θλίψης, μελαγχολίας, απογοήτευσης και απελπισίας, σε συνδυασμό με ελάττωση της διάθεσης και του κινήτρου για ζωή και για τις δραστηριότητες που τυπικά σε αυτήν συμπεριλαμβάνονται. Με τον όρο κατάθλιψη αναφερόμαστε είτε στην ψυχική διαταραχή είτε στο σχετικό συναίσθημα και φυσικά, διαφέρει από το αίσθημα της θλίψη που όλοι οι άνθρωποι θα βιώσουν φυσιολογικά κάποια στιγμή στη ζωή τους, ως συναισθηματική απάντηση σε αντίστοιχα ερεθίσματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι με την εμφάνισή της μπορεί να επιδεινωθεί η ασθένεια και να εμφανιστούν κι άλλες νόσοι.
Ορισμένα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι τα εξής:
- Επίμονη, ανήσυχη ή «κενή» διάθεση
- Αίσθημα απελπισίας ή απαισιοδοξίας
- Αίσθημα ευερεθιστότητας, απογοήτευσης ή ανησυχίας
- Αίσθημα ενοχής
- Απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης για χόμπι και δραστηριότητες
- Μειωμένη ενέργεια, κόπωση ή αίσθημα «επιβράδυνσης»
- Δυσκολία συγκέντρωσης, μνήμης ή λήψης αποφάσεων
- Δυσκολία στον ύπνο, ξύπνημα νωρίς το πρωί ή υπερβολικός ύπνος
- Αλλαγές στην όρεξη ή το βάρος
- Πόνοι, πονοκέφαλοι, κράμπες ή πεπτικά προβλήματα χωρίς ξεκάθαρη φυσική αιτία που δεν υποχωρούν ούτε με τη θεραπεία
- Απόπειρες αυτοκτονίας ή σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας
Ο ασθενής δεν είναι ο μόνος που βιώνει την στεναχώρια της ασθένειας, αλλά τη βιώνει και η οικογένειά του. Η νόσος του πάσχοντος μέλους της οικογενείας επηρεάζει τη συναισθηματική κατάσταση και τις σχέσεις μεταξύ των μελών, τις οικονομικές και κοινωνικές υποχρεώσεις της οικογένειας και των μελών ξεχωριστά. Επίσης, μειώνεται ο ελεύθερος χρόνος των μελών, λόγω των υποχρεώσεων. Τα συναισθήματα που επικρατούν είναι η ενοχή, ο θυμός, η ανησυχία, η αναστάτωση, η απογοήτευση και η ντροπή. Τα συναισθήματα αυτά επηρεάζουν ξεχωριστά τα μέλη της οικογενείας, ανάλογα με τον βαθμό σοβαρότητας της νόσου και το χρονικό διάστημα που έχει περάσει από τη διάγνωση.
Η ευεξία ενός ατόμου σίγουρα δεν αφορά την εξάλειψη της νόσου και της αγωνίας του, παρότι αυτή η νοοτροπία επικρατεί στα σημερινά συστήματα υγείας. Είναι σημαντικό να δίνεται έμφαση στην αποδοχή των δύσκολων συναισθημάτων και εμπειριών της ζωής των ασθενών, τα οποία δεν μπορούν να αλλάξουν και αποτελούν το επίκεντρο αυτής. Η προώθηση θετικών συναισθημάτων, όπως η συμπόνια, η θετική διάθεση και η αντίληψη του εαυτού, συμβάλλει στη διευκόλυνση δημιουργικών, ευέλικτων και καινοτόμων τρόπων σκέψης και συμπεριφοράς, τα οποία ενισχύουν τη φυσική, πνευματική, ψυχολογική και κοινωνική υγεία. Τα θετικά συναισθήματα και η ευημερία ασκούν επίδραση στη μείωση της νοσηρότητας και του προώρου θανάτου.
Κατά καιρούς, οι επιστήμονες έχουν επικεντρωθεί σε μια ποικιλία τρόπων φροντίδας των χρόνιων ασθενών. Αρχικά, η χρόνια ασθένεια και η συμπεριφορά υγείας, δηλαδή το τι κάνει κάποιος για να διατηρεί την υγεία του, είναι από τα σημαντικότερα μέρη μιας θεραπείας, μιας και ο ασθενής λόγω της άθλιας ψυχολογικής του κατάστασης παραμελεί πολλές φορές τον εαυτό του. Ύστερα, άλλο ένα σημαντικό μέρος είναι η σχέση μεταξύ του ασθενούς και του επαγγελματία υγείας, που ο τελευταίος κρίνει με διάφορες θεωρίες και μοντέλα το πόσο ο πρώτος είναι σε ετοιμότητα να βελτιώσει την κατάστασή του. Η διάγνωση της νόσου παίζει σημαντικό ρόλο, ώστε οι επαγγελματίες υγείας να θέσουν προτεραιότητες και στόχους στο πλάνο φροντίδας, να διακρίνουν τη σοβαρότητα της νόσου και να δώσουν την ανάλογη φαρμακευτική αγωγή. Η αλλαγή καθημερινότητας και συμπεριφοράς είναι σημαντική, γιατί το κάπνισμα, το αλκοόλ, η δίαιτα, η έλλειψη σωματικής άσκησης κ.α. είναι παράγοντες που επηρεάζουν τη σωματική και ψυχική κατάσταση. Τέλος, η παρακινητική συνέντευξη στη διαχείριση χρόνιων νοσημάτων με τη χρήση στοχευόμενων ερωτημάτων που δεν δημιουργούν σύγχυση στον ασθενή είναι ένα σκέλος της φροντίδας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Co-occurring: Mental Health and Chronic Illness, MHA. Διαθέσιμο εδώ
- Chronic Disease Management, Self-Efficacy are Quality of Life, JNR. Διαθέσιμο εδώ
- The impact of disease on family members: a critical aspect of medical care, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- The Intersection of Mental Health and Chronic Disease, JOHNS HOPKINS. Διαθέσιμο εδώ
- Chronic Illness and Mental Health: Recognizing and Treating Depression, NIH. Διαθέσιμο εδώ
- Chronic Physical Illness: A Psychophysiological Approach for Chronic Physical Illness, NIH. Διαθέσιμο εδώ
- Οι κοινωνικοί καθοριστικοί παράγοντες της υγείας, socialpolicy.gr. Διαθέσιμο εδώ
- ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ (SDOH), eclass.upatras.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Κατάθλιψη, psyxiatros.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Role of nurses in supporting patients to self-manage chronic conditions, NursingStandard. Διαθέσιμο εδώ
- Editorial: Improving Wellbeing in Patients With Chronic Conditions: Theory, Evidence, and Opportunities, frontiersin.org. Διαθέσιμο εδώ
- Promoting Chronic Disease Management: A guide for behavioral health care teams, depts.washington.edu. Διαθέσιμο εδώ
