Της Νικολίνας Μάνη,
Προς αναζήτηση μιας πιο πρωτότυπης έναρξης του άρθρου, σκέφτηκα να καταφύγω σε συμπερίληψη αποφθεγμάτων κατά του σεξισμού. Έψαξα, μελέτησα και διατύπωσα ένα πρωτοφανές συμπέρασμα: Σεξισμός είναι (και) όταν ψάχνεις για αντί-σεξισμό και βρίσκεις μονάχα φεμινισμό. Είναι πασιφανές ότι ο φεμινισμός είναι απαραίτητος για την ισότιμη μεταχείριση και βελτίωση της θέσης της γυναίκας. Ο σεξισμός όμως, προσανατολίζεται στον διαχωρισμό και των δύο φύλων. Η εναντίωση προς τον σεξισμό ουδεμία σχέση έχει με τα φεμινιστικά πρότυπα.
Οι απόψεις σχετικά με το τι είναι «σεξισμός» είναι βεβαιωτικά και ακράδαντα συγκεχυμένες. Για αυτό και θα επιχειρηθεί ο εξής ορισμός: σεξισμός είναι το συνονθύλευμα πεποιθήσεων, που επιζητά τη διάκριση μεταξύ γυναικών και ανδρών.
Παρά ταύτα, αρκετοί ανορθοδόξως συνδέουν τον σεξισμό με τα σχόλια προσβλητικής διάθεσης εναντίον των γυναικών. Το γεγονός ότι απευθύνεται στατιστικά στην πλειονότητα κυρίως του γυναικείου φύλου δεν υπονοεί κιόλας ότι το αντρικό φύλο δεν είναι αποδέκτης του. Ο σεξισμός αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο που αναμφισβήτητα εντάσσεται σε διαχρονικά πλαίσια, ακόμα και στη θεμιτή, αλλά όχι υπαρκτή «σύγχρονη» κοινωνία.
Οι γυναίκες παρά την εξέλιξη των φεμινιστικών ιδανικών, την τεχνολογική πρόοδο και την άνοδο του πολιτισμού, εξακολουθούν, σε αυξανόμενα ποσοστά, να δέχονται κριτική σεξιστικής υφής και να καθίστανται «αντικείμενα» διακρίσεων, λόγω της «μειονεκτικής θέσης» που τους δόθηκε εκ φύσεως. Το δυσάρεστο στοιχείο είναι ότι οι γυναίκες συχνά τίθενται «υποχείρια» κριτικής από το ίδιο το φύλο τους καθ’ αυτό. Ο σεξισμός ενδέχεται να αναδυθεί και σε ομάδες του ιδίου φύλου, αφού πολλές είναι εκείνες που υποπίπτουν άθελά τους ή ηθελημένα σε προσβολές που δείχνουν το χάσμα ανάμεσα στα δύο φύλα, το οποίο γεφυρώνεται βαθμιαία και σταθερά.
Σχόλια τύπου «είσαι πολύ όμορφη, κρίμα που δεν περιποιείσαι» ή «βάλε κάτι πιο θηλυκό, σαν άντρας ντύνεσαι» ή «ποιος θα γυρίσει να κοιτάξει εσένα» είναι πολλά και αφανώς αδιάφορα σχόλια για την καθημερινή ζωή. Ακόμα και η κοινότοπη φράση «γυναίκες νοικοκυρές στο σπίτι με τα παιδιά» συνεχίζει να αποτελεί ένα στερεοτυπικό κατάλοιπο της συντηρητικής κοινωνίας, που, όσο κι αν σας εκπλήσσει, ακούγεται και σήμερα και από τα δύο φύλα (σε ένα διόλου ασήμαντο, αλλά άξιο έγερσης προβληματισμού ποσοστό). Όλα τα παραπάνω, με τη σειρά τους, αμαυρώνουν και υποβιβάζουν την πάσα φεμινιστική ιδέα και όχι μόνο.
Αναλυτικότερα, κατά τη γνώμη μου, τα σεξιστικά σχόλια έχουν πάντοτε διμερή ανταπόκριση, καθώς απευθύνονται εξίσου και στα δύο φύλα. Λόγου χάριν, με την έκφραση «ντύνεσαι σαν άνδρας», προσβάλλεται άμεσα το ντύσιμο μιας κοπέλας, υπονοώντας ότι οι γυναίκες πρέπει να έχουν την ένδυση που αρμόζει στο φύλο τους αντίστοιχα. Συνάμα και εμμέσως υποσκάπτεται το ότι και οι άνδρες οφείλουν να έχουν τις κατάλληλες ενδυματολογικές επιλογές, που θα προσιδιάζει στην επιθυμητή «αρρενωπότητα» που οφείλει να φέρει ο καθένας. Και στις δύο περιπτώσεις, μπορούμε να μιλάμε για «καθόλου αθώες» αχτίδες σεξισμού, που μόνο θεμιτές δεν είναι σε μια κοινωνία πολιτισμού, όπως τουλάχιστον επιθυμούμε να την ονοματίζουμε.
Ωστόσο, προς έκπληξη εμού και δική σας, δε θα ήθελα να αναφερθώ εκτενέστερα στον γυναικείο σεξισμό. Θεωρώ πρόκληση ως θήλυ, με έγνοια, γενικά, για τις φυλετικές διακρίσεις, να προσεγγίσω ειδικότερα τον ανδρικό σεξισμό. Η προκείμενη εστίασή μου προέκυψε, επειδή, διερευνώντας διεξοδικά το φαινόμενο, κατέληξα στο παρακάτω συμπέρασμα. Τα ίδια τα άρθρα που διαφωτίζουν «υποτιθέμενα» τον σεξισμό, επικεντρώνονται αποκλειστικά στις γυναίκες. Ορισμένοι, δηλαδή, αντιδιαστέλλονται φαινομενικά έναντι του σεξισμού, ενώ, ταυτοχρόνως, τάσσονται υπέρ του, αφού συνάπτουν ασυνείδητα σεξιστικά σχόλια απέναντι στο ανδρικό φύλο εν γένει.
Αδήριτη θα ήταν η ανάγκη, λοιπόν, να μεταβληθεί αυτή η συνήθης θεωρία σκέψης που υποβαθμίζει ολάκερο το αρσενικό φύλο, θέτοντας όλους τους άνδρες σε ένα σεξιστικό «μπλε» κουτάκι. Η συγκεκριμένη προσέγγιση που συνοψίζεται στο ακόλουθο τρίπτυχο «όλοι-άνδρες-γουρούνια» δεν μπορεί να αντιστοιχήσει σε τίποτε άλλο, παρά μόνο σε λανθασμένη προάσπιση των φεμινιστικών ιδανικών. Ο φεμινισμός δεν στέκεται κατά των ανδρών, αλλά τάσσεται υπέρ των γυναικών.
Ας αρχίσουμε πλέον να αναφερόμαστε σε δεδομένα, περιπτώσεις ανθρώπων και όχι φύλων. Ας κατατάξουμε τα ανθρώπινα όντα ανεξαρτήτως ή όχι φύλου σε ειδικές κατηγορίες, που θα βασίζονται περισσότερο σε ψυχολογικούς-κοινωνικούς παράγοντες και λιγότερο στους βιολογικούς που τους χωρίζουν. Ίσως η γνώμη μου να καθίσταται αμφιλεγόμενη, αλλά πώς θα κατορθώσουμε να διασπάσουμε τις φυλετικές διακρίσεις μεταξύ φύλων, όταν εκείνα κατατάσσονται από την ίδια την κοινωνία σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα;
Δεν είναι λίγες οι φορές που ένας άνδρας θεωρείται αναμφίβολα δυνατός με συναισθηματική αντοχή. Οι εκφράσεις «Οι άνδρες δεν κλαίνε» –έτσι «λένε» έστω– ή το γνωστό «ο άνδρας παρέχει ασφάλεια» (είναι άτρωτος, τελικά;), υπερτονίζουν την άδηλη και υποκρύπτουσα λειτουργία του ανδρικού σεξισμού. Πολλοί από εμάς ούτε καν υποψιαζόμαστε τη σεξιστική απόχρωση αυτών των σχολίων. Πράγματι, μοιάζουν θετικά, εφόσον επιδοκιμάζουν την ικανότητα αντοχής και δύναμης του αρσενικού φύλου. Όμως, διακατέχονται από μια υποφαίνουσα προσβλητικότητα, που δηλώνει ότι οι άνδρες δεν δύνανται να κλαίνε. Το δάκρυ δεν κυλά όταν είσαι άνδρας, παγώνει και υπομένει σαν σταλακτίτης. Όταν το βιολογικό σου φύλο συμπληρώνεται ως «Άνδρας», αυτό ισοδυναμεί με την ανικανότητα να αισθανθείς αρνητικά και, ταυτόχρονα, με τη φυσική σου ικανότητα να προσφέρεις ασφάλεια.
Αφενός, υπάρχει μια βιολογικώς διδόμενη συναισθηματική αδυναμία (για εκδήλωση στεναχώριας, θλίψης κτλ.) και αφετέρου, μια φυσική δεινότητα να αντιμετωπίζεις τον κάθε κίνδυνο. Φυσικώς και μιλάω με μια ειρωνική πνοή, αφού μου φαίνονται αδιανόητα όσα υποστηρίζονται με όμοια αυθάδεια και για το αντρικό φύλο. Η ψυχική υπομονή, το σθένος, η δύναμη δεν δόθηκαν μονάχα στους άνδρες a priori. Αυτά είναι επίκτητα χαρακτηριστικά της κάθε ανθρώπινης προσωπικότητας. Οφείλεται να ξεφύγουμε από αυτό το μοντέλο σκέψης για τους άνδρες. Επιπλέον, υπάρχουν τόσα ακόμα κατάλοιπα διακρίσεων που θέτουν τους άνδρες στη γνωστή και κοινωνικώς καθιερωμένη εντύπωση που οφείλουν να δίνουν στο γενικό σύνολο. «Δεν πρέπει» να περιποιούνται τόσο πολύ τον εαυτό τους, να ντύνονται «γυναικεία», να δουλεύουν και να μην ασχολούνται με τις οικιακές εργασίες. Γιατί πρέπει να εξακολουθεί να υποστηρίζεται από μεγάλα ποσοστά ότι εκείνοι είναι ανίκανοι να ασχοληθούν με αυτά;
Επίσης, ένα άλλο, πολύ σύνηθες φαινόμενο είναι η βιαστική συναγωγή του συμπεράσματος ότι ο άνδρας συνάπτει περισσότερες σεξουαλικές σχέσεις από ό,τι μια γυναίκα. Δεν είναι λίγες οι φορές που όταν χωρίζει ένα ζευγάρι, ακούμε από τους βιαστικούς με τάχα «κοινωνικό ενδιαφέρον» ότι ο λόγος του χωρισμού θα ήταν λογικά η απάτη του άνδρα. Υπάρχουν, άραγε, βιολογικά χαρακτηριστικά που καθιστούν τους άνδρες πιο επιρρεπείς στη σύναψη εξωσυζυγικών σχέσεων και στις απάτες; Μάλλον όχι… Οι κατευθυντήριες για τη διατύπωση τέτοιων σεξιστικών απόψεων απορρέουν από το εκάστοτε κοινωνικό γίγνεσθαι.
Επιπρόσθετα, σεξιστική διάκριση εντοπίζεται στην εξωτερική εμφάνιση των ανδρών. Κοντός για άνδρας, πολύ μακρύ μαλλί για άνδρας ή και γενικά «θηλυπρεπής» τρόπος ένδυσης. Ας μην προσπεραστεί και το πόσο σεξιστική είναι η ίδια η λέξη «θηλυπρέπεια», αμφοτεροβαρώς για τα φύλα. Αλλά και πάλι κατά την «κοινωνική λογική», οι άνδρες δεν έχουν καμία συναισθηματική ανάγκη, δεν προσβάλλονται, δε δακρύζουν. Μακάρι να ήμουν υπερβολική σε όσα έλεγα, μα πραγματικά, τη σύγχρονη κοινωνία τέτοια ανάρμοστα σεξιστικά στερεότυπα συνεχίζουν να την πλαισιώνουν.
Τα σεξιστικά σχόλια καταδεικνύουν μια αμφίδρομη προσβολή τόσο του γυναικείου όσο και του ανδρικού φύλου. Προσβάλλεις κάποιον και, σαν ντόμινο, προσβάλλεις και κάποια. Είναι αλληλεξαρτώμενα, αφού, είτε έτσι είτε αλλιώς, απευθύνονται στον καθένα και στην καθεμία. Αναφέρονται στο ίδιο το ανθρώπινο είδος που συγκαταλέγει όλα τα φύλα και επισημαίνει την προβληματική εξέλιξή του, η οποία δεν ακολουθεί ανοδική πορεία όσο ονειρικά κι αν το βλέπουμε. Ο αγώνας για την καταπάτηση του σεξισμού, την καθολική παύση των διακρίσεων είναι ένας ατέρμονος κύκλος. Ας σταματήσουμε να τον αγνοούμε πια κι ας κάνουμε την εμφάνισή του όσο γίνεται πιο θολή και φθαρμένη στο χρόνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τι σημαίνει σεξισμός; – Μόλις αποφασίστηκε επισήμως ο πρώτος ορισμός από το Συμβούλιο της Ευρώπης, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο σεξισμός βλάπτει σοβαρά (και) τους άντρες, xekinima.org, διαθέσιμο εδώ
