Της Ισιδώρας Ανδρέου,
Όλη μας τη ζωή παλεύουμε για κάτι, περιμένοντας μια επιβράβευση και ένα έπαθλο. Όλοι μας προσπαθούμε καθημερινά και ξεχωριστά για το καλύτερο, αναμένοντας να επιβραβευτούμε από κάτι, είτε πρόκειται για κάτι χειροπιαστό είτε πρόκειται για κάτι άυλο με μεγαλύτερη σημασία και βαρύτητα. Η έννοια τη «νίκης» φανερώνεται διαφορετική από εποχή σε εποχή και κάθε φορά αλλάζει υπόσταση και ουσία, μιας και άλλες φορές αποτελεί χρηματικό ποσό και άλλες πάλι μια απλή στέψη με επιβράβευση.
Στην αρχαία Ελλάδα πραγματοποιούνταν αγώνες αρματοδρομίας, Ολυμπιακοί Αγώνες και άλλα αθλήματα, με στόχο να αναδειχθεί ο ίσος ανταγωνισμός και η ευγενής άμιλλα. Σε κάθε μία από τις παραπάνω περιπτώσεις, το έπαθλο δεν αποτελούσε κάποιο αντικείμενο αξίας, αλλά η απλή επιβράβευση, η στέψη με ένα κλαδί ελιάς, ο θρίαμβος και η βαρύτητα του νικητή. Οι αθλητές και οι αρματοδρόμοι δεν αγωνίζονταν με απώτερο σκοπό κάποιο χρηματικό έπαθλο, αλλά έπαιρναν μέρος στα αγωνίσματα προκειμένου να στεφθούν νικητές εις το όνομα τη ανδρείας και να ξεχωρίσουν ανάμεσα στους συμπολίτες τους.
Για την εποχή που μιλάμε, αυτή της αρχαίας Ελλάδας, τα χρήματα δεν έχουν καμία σημασία, και από τη στιγμή που κάποιος στέφεται νικητής, ξεχωρίζει μόνο και μόνο από την ίδια του τη νίκη. Οι συμμετέχοντες των αγωνισμάτων λάμβαναν μέρος έχοντας στον νου τους την τιμή και την αξία της ηθικής της ίδιας της νίκης, και όχι κάποιο υλικό μέσο επιβράβευσης.
Τα συναισθήματα αυτά, καθώς και τη βαρύτητα της πρώτης θέσης σε έναν αγώνα βλέπουμε στο πρόσωπο του Ηνίοχου των Δελφών, ένα χάλκινο άγαλμα μεγάλου βεληνεκούς, που χρονολογείται γύρω στα 478 με 474 π.Χ. Πρόκειται για ένα γλυπτό που ανήκει στο μεταβατικό στάδιο από την αρχαϊκή στην κλασική Τέχνη, το οποίο, παράλληλα, είναι ενδεικτικό του επιπέδου των αναθημάτων στα ελληνικά ιερά την περίοδο αυτήν. Το ίδιο το άγαλμα αποτελούσε μέρος ενός μεγαλύτερου αφιερώματος, το οποίο περιλάμβανε τέθριππο και τουλάχιστον μια δεύτερη μορφή, πιθανότατα του νεαρού ιπποκόμου, ενώ υπάρχει η διατύπωση πως οι ιπποκόμοι ήταν δύο, εκατέρωθεν του άρματος. Κατά την ανασκαφή του βρέθηκαν και τα δύο πίσω πόδια αλόγων, μία ουρά, κομμάτια από τον ζυγό του άρματος και ένα παιδικό χέρι με απομεινάρια ηνίων. Πρόκειται για ανάθημα που αφιερώθηκε το 470 από τον Τύραννο της Γέλας, Πολύζαλο, με σκοπό να τιμήσει τη νίκη του στο αγώνισμα της αρματοδρομίας στα Πύθια το 478 με 474 π.Χ.
Το χάλκινο άγαλμα…
Έχει ύψος 1,80 μ. και απεικονίζεται ως έφηβος από οικογένεια ευγενών της εποχής του. Τα ενδύματά του είναι ένας μακρύς χιτώνας, η ξύστη, όπως ονομάζεται, που φτάνει έως τα σφυρά του. Τον χιτώνα αυτόν σφίγγει ένας ζωστήρας πάνω από τη μέση και ένας ιμάντας σταυρώνει στο πίσω μέρος, κάτω από τις μασχάλες. Ο χιτώνας του αγάλματος φέρει βαθιές κατακόρυφες πτυχώσεις στο κάτω μέρος του, οι οποίες, πέραν του ότι στηρίζουν την κορμοστασιά του χάλκινου αγάλματος, θυμίζουν ραβδώσεις ιωνικής κολώνας. Στο πάνω μέρος του κορμιού, ωστόσο, οι πτυχώσεις είναι λοξές, κυματιστές ή καμπύλες. Στην κινησιολογία που προσφέρει η απεικόνιση του ενδύματος, υπάρχει μια αντίθεση με την αντίρροπη στάση του υπόλοιπου σώματος, έτσι ώστε το άγαλμα να μη φέρει καμία ακαμψία, αλλά να φαίνεται απολύτως κινητικό και σχεδόν αληθινό. Τα χέρια του Ηνιόχου απεικονίζονται προτεταμένα, κρατώντας τα χαλινάρια με τα μακριά λεπτά του δάχτυλα και σφίγγοντας ένα κυλινδρικό αντικείμενο, το κεντρί. Το άγαλμα απεικονίζεται ακριβώς μετά το τέλος του αγώνα και όχι κατά τη διάρκειά του, ειδάλλως η στάση και η κίνησή του θα ήταν πιο έντονες.
Το πρόσωπό του εκπέμπει ηρεμία, ενώ γεμάτος ευτυχία και αυτοπεποίθηση, τείνει να χαμογελάσει, όπως μας μαρτυρούν τα μισάνοιχτα σαρκώδη χείλη του, αφήνοντας να φανούν τέσσερα ασημένια δόντια. Τα μάτια του αποτελούν καφέ και μαύροι λίθοι που μαγνητίζουν τον θεατή και αποδίδουν αυτό που οι Έλληνες της κλασικής περιόδου ονόμαζαν ήθος και ισορροπία. Στην κεφαλή φέρει την ταινία του νικητή, ενώ το πλάσιμο στο πρόσωπό του είναι ιδιαίτερα μαλακό, αποδίδοντας την έκφραση του νικητή που διακατέχεται όχι από αλαζονεία, αλλά από μια εσωτερική δύναμη, πραγματοποιώντας μέσα στον ιππόδρομο τον γύρο του θριάμβου.
Σε αντίθεση με τη σημερινή κοινωνία, που ορίζει τη νίκη ως κάτι χειροπιαστό και τις περισσότερες φορές περιέχεται και κάποιο χρηματικό ποσό, στην αρχαία Ελλάδα η νίκη συμβόλιζε το ιδεώδες του ιδανικού αθλητή, τον πρώτο των αγωνιζομένων και αποτελούσε την ύψιστη τιμή. Για τους λόγους αυτούς λαξεύονταν αγάλματα εις μνήμην, αλλά και ως αναθήματα, ώστε να τιμηθεί ο νικητής με τον τρόπο που του αρμόζει. Τα υλικά αγαθά δεν είχαν καμία αξία για τους αρχαίους Έλληνες μπροστά στην επιβράβευση και την τιμή που έχαιρε ο νικητής στο τέλος του αγώνα. Η ταινία του νικητή, η στέψη με το κλαδί ελιάς, αλλά και η πρώτη θέση στο εκάστοτε αγώνισμα ήταν εκείνα που απασχολούσαν τους αρχαίους, όχι η λήψη χρημάτων ή αντικειμένων αξίας. Για τον λόγο αυτόν θαυμάζουμε έως και σήμερα γλυπτά λαξευμένα στο χέρι, με σκοπό την απόδοση των τιμών, αλλά και του θριάμβου που γνώριζε ο αθλητής/συμμετέχων νικητής την εποχή εκείνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο Ηνίοχος, odysseusculture.gr, διαθέσιμο εδώ.
-
Ηνίοχος, το άγαλμα που διασώθηκε μέσα στους αιώνες χάρη σε έναν μεγάλο σεισμό. Έχει 1,80 ύψος και βρέθηκε από Γάλλους αρχαιολόγους θαμμένο στους Δελφούς…, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ.
