Της Δήμητρας Τσατζαλή,
Η περιήγηση στο όμορφο νησί της Αίγινας δεν γίνεται να μην περιλαμβάνει και μία επίσκεψη στο ναό της Αθηνάς Αφαίας. Το ιερό ήταν το σημαντικότερο του νησιού και αφιερωμένο στην ομώνυμη θεότητα. Όπως είναι φυσικό, σε αυτό λάμβαναν χώρα λατρευτικές δραστηριότητες.
Η θεότητα, σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία, ταυτίζεται με τη Βριτόμαρτι-Δίκτυννα. Αυτή καταδιωκόταν από τον βασιλιά Μίνωα, ο οποίος την ερωτεύτηκε. Η Βριτόμαρτη, όμως, δεν επιθυμούσε να δεθεί μαζί του ερωτικά και έπεσε στη θάλασσα, για να σωθεί από τη μανία του. Αφού βρέθηκε στο νερό, κάποιοι ψαράδες την έπιασαν για να τη σώσουν, αλλά η κακή της μοίρα την οδήγησε σε έναν ψαρά που την πόθησε και ο ίδιος. Έτσι, κατέφυγε για βοήθεια στην Αρτέμιδα. Η ίδια την έσωσε και την είχε υπό την προστασία της. Οι Αιγινήτες έχτισαν άγαλμα προς τιμήν της. Το ονόμασαν Αφαία, δηλαδή άφαντη. Η λατρεία του ιερού, πριν βρεθούν οι επιγραφές, θεωρείτο ότι αφορούσε είτε την Αθηνά είτε τον Ηρακλή. Η οικοδόμηση του σημαντικότερου ναού χρονολογείται στα 500-490 π.Χ. και πρόκειται για τον δεύτερο ναό.
Ο πρώιμος ήταν δωρικός και τοποθετείται στο 570-560 π.Χ. Αυτός καταστράφηκε από πυρκαγιά. Όταν ανοικοδομήθηκε ο δεύτερος ναός, έγιναν και αλλαγές, όπως ισοπέδωση του μεγάλου χώρου και διαμόρφωση νέων αναλημμάτων. Η είσοδος βρίσκεται σε ένα πρόπυλο στη νότια πλευρά του ιερού. Ο ναός ανήκει στο δωρικό ρυθμό. Ήταν περίπτερος και διέθετε 12 κίονες στις μακριές και 6 στις στενές πλευρές.
Οι μονολιθικοί κίονες είχαν 20 ραβδώσεις, όπως συνηθίζουν να έχουν οι δωρικοί. Οι 3 στη βόρεια πλευρά αποτελούνταν από σπόνδυλους. Η κρηπίδα ήταν τριβαθμιδωτή και τα μέρη του ναού αποτελούνταν από πρόδομο, οπισθόδομο με δίτονη κιονοστοιχία και 5 σειρές κιόνων στον σηκό. Τα υλικά κατασκευής διέφεραν σε κάθε μέρος του ναού. Οι κίονες, οι τοίχοι του σηκού και ο θριγκός ήταν κατασκευασμένα από πωρώδη ασβεστόλιθο.
Η στέγη του ναού ήταν δίρριχτη και αποτελούνταν από κορινθιακή πήλινη κεράμωση με εξαίρεση την πρώτη στρώση των κεράμων, που ήταν από μάρμαρο. Επίσης, από μάρμαρο ήταν κατασκευασμένο το ακρωτήριο, που διέθετε δύο κόρες καθώς και τέσσερις σφίγγες. Στα αετώματα υπήρχαν γλυπτά, τα οποία ήταν φτιαγμένα από παριανό μάρμαρο και ήταν και χρωματιστά. Η θεματολογία των αετωμάτων αφορούσε τις Τρωικές εκστρατείες. Ο Ηρακλής απεικονίζεται στο ανατολικό αέτωμα, που θεωρείται και το πιο παλαιό. Εκεί στρέφεται εναντίον του βασιλιά Λαομέδοντα, όπου συμμετέχει και ο Τελαμών. Στο δυτικό παρουσιάζεται ο βασιλιάς των Μυκηνών Αγαμέμνων εναντίον του Πριάμου. Μία θεά εμφανίζεται και στις τρεις παραστάσεις και αυτή είναι η Αθηνά.
Οι μορφές των αετωμάτων παρουσιάζουν τεχνοτροπικές διαφοροποιήσεις. Το ανατολικό ακολουθεί τις πρωτοποριακές εξελίξεις, οι οποίες θα χαρακτηρίσουν αυτό που ονομάζουμε «κλασική τέχνη», καθώς εκλείπει η σχηματοποίηση, ενώ το δυτικό παρουσιάζει πιο αρχαΐζουσες τάσεις. Υπήρχε και μία τρίτη σύνθεση, η οποία, όπως φάνηκε αργότερα, ήταν η αρχική του ανατολικού αετώματος. Σε αυτή απεικονίζονταν πολεμιστές και στο κέντρο της σύνθεσης εμφανιζόταν η θεά Αθηνά. Τα τμήματα των πολεμιστών εντοπίστηκαν από τον Furtwängler (Γερμανός αρχαιολόγος). Αυτή η παράσταση είναι πολύ κοντά σε αυτή που βρίσκεται στο δυτικό αέτωμα.
Το μνημείο δεσπόζει στον λόφο και παραμένει ακόμη και σήμερα στην κατάσταση που βρίσκεται άκρως εντυπωσιακό. Το 1811 ο Ch. R. Cockerell και ο βαρόνος φίλος του von Hallerstein ήταν αυτοί που ανέδειξαν το μνημείο και έφεραν στο φως της επιφάνειας τα γλυπτά. Αργότερα, τα μετακίνησαν προς την Ιταλία. Αυτή την εποχή βρίσκονται στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Την ανασκαφική έρευνα ανέλαβε το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο το 1901 υπό την επίβλεψη των Ad. Furtwangler και H. Thiersch, ενώ ύστερα, το 1964-1981, του D. Ohly. Τέλος, το 1956-1957 τις αναστηλωτικές εργασίες διαχειρίστηκε ο Αναστάσιος Ορλάνδος και ο Ε. Στίκας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βουτυράς, Μανόλης & Γουλάκη-Βουτυρά, Αλεξάνδρα, Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα. Διαθέσιμο εδώ
- Παπασταύρου, Ελένη, Ναός της Αφαίας, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Διαθέσιμο εδώ
- Users.sch.gr/ipap, Ναός της Αφαίας, Αίγινα. Διαθέσιμο εδώ
