Της Κωνσταντίνας Στάμου,
Πόσες φορές γάμοι και δεσμεύσεις μεταξύ οικογενειών προσπάθησαν να προλάβουν συγκρούσεις ή να ενώσουν αντιμαχόμενα στρατόπεδα; Τα παραδείγματα είναι πολλά και τέτοια περιστατικά συμβαίνουν από την αρχαιότητα. Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα μιας προσπάθειας ενοποίησης των καθολικών και των προτεσταντών είναι και ο πρώτος γάμος του Ουγενότου Ερρίκου των Βουρβόνων (μετέπειτα βασιλιά Ερρίκου Δ΄ της Γαλλίας) στο Παρίσι με τη Μαργαρίτα των Βαλουά το 1572.
Με μια γρήγορη ιστορική αναδρομή διαπιστώνουμε ότι καθολικούς και προτεστάντες χώριζαν τεράστιες διαφορές όσον αφορά την πρόσληψη και ερμηνεία της χριστιανικής πίστης, παρά το γεγονός ότι κοινό σημείο αναφοράς είναι το πρόσωπο του Ιησού. Ο καθολικός χριστιανισμός παρουσιάζει έντονα χαρακτηριστικά συγκεντρωτισμού, καθώς αναγνωρίζει στο πρόσωπο του πάπα τον απόλυτο ηγέτη της Εκκλησίας με εκτεταμένες εξουσίες, πολύ πέρα των καθαρά πνευματικών.
Οι Προτεστάντες έκαναν την εμφάνισή τους τον 16ο αιώνα, όταν ορισμένοι θεολόγοι ένιωσαν την ανάγκη να αναδιαμορφώσουν ριζικά τη Δυτική Εκκλησία, αλλά δεν βρήκαν παντού ευήκοα ώτα και, έτσι, αφορίστηκαν από τον Πάπα ή αποκόπηκαν. Η βασική τους διαφορά έγκειται στην απόλυτη απαίτησή τους για παραίτηση του επισκόπου Ρώμης από κάθε λογής εξουσία, ενώ η πίστη τους βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στην Αγία Γραφή (η Ιερά Παράδοση προσεγγίζεται με βάση και μόνο τη Βίβλο). Μερικοί μεταρρυθμιστές από την πλευρά των Προτεσταντών είναι ο Μαρτίνος Λούθηρος, ο Ιωάννης Καλβίνος, ο Ούλριχ Ζβίγγλιος κ.α.
Η ονομασία του κλάδου αυτού του Χριστιανισμού έχει τις ρίζες της στη λατινική λέξη “Protestantismus” (=διαμαρτυρία), γι’ αυτό και αποκαλείται εναλλακτικά με την ονομασία «Διαμαρτυρόμενες Εκκλησίες» ή «Διαμαρτυρόμενοι». Τέλος, οι Προτεστάντες ασπάζονται πέντε βασικές αρχές που καθιέρωσε ο Λούθηρος: την πίστη με βάση μονάχα τα γραπτά της Αγίας Γραφής, όπως προαναφέρθηκε, την αποδοχή του Ιησού ως μοναδικού διαμεσολαβητή μεταξύ ανθρώπου και Θεού, τη μεγάλη έμφαση στην πίστη, καθώς θεωρείτο πως από μόνη της αρκεί, για να προσφέρει αιώνια σωτηρία, την πεποίθηση ότι το Άγιο Πνεύμα και ο Ιησούς είναι διανομείς των θείων δώρων προς τον άνθρωπο (αν και σύμφωνα με τον Λούθηρο, οι άνθρωποι δεν αξίζουν τα δώρα του Θεού) και τέλος την πεποίθηση ότι πρέπει να αποδίδεται «Δόξα μόνο στον Θεό».
O Ερρίκος άνηκε στην πλευρά των προτεσταντών, ενώ η Μαργαρίτα ή αλλιώς «βασίλισσα Μαργκό» ήταν καθολική. Ο γάμος ορίστηκε για τις 18 Αυγούστου 1572 (όταν ο Ερρίκος δεν είχε ακόμα ανέλθει στον βασιλικό θρόνο). Έναυσμα αποτέλεσε ο θάνατος της μητέρας του διαδόχου, της Ιωάννας ντ’ Αλμπρέ (θεωρήθηκε δολοφονία από τους Ουγενότους). Ο Ερρίκος έφτασε στον τόπο «δολοφονίας» της μητέρας του, το Παρίσι, μαζί με 800 Ουγενότους, οι οποίοι στη συνέχεια αυξήθηκαν σε 4.000. Από την άλλη πλευρά, οι καθολικοί κατηγορούσαν το κράτος για «παράδοση στους Ουγενότους».
Ο γάμος τελέστηκε κανονικά, πάντα εν όψει των όρων της συμφωνίας μεταξύ της 19χρονης Μαργαρίτας και του Ερρίκου των Βουρβόνων. Κατά τη διάρκεια του θρησκευτικού μυστηρίου ο γαμπρός ήταν υποχρεωμένος να μείνει έξω από τον ναό λόγω της προτεσταντικής του πίστης.
Ωστόσο, στις 24 του μηνός, τη νύχτα, συνέβη η κτηνωδία που κατέληξε σε σφαγή των Ουγενοτών στο Παρίσι ανήμερα της γιορτής του Αγίου Βαρθολομαίου. Υπαίτιος θεωρείται η αντιβασίλισσα Αικατερίνη των Μεδίκων. Η Μαργαρίτα φημολογείται ότι, αν και καθολική, εκείνο το βράδυ έγινε «φύλακας-άγγελος» πολλών προτεσταντών, κρύβοντάς τους σε δωμάτια και κάμαρες. Λίγο αργότερα, τον Ιούλιο του 1573, υπεγράφη η Ειρήνη της Ροσέλ, προκειμένου να δοθεί θρησκευτική ελευθερία στους Ουγενότους. Το 1593 για ευνόητους πολιτικούς λόγους ο Βασιλιάς Ερρίκος Δ΄ θα βαπτιστεί καθολικός.
Γνωστά είναι και τα απομνημονεύματα της «Μαργκό», από τα οποία αντλούμε χρήσιμες πληροφορίες για τις δυσκολίες του γάμου τους. Από αυτά ενημερωνόμαστε, επιπλέον, και για τις δύσκολες μέρες που πέρασε στη φυλακή εξαιτίας των συκοφαντιών του αδελφού της, καθώς και για μια αποτυχημένη προσπάθεια κατάληψης της Αζέν, της οποίας οι κάτοικοι επαναστάτησαν. Η Μαργαρίτα άφησε την τελευταία της πνοή στις 27 Μαρτίου του 1615 στο μέγαρό της και ετάφη στο Παρεκκλήσιο των Βαλουά, στο Βασιλικό Νεκροταφείο του Αγίου Διονυσίου. Το φέρετρό της μέχρι σήμερα αγνοείται και οι λόγοι δεν είναι ξεκάθαροι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Burns, Edward (2006), Ευρωπαϊκή Ιστορία-Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, μτφρ. Δαρβέρης, Τάσος, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο
- Wellman, Kathleen (2013), Queens and Mistresses of Renaissance France, New Haven & London: Yale University Press
