Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Η εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό προσκήνιο μετά το κίνημα στο Γουδί το 1909, αποτέλεσε μείζονα τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας. Η ισχυρή προσωπικότητά του κατάφερε να αναδιαμορφώσει τις υπάρχουσες πολιτικές ταυτότητες, οι οποίες έκτοτε θα περιστρέφονταν γύρω από το πρόσωπό του. Οι νέες κατηγορίες του «βενιζελισμού» και του «αντιβενιζελισμού» θα αποτελούσαν πλέον τους δύο πόλους της διαμάχης για την πολιτική ηγεμονία, η οποία θα συνεχιζόταν καθ’ όλη τη μεσοπολεμική περίοδο. Λόγω της πρωτοφανούς λατρείας, αλλά και του άσβεστου μίσους που προκαλούσε το πρόσωπο του Κρητικού ηγέτη, η σύγκρουση των δύο πλευρών θα έφτανε εντέλει να αφορά ελάχιστα ιδεολογικές διαφορές και θα παρέπεμπε περισσότερο στον τυφλό φανατισμό ενός ιδιότυπου εμφυλίου πολέμου. Μέσα στο διχαστικό αυτό κλίμα, ακόμα και η απόπειρα φυσικής εξόντωσης του πολιτικού αντιπάλου φάνταζε τα χρόνια εκείνα θεμιτή.
Η περίοδος του Μεσοπολέμου, αποτελεί, κατά κοινή ομολογία, μία από τις πιο ταραχώδεις εποχές της ελληνικής ιστορίας. Ειδικότερα, στις αρχές της δεκαετίας του ’30 η όξυνση της πολιτικής διαμάχης είχε αναβιώσει τις μνήμες του Εθνικού Διχασμού (1915-1917). Επιπλέον, το τραύμα της Μικρασιατικής Καταστροφής και πολύ περισσότερο η εκτέλεση των Έξι είχε σημαδέψει ανεξίτηλα τη συλλογική μνήμη, αλλά και την παραταξιακή συνείδηση των πολιτικών υποκειμένων. Την ίδια στιγμή η εμπλοκή των Ενόπλων Δυνάμεων στην πολιτική διελκυστίνδα ήταν μία μείζονος σημασίας εξέλιξη. Εκτός από τις εσωτερικές έριδες που ταλάνιζαν το σώμα των αξιωματικών, οι οποίοι διαιρούνταν σε δημοκρατικούς και βασιλόφρονες, πρέπει, επίσης, να τονιστεί το γεγονός ότι το στράτευμα είχε καταστεί ένα βασικό πολιτικό όπλο, ένα μέσο πίεσης.
Δεν ήταν, όμως, μόνο φραστικές οι επιθέσεις που είχαν ως στόχο τον Κρητικό ηγέτη, καθώς η οργή των αντιβενιζελικών δεν είχε κατευναστεί και οδήγησε σε νέες ακρότητες. Το βράδυ της Τρίτης 6ης Ιουνίου ο ίδιος και η σύζυγός του Έλενα βρίσκονταν για δείπνο στο σπίτι των φίλων τους, Στέφανου και Πηνελόπης Δέλτα, στην Κηφισιά. Η Δέλτα στις αναμνήσεις της ανέφερε ότι ο πρώην πρωθυπουργός γνώριζε τις φήμες περί σχεδίου δολοφονίας του. Είχε ήδη επιζήσει της φονικής απόπειρας στον σιδηρόδρομο σταθμό των Παρισίων το 1920, αλλά φοβόταν, θεωρώντας ότι «αυτοί είναι κίνδυνοι του επαγγέλματος».
Μία ώρα πριν από τα μεσάνυχτα το ζεύγος Βενιζέλου αποχώρησε με κατεύθυνση την οικία τους (εκεί, όπου σήμερα βρίσκεται η Βρετανική Πρεσβεία). Στο αυτοκίνητο, μια μαύρη Packard, επέβαιναν οι δύο τους μαζί με τον οδηγό Ιωάννη Νικολάου και τον υπεύθυνο της προσωπικής ασφάλειας του Βενιζέλου, Ιωάννη Κουφογιαννάκη. Το δεύτερο όχημα της συνοδείας οδηγούσε ο Φ. Μιχαλόπουλος, με συνεπιβάτες τους Ανδρέα Γυπαράκη, Ιωάννη Μαρκάκη και Ανδρέα Λεμπιδάκη.
Ενώ τα οχήματα βρίσκονταν καθ’ οδόν στη λεωφόρο Κηφισίας, στη θέση «Παράδεισος», στο ύψος του Αμαρουσίου, μια Κάντιλακ, με σβηστά φώτα, μπήκε ξαφνικά με αστραπιαία ταχύτητα ανάμεσα στα δύο αυτοκίνητα και άρχισε να πυροβολεί εναντίον και των δύο. Οι δράστες εξουδετέρωσαν πρώτα το δεύτερο αυτοκίνητο, τραυματίζοντας θανάσιμα τον Ι. Μαρκάκη, για να στραφούν στη συνέχεια απερίσπαστοι στο αυτοκίνητο του Βενιζέλου. Αυτός έπεσε στο δάπεδο του αυτοκινήτου προσπαθώντας να καλυφθεί, τραβώντας επίσης τη σύζυγό του στον χώρο για τα πόδια των επιβατών.
Η καταγραφή των γεγονότων από την ίδια την Έλενα Βενιζέλου είναι εξαιρετικά δραματική: «Ένα χαλάζι από σφαίρες έμοιαζε να πέφτει απ’ όλες τις πλευρές. Η φρικτή αυτή καταδίωξη κράτησε καμιά εικοσαριά λεπτά, στη διάρκεια των οποίων θα νόμιζε κανείς ότι ολόκληρη συστοιχία από πυροβόλα μάς είχε βάλει για στόχο. Τα τζάμια θρυμματίστηκαν και μας σκέπασαν με σωρούς από γυαλιά. Χάσαμε ένα λάστιχο που βρέθηκε αργότερα ξεσκισμένο σαν μανιασμένο κεφάλι. Παρ’ όλο που είχε τραυματιστεί στο μπράτσο, o οδηγός μας ανέπτυξε ταχύτητα. Ο δρόμος, ευτυχώς, ήταν ίσιος. Μερικές σφαίρες με βρήκαν στον αριστερό γοφό και κάτω από την καρδιά, βρέθηκαν και μέσα στο παλτό μου. Έπρεπε να πάμε το γρηγορότερο στο νοσοκομείο. Την πρωτοβουλία ανέλαβε o οδηγός, αποφεύγοντας τον Ερυθρό Σταυρό, επειδή το κακόμοιρο αυτοκίνητό μας, που έμοιαζε και εκινείτο σαν πληγωμένο ζώο, δεν ήταν σε θέση να πάρει τις πολλές στροφές του δρόμου που οδηγούσε ως εκεί! Η απόφασή του να μας οδηγήσει στον Ευαγγελισμό ήταν πιο καίρια από ότι κι ο ίδιος θα μπορούσε να υποψιαστεί, γιατί, από φόβο μην ξεφύγουμε, μια άλλη ομάδα πληρωμένων δολοφόνων μάς περίμενε κοντά στον Ερυθρό Σταυρό, για να μας δώσει τη χαριστική βολή. Πριν μπουν στην πόλη, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, οι διώκτες μας μάς εγκατέλειψαν και στρίβοντας δεξιά κατευθύνθηκαν προς το βουνό, όπου έβαλαν φωτιά στο αυτοκίνητό τους». Μετά το τέλος της καταδίωξης, το αυτοκίνητο κατάφερε εντέλει να φτάσει στο νοσοκομείο του Ευαγγελισμού, με τραυματίες τη σύζυγο και τον οδηγό του Βενιζέλου. Ως εκ θαύματος, ο ίδιος δεν είχε τραυματιστεί σχεδόν καθόλου.
Οι εξελίξεις αυτές αποτέλεσαν έναν σημαντικό σταθμό προς την κορύφωση του νέου εμφυλιοπολεμικού δράματος. Η δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου ήταν σαφέστατα ένα πολιτικό ζήτημα, όπως και η διαλεύκανση του εγκλήματος, από το οποίο θα μπορούσε να κριθεί όχι μόνο η εξέλιξη της πολιτικής συγκυρίας, αλλά και η ίδια η επιβίωση του κυβερνώντος αντιβενιζελισμού. Η είδηση της επίθεσης διαδόθηκε γρήγορα στην πρωτεύουσα και από την πρώτη στιγμή ένα μεγάλο πλήθος, αποτελούμενο από πολιτικούς, αλλά και απλούς πολίτες, έσπευσε στο νοσοκομείο, για να εκφράσει τη συμπαράστασή του στον Βενιζέλο.
Η εγκληματική αυτή ενέργεια είχε συνταράξει βαθύτατα την παράταξη των Φιλελευθέρων, οι οποίοι απαιτούσαν να χυθεί άπλετο φως στην υπόθεση. Ήδη από την αρχή των ανακρίσεων για το συμβάν υπήρχαν υπόνοιες για την ανάμειξη του διευθυντή της Γενικής Ασφάλειας Ιωάννη Πολυχρονόπουλου, ο οποίος μάλιστα είχε διοριστεί στη θέση αυτή όχι μετά από την απόφαση του Διευθυντή της Αστυνομίας Αθηνών, ως επιβαλλόταν, αλλά ύστερα από προσωπική υπόδειξη του πρωθυπουργού Παναγή Τσαλδάρη. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Βενιζέλος είχε εξαρχής κατονομάσει τον Πολυχρονόπουλο ως υπεύθυνο για την οργάνωση ή για την κάλυψη της οργάνωσης του δολοφονικού σχεδίου. Ο τελευταίος συνελήφθη τελικά στις 9 Ιουνίου μαζί με τον αδελφό του και δύο ακόμη αστυνομικούς, ενώ ένταλμα σύλληψης είχε εκδοθεί επίσης για τον περιβόητο ληστή Καραθανάση, ο οποίος θεωρούνταν ένας από τους φυσικούς αυτουργούς της επίθεσης.
Εν τέλει, μετά την επικύρωση του βουλεύματος της ανακριτικής επιτροπής, η δίκη για τα γεγονότα της 6ης Ιουνίου ορίστηκε για τις 23 Νοεμβρίου 1934. Ως κατηγορούμενοι παραπέμφθηκαν τελικά 18 άτομα, μεταξύ των οποίων, ως ηθικοί αυτουργοί, οι δύο υψηλόβαθμοι αξιωματικοί της Ασφάλειας Ιωάννης Πολυχρονόπουλος. Παρότι φαινομενικά διήρκεσε μέχρι τις 29 Μαρτίου, από τις αρχές του μήνα, λόγω των «πολεμικών» συνθηκών που είχαν διαμορφωθεί εξαιτίας του κινήματος, η δίκη είχε σταματήσει να διεξάγεται υπό κανονικές συνθήκες.
Πολλοί από τους μάρτυρες κατηγορίας και τους συνηγόρους της πολιτικής αγωγής είτε είχαν συλληφθεί ως συμμέτοχοι στο κίνημα, είτε άλλαζαν τις καταθέσεις τους υπό τον φόβο της δίωξης, είτε κρύβονταν, ενώ οι κατηγορούμενοι μπορούσαν πλέον ελεύθερα να επηρεάζουν τους υπόλοιπους ενόρκους. Έτσι, μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα ακραιφνούς αντιβενιζελικού φανατισμού, η ετυμηγορία των δικαστών ήταν απαλλακτική. Η υπόθεση θα θαβόταν και επισήμως πλέον στα δικαστικά αρχεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αναστασάκος, Σέφης (2007), Ο Πλαστήρας και η εποχή του, τόμ. Γ’, Αθήνα: Εκδ. Επικαιρότητα
- Βενιζέλου, Έλενα (2002), Στη σκιά του Βενιζέλου, Αθήνα: Εκδ. Ωκεανίδα
- Βερέμης, Θάνος & Νικολακόπουλος, Ηλίας (2005), Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η εποχή του, Αθήνα: Εκδ. Ελληνικά Γράμματα
- Δαφνής, Γρηγόριος (1955), Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940, τόμ. Β’, Αθήνα: Εκδ. Ίκαρος
- Διαμαντόπουλος, Θανάσης (2011), 10 και μια δεκαετίες πολιτικών διαιρέσεων: οι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα την περίοδο 1910-2017: 3ο Τεύχος – Η Δεκαετία του 1930: η μη βιώσιμη Δημοκρατία, Αθήνα: Εκδ. Επίκεντρο.
- Μαυρογορδάτος, Γιώργος (2017), 1922: Η παράταση του Διχασμού, Αθήνα: Εκδ. Πατάκης
