Της Άννας-Μαρίας Τοκμακίδου,
Η αναζήτηση εργασίας και καλύτερων συνθηκών διαβίωσης, όπως και οι υφιστάμενες σε πολλά μέρη του κόσμου εμπόλεμες συρράξεις (για λόγους θρησκευτικούς, πολιτικούς, φυλετικούς κ.ά.), αποτελούν τις κυριότερες αιτίες εγκατάλειψης των πατρικών εστιών πολλών ανθρώπων. Έτσι, δημιουργείται το φαινόμενο της παράτυπης/παράνομης εισόδου πολιτών τρίτων χωρών στην Ελλάδα και στα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Τα κράτη υποδοχής, από την άλλη, στα οποία οι παράτυποι μετανάστες καταλήγουν, καλούνται να σταθμίζουν, αφενός, τα μέτρα προστασίας της εθνικής τους ασφάλειας και δημόσιας τάξης, που πρέπει να λαμβάνουν για την αποτροπή ή /και τη διαχείριση της παράνομης εισόδου και, αφετέρου, να λαμβάνουν υπόψη τους την ανάγκη για σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας των εν λόγω ατόμων και την ειδική προστασία που πρέπει να επιδεικνύουν σε όσους από αυτούς είναι εν δυνάμει δικαιούχοι διεθνούς προστασίας ή άλλα ευάλωτα άτομα, οριοθετώντας συνακόλουθα το κατάλληλο σημείο ισορροπίας μεταξύ των ως άνω δύο βασικών παραμέτρων.
Παράνομη ή μη σύννομη παρουσία ενός πολίτη τρίτης χώρας στη χώρα υποδοχής θεωρείται τόσο αυτή που συντελέσθηκε με την παράτυπη είσοδό του σ’ αυτή όσο και με τη συνέχιση της διαμονής του στη συγκεκριμένη χώρα, μετά τη λήξη της νόμιμης άδειας διαμονής που κατείχε ή με την αδυναμία ανανέωσής της για διάφορους λόγους.
Η ευρωπαϊκή πολιτική κατά της παράνομης εισόδου πολιτών τρίτων χωρών έχει πολλές εκφάνσεις, που ξεκινούν από τη δημιουργία αποτρεπτικών μηχανισμών της παράτυπης μετανάστευσης, με την ίδρυση ειδικών προς τούτο οργανισμών (όπως ο Οργανισμός FRONTEX για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της Ένωσης και ο Οργανισμός Eurosur για το ευρωπαϊκό σύστημα επιτήρησης των συνόρων). Βασικός στόχος της είναι οι παράτυποι μετανάστες που διαμένουν στα κράτη-μέλη της Ένωσης να εγκαταλείψουν την επικράτεια του κράτους όπου βρίσκονται και, παράλληλα, κάθε κράτος-μέλος να μεριμνά για τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, δίνοντας προτεραιότητα στην εκούσια επιστροφή τους.
Οι εθνικοί νομοθέτες, εκτός από την Οδηγία επιστροφής (2008/115/ΕΚ), διαθέτουν και άλλες νομοθετικές διατάξεις που οδηγούν στην απομάκρυνση ενός αλλοδαπού από τη χώρα, όπως είναι οι σχετικές διατάξεις με «απέλαση» και με «έκδοση».
Το ελληνικό δίκαιο, μετά από την ενσωμάτωση της Οδηγίας επιστροφής, αναγνωρίζει τρεις βασικούς τρόπους, με τους οποίους είναι δυνατή η απομάκρυνση ενός παράτυπα εισελθόντος και παράτυπα διαμένοντος στο ελληνικό έδαφος αλλοδαπού: είτε με την άμεση επαναπροώθησή (α.83 παρ.2 Ν.3386/2005) του και την επανεισδοχή του σε άλλη χώρα, είτε με τη διαδικασία της επιστροφής, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.3907/2011 που ενσωματώνουν τη σχετική κοινοτική Οδηγία 2008/115/ΕΚ, είτε με τη (διοικητική) απέλασή του (α.76-83 Ν.3386/2005). Ο θεσμός της δικαστικής απέλασης και εκείνος της έκδοσης έχουν το ίδιο αποτέλεσμα και αναφέρονται σε ειδικές περιπτώσεις.
Στην προσπάθεια εισόδου ή εξόδου από τη χώρα πολίτη τρίτης χώρας, χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, προβλέπεται στο α.83 παρ.2 Ν.3386/2005 ότι «ο εισαγγελέας πλημμελειοδικών, ύστερα από έγκριση του εισαγγελέα εφετών, στον οποίο αναφέρει σχετικώς χωρίς καθυστέρηση, μπορεί να απόσχει από την ποινική δίωξη για την πράξη αυτήν, οπότε γνωστοποιεί αμέσως την απόφασή του αυτή στον διοικητή της αστυνομικής υπηρεσίας ή λιμενικής αρχής που διαπίστωσε την παράνομη είσοδο ή έξοδο, προκειμένου αυτός, με απόφασή του, να επαναπροωθήσει τον υπήκοο τρίτης χώρας αμέσως στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής του».
Όταν διατάσσεται η επαναπροώθηση συγκεκριμένου πολίτη τρίτης χώρας, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή από τις αρμόδιες υπηρεσίες φύλαξης των συνόρων σε εκείνους τους αλλοδαπούς που εισέρχονται παράνομα στο ελληνικό έδαφος, αλλά προέρχονται από χώρες όπου μαίνονται εμπόλεμες ή εμφύλιες συρράξεις ή είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι ή ανήκουν σε άλλες ευάλωτες ομάδες αλλοδαπών, γιατί οι παραπάνω κατηγορίες αντιμετωπίζονται διαφορετικά από τους υπόλοιπους.
Επιπλέον, θα πρέπει να τονιστεί ότι όταν ο νομοθέτης διατάσσει το μέτρο της επαναπροώθησης, πρέπει να λαμβάνει πρόνοια και για το πού/σε ποια χώρα θα επαναπροωθηθεί ο υπό κρίση αλλοδαπός. Το αν, δηλαδή, θα επαναπροωθηθεί στη χώρα καταγωγής του ή στη χώρα προέλευσής του ή σε τρίτη χώρα, στις οποίες, όμως, μπορεί να υπάρχει η πιθανότητα να βασανιστεί ή διωχθεί. Πρόκειται για την αρχή της μη επαναπροώθησης, που, αρχικά, θεσπίστηκε στο πλαίσιο του προσφυγικού δικαίου, προκειμένου να μην επαναπροωθούνται όσοι χαρακτηρίστηκαν ως πρόσφυγες σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951, όμως, η εν λόγω αρχή έχει ξεκινήσει σταδιακά να υιοθετείται και από άλλα διεθνή και εσωτερικά νομοθετήματα, εφαρμοζόμενη και σε άλλες κατηγορίες πολιτών τρίτων χωρών.
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι στο α.3 της Δ.Σ. κατά των βασανιστηρίων και λοιπών τρόπων απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας του 1984 ορίζεται ότι «Κανένα Κράτος Μέρος δε θα απελαύνει, δε θα επαναπροωθεί (“refouler”), ούτε θα εκδίδει πρόσωπο σε άλλο Κράτος, όπου υπάρχουν ουσιώδεις λόγοι να πιστεύεται ότι αυτό το πρόσωπο θα κινδυνεύσει να υποστεί βασανιστήρια».
Συμπερασματικά, το μέτρο της άμεσης απομάκρυνσης από την ελληνική επικράτεια πολίτη τρίτης χώρας με βάση τη διάταξη του α.83 παρ.2 Ν.3386/2005 τυγχάνει εφαρμογής σε εκείνους τους αλλοδαπούς που συνελήφθησαν εισερχόμενοι παράτυπα στο ελληνικό έδαφος και δεν προέρχονται από χώρες, όπου καταπατούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι καθημερινές πολυπληθείς αφίξεις πολιτών τρίτων χωρών έχουν δώσει άλλες διαστάσεις στο πρόβλημα της παράτυπης εισόδου πολιτών τρίτων χωρών στην ελληνική επικράτεια. Ένα πρόβλημα που ναι μεν δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά κυρίως ευρωπαϊκό, πλην όμως, απαιτεί την άμεση διαχείρισή του από τις ελληνικές αρχές, τόσο για τη σωστή καταγραφή των στοιχείων της ταυτότητας όσων εισέρχονται παράτυπα στη χώρα όσο και για την εδώ προσωρινή υποδοχή, φιλοξενία και περίθαλψή τους, μέχρι να εγκαταλείψουν το ελληνικό έδαφος ή παραμείνουν εδώ ως δικαιούχοι διεθνούς προστασίας, εφόσον εγκριθεί το σχετικό προς τούτο υποβληθέν αίτημά τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απαγόρευση βασανιστηρίων και εξαναγκασμένων εξαφανίσεων, διαθέσιμο εδώ
- ΝΟΜΟΣ 3386/2005, διαθέσιμος εδώ
