Του Χαράλαμπου Νικολαΐδη,
Μεγάλη τέχνη η σάτιρα. Ένα όπλο για να καυτηριάσεις την πολιτική σκηνή. Τα όρια του είδους αυτού καθορίζονται αποκλειστικά από το κοινό που παρακολουθεί και αποτελεί την «αιχμή του δόρατος» της Δημοκρατίας. Εφαρμόζεται στις περισσότερες χώρες, ή τουλάχιστον έτσι θέλουμε να πιστεύουμε. Αλλά πρέπει να συλλογιστούμε, για να εκτιμήσουμε κατά κάποιον τρόπο το παρόν, τι συνέβαινε 50, 60 ή ακόμη και 85 χρόνια πριν. Μας σώζεται ένα μεγάλο τέτοιο παράδειγμα ευτυχώς. Μία πολιτική σάτιρα που φαίνεται ακόμη και σήμερα αδιανόητα τολμηρή και επικίνδυνη. Μια σάτιρα που κατάφερε να γελοιοποιήσει δύο πρόσωπα, τα οποία υπήρξαν τεράστια μελανά στίγματα στην Παγκόσμια Ιστορία. Του Αδόλφου Χίτλερ και του Μπενίτο Μουσολίνι, αλλά κατά κύριο λόγο του πρώτου. Η ιδέα αυτής της ταινίας, η σκηνοθεσία, το σενάριο και ο πρωταγωνιστικός ρόλος ανήκουν στον ακραία ταλαντούχο Τσάρλι Τσάπλιν.
Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1940 και αποτελούσε την πρώτη ομιλούσα ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν. Ήταν η πρώτη φορά που ο κόσμος άκουσε τη φωνή του αγαπημένου Tramp ή αλλιώς Σαρλώ, όπως έμεινε γνωστός στην Ελλάδα. Σε αυτήν την ταινία, ένας εβραίος Μπαρμπέρης (Τσάπλιν) αποτελεί σωσία του δικτάτορα Χίνκελ της Τομαινίας, αλλά δεν γνωρίζει τίποτα λόγω μιας αμνησίας που υπέστη στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στο μέτωπο που υπηρετούσε ως δεκανέας. Η ανταλλαγή ρόλων αυτών των δύο ανθρώπων θα καταστεί μοιραία στο τέλος της ταινίας.
Η σατιρική επίθεση του Τσάπλιν στον Χίτλερ είναι εμφανής και έντονη από την αρχή της ταινίας. Ο Τσάπλιν ως Χίνκελ (δικτάτορας) κοροϊδεύει και μιμείται τον τόνο, το ύφος, τη γλώσσα και την προφορά του Χίτλερ σε μία περίοδο που ο Χίτλερ ήταν Καγκελάριος. Αλλά, ως γνωστόν, όλος ο πλανήτης βρισκόταν πλέον στο κατώφλι του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Τσάπλιν στην ταινία του παρουσιάζει τον Χίτλερ σαν ένα κακομαθημένο παιδί που σνομπάρει ακόμα και τα παιδάκια που έρχονται με παραδοσιακές στολές της Τομαινίας να του προσφέρουν λουλούδια. Ακόμα, δεν διστάζει να καυτηριάσει και τον Ναπολόνι (Μουσολίνι), κάνοντας αυτούς τους δύο δικτάτορες να μαλώνουν «παιδιάστικα» προβάλλοντας ο καθένας τον εγωισμό του και συγκρίνοντας τον οπλικό τους εξοπλισμό σαν να είναι παιχνίδια.
O Τσάπλιν άρχισε να γράφει το σενάριο της ταινίας το 1938-39, ενώ τα γυρίσματα της ταινίας κράτησαν έξι μήνες. Η ταινία άρχισε να γυρίζεται σε ένα κομβικό σημείο, καθώς τα γυρίσματα συνέπεμψαν χρονικά με τη φονική εισβολή των Ναζί στην Πολωνία, αλλά βέβαια όταν πια ολοκληρώθηκαν, ο Χίτλερ είχε καταφέρει να εισβάλει στην Ολλανδία και στο Βέλγιο. Το μίσος των Ναζί για το πρόσωπο του Τσάπλιν ήταν εμφανέστατο πάντα, ακόμη και πριν τη δημιουργία αυτής της ταινίας. Συγκεκριμένα, το 1934 με την προτροπή του Υπουργού προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας, Γκέμπελς, εκδόθηκε ένα βιβλίο με τίτλο The Jews are Looking at You, χαρακτηρίζοντάς τον ως έναν «Σιχαμερό Εβραίο Ακροβάτη».
Η ισορροπία μεταξύ της κωμωδίας και του δράματος είναι εκπληκτική στην ταινία. Εδώ, ο Τσάπλιν υιοθετεί το χιούμορ των προηγούμενων βουβών ταινιών του, αλλά πλέον προσθέτει και αστεία που δεν θα μπορούσε να τα υποστηρίξει σε μία βουβή ταινία. Το δράμα έρχεται και κορυφώνεται στο τελευταίο πεντάλεπτο της ταινίας. Με την ομιλία του μπαρμπέρη Εβραίου να παίρνει τον ρόλο του Δικτάτορα Χίνκελ. Ένας λόγος μπροστά στον λαό της Τομαινίας που αγγίζει ψυχές και αποτελεί ωδή στην αγάπη και την εξέλιξη του ανθρώπου.
Καταλήγοντας, για όλα τα παραπάνω η ταινία αυτή, άξια θα μπορούσε να τοποθετηθεί στο βάθρο των καλύτερων ταινιών. Η ικανότητα του Τσάπλιν να δημιουργεί δύο μορφές, να ξετυλίγει το πλαίσιο γύρω από αυτές, να τις παρουσιάζει με γλαφυρότητα και να τις «παντρεύει» με το χιούμορ και την ειρωνεία του είναι αυτά που τον ξεχωρίζουν. Μια ταινία που θα την χαρακτηρίζαμε προφητική, καθώς αυτά που ακολούθησαν αποτέλεσαν μια τεράστια παγκόσμια ανοιχτή πληγή που ακόμη δεν έχει επουλωθεί. Μια ταινία που στοίχησε στον ίδιο τον Τσάπλιν, καθώς λόγω αυτής αλλά και των απόψεων, μπήκε στη μαύρη λίστα των ηθοποιών μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What Charlie Chaplin Got Right About Satirizing Hitler, vanityfair.com, διαθέσιμο εδώ.
- The Great Dictator: The film that dared to laugh at Hitler, bbc.com, διαθέσιμο εδώ.
