Της Μαρίας Κελεπούρη,
Στο πρώτο της θεατρικό έργο, η Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Αγγέλα Καστρινάκη, εστιάζει το λογοτεχνικό, ως απόρροια του επιστημονικού της ενδιαφέροντος σε μια εμβληματική μορφή της πεζογραφικής «Γενιάς του ’30», τον Κοσμά Πολίτη. Με αφορμή το συγγραφικό κάλεσμα του Θοδωρή Γκόνη που αποσκοπούσε στη θεατρική μετουσίωσή αυτού στο Φεστιβάλ Φιλίππων, η ίδια φαίνεται να συνδυάζει τις φιλολογικές και λογοτεχνικές της γνώσεις σε ένα έργο –άμεσα ή έμμεσα– αφιερωμένο στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Το 6 γαλάζια μολύβια για τη Σμύρνη, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Σοκόλη, συνδέει το εχθρικό και ανεπούλωτο παρελθόν με το παρασκήνιο της λογοτεχνικής αποτύπωσής του. Η Αγγέλα Καστρινάκη, πέρα από τις επιστημονικές μελέτες που υπογράφει, έχει εκδώσει και λογοτεχνικά έργα, ενώ έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου 2006 και το Βραβείο Ελληνοτουρκικής Φιλίας Αμπντί Ιπεκτσί. Παράλληλα, είναι η διευθύντρια της σειράς Παλαιά Κείμενα, Νέες Αναγνώσεις των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Το παρόν αποτελεί το πρώτο της θεατρικό έργο.
Τρεις ήρωες που συνομιλούν με τις αναμνήσεις, τις προσδοκίες τους και μεταξύ τους αναζητώντας απαντήσεις. Όπως ακριβώς και η συγγραφέας συνδιαλέγεται με την Ιστορία, τα λογοτεχνικά πρότυπα της μετατραυματικής μεσοπολεμικής εποχής και τη φαντασία της. Ένα κράμα που μορφοποιείται πάνω στη σκηνή, για να αφηγηθεί την αλήθεια ή τη φανταστική αλήθεια πίσω από το έργο του Πολίτη. Οι παραλληλισμοί, όμως, ανάμεσα στη μυθιστορηματική και θεατρική πραγματικότητα αποδεικνύονται αναπόφευκτοι και, τελικά, κάτι παραπάνω από επιθυμητοί.
Ο διάλογος του συγγραφέα και της ερευνήτριάς του επικεντρώνεται σε ένα και μοναδικό έργο του Πολίτη, το Στου Χατζηφράγκου. Τα σαραντάχρονα μιας χαμένης πολιτείας, βιβλίο για το οποίο ο ίδιος τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος το 1964, και τη διαδικασία δημιουργίας του, η οποία δεν περιορίζεται σε τυπικότητες και εκτενείς αναφορές, αντιθέτως αποκτά πνοή από τις γλαφυρές περιγραφές της ζωής του. Έτσι, μυθιστορηματικό και ρεαλιστικό σύμπαν γίνονται ένα στη φαντασία της συγγραφέως, απαντώντας διακειμενικά στη συνύπαρξη του ηθογραφικού και ρεαλιστικού στοιχείου στο μυθιστόρημα, ο τίτλος του οποίου παραπέμπει σε λαϊκή συνοικία της Σμύρνης. Μια συνοικία που γεννά την αίσθηση της ιθαγένειας, η οποία θα ενσαρκωθεί ύστερα στη θεατρική φιγούρα του συγγραφέα.
Η θεωρία πως αρκετοί από τους ήρωες του Πολίτη αποτελούν το alter ego του, θεωρία που ενισχύεται από τη χαρακτηριστική πρώτη συλλαβή Πα-, που συναντάται στο όνομα πολλών πρωταγωνιστικών προσώπων του πεζογραφικού του έργου, ως συνέπεια του πραγματικού ονόματος του συγγραφέα, Παρασκευά Ταβελούδη, φαίνεται να αποκτά κι εδώ υπόσταση. Η εμφάνιση του [Πα]ντελή από το υπό συζήτηση μυθιστόρημά του έρχεται να επιβεβαιώσει τις υποψίες, πόσο μάλλον όταν η ειρωνική φωνή της πλοκής του βιβλίου ενσαρκώνεται τώρα σε αυτόν τον ήρωα. Η συνομιλία του Πολίτη με το λογοτεχνικό του κατασκεύασμα αφήνει να αναδυθεί αυτή η ειρωνική χροιά αισιοδοξίας για το μέλλον των προσφύγων, αισιοδοξία την οποία εκφράζει ο ίδιος ο Παντελής. Όμως, ο συγγραφέας διατηρεί την ιδιότητα του παντογνώστη ρόλου του, αφού και στο θεατρικό έργο της Καστρινάκη είναι εκείνος που λύνει τις απορίες και απαντά τόσο στα ερωτήματα της ερευνήτριας-συμπρωταγωνίστριάς του όσο και σε αυτά του λογοτεχνικού του ήρωα.
Όπως στην Πάροδο –το χρονολογικά μεταβατικό, πολυσήμαντο και ίσως πιο καίριο μέρος του μυθιστορήματος του Πολίτη– ο ήρωας Γιακουμής απευθύνεται σε ένα βουβό πρόσωπο, που ενδεχομένως πρόκειται για κάποιον συγγραφέα που σκοπεύει να συγκεντρώσει μαρτυρίες για την πυρκαγιά της Σμύρνης, έτσι και στο έργο της Καστρινάκη, ο Πολίτης παίρνει τη θέση του Γιακουμή, μιλώντας πια στην ερευνήτριά του. Οι ρόλοι αντιστρέφονται και την ίδια στιγμή αποδεικνύουν πως οι χαρακτήρες λειτουργούν ως persona του Πολίτη, οι οποίοι ενώνονται στη θεατρική επαναφορά του.
Η μνήμη μετατρέπει τον χρόνο σε χώρο, αφήνοντας να διασκορπιστούν σε αυτόν οι αναμνήσεις του συγγραφέα που πλέον κατέχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο που έχει μετατοπιστεί από τη χαμένη πολιτεία της Σμύρνης. Μια διακειμενική αντάμωση με το μυθιστόρημα, αλλά και με την ίδια τη ζωή, την οποία η Καστρινάκη καταφέρνει να διαπλάσει εντός των απεριόριστων ορίων της θεατρικής τέχνης.
