Της Άννας Καλαγιά,
Οι περισσότεροι από εμάς, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, οφείλουμε να παραδεχτούμε πως ένας περίπατος στην πολυαγαπημένη Αθήνα έχει να προσφέρει πολλά περισσότερα από έντονους ρυθμούς ζωής, καυσαέριο και φασαρία. Η ποικιλομορφία της, σε συνδυασμό με την πληθώρα τοπίων, αρωμάτων και γεύσεων –κυριολεκτικά και μεταφορικά– μαγεύουν όποιον επιλέξει να ξεκινήσει το ταξίδι του μέσα στα σοκάκια της. Κάθε γειτονιά της αποτελεί μια πύλη σε εποχές αλλιώτικες που μας ενώνουν με έναν τρόπο συγκινησιακό με το παρελθόν μας. Μία τέτοια περιοχή είναι και η Νέα Σμύρνη, που, όπως μαρτυρά έκδηλα και το όνομά της, αφορά έναν τόπο άρρηκτα δεμένο με τη Μικρασία, αφού αποτέλεσε καταφύγιο πολλών Ελλήνων Μικρασιατών κατά τη δεκαετία του 1920. Οι δρόμοι της, τα πάρκα της, τα μνημεία της, οι καλλιτέχνες που μεγάλωσαν και έζησαν σε αυτήν, καθώς και οι κάτοικοί της προσφέρουν εικόνες και ακούσματα που μας μεταφέρουν σε μια άλλη εποχή, μια εποχή γεμάτη προσφυγιά και νοσταλγία.
Χαρακτηριστική φιγούρα, που έζησε στη Νέα Σμύρνη και τα έργα του κοσμούν την προαναφερθείσα περιοχή ακόμη και σήμερα, αποτελεί ο φημισμένος γλύπτης Βάσος Καπάνταης. Η ιστορία του εν λόγω γλύπτη, όμως, ξεκινά πολλά χιλιόμετρα μακριά από τις γειτονιές της Αθήνας. Γεννήθηκε το 1924 στο νησί της Μυτιλήνης. Ο ίδιος αναφέρει πως οι γονείς του κατάγονταν από την Πέργαμο, ενώ οι ρίζες του προέρχονται τόσο από το νησί της Λέσβου και τη Μικρά Ασία, όσο και από τη Λήμνο. Τα ήρεμα και ευτυχισμένα παιδικά του χρόνια έρχεται να ταράξει ο αιφνίδιος θάνατος του πατέρα του, που διαδέχτηκε την απώλεια όλης τους της περιουσίας, έπειτα από το Παγκόσμιο Οικονομικό Κραχ. Σε ηλικία δώδεκα ετών αναγκάζεται να μετακομίσει με τη μητέρα του στην περιοχή του Νέου Φαλήρου Αττικής, με σκοπό να δημιουργήσουν από το μηδέν ένα περισσότερα υποσχόμενο μέλλον. Η διαμονή τους στο Φάληρο αποτέλεσε για εκείνον πηγή έμπνευσης και προσωπικής γαλήνης. Ο θαυμασμός του για την ομορφιά της περιοχής και της θάλασσας δημιούργησε την ανάγκη εξωτερίκευσης –με τρόπο καλλιτεχνικό– των συναισθημάτων που προκαλούνταν στην ψυχή του. Τα πρώτα του βήματα στη γλυπτική αφορούν φιγούρες από πηλό και κεφάλια σε πέτρες.
Τη διαμονή τους στην περιοχή του Νέου Φαλήρου έρχεται να διακόψει ο βομβαρδισμός του Πειραιά από τους Γερμανούς το 1941. Το περιστατικό αυτό τους ανάγκασε να αναζητήσουν νέο καταφύγιο, όπου θα μπορούσαν να διαμορφώσουν τη ζωή τους από την αρχή. Η Νέα Σμύρνη αποτέλεσε, λοιπόν, το καινούριο τους σπίτι. Η περιοχή αυτή ήδη κατοικούνταν από πλήθος προσφύγων Μικρασιατών, που τους χαρακτήριζε η ανέχεια και η ισοπέδωση. Ο Βάσος Καπάνταης αποφοίτησε λίγα χρόνια αργότερα από την Ευαγγελική Σχολή και εισήχθη στη Σχολή Καλών Τεχνών τις χρονολογίες 1942-1947, ενώ, παράλληλα, άρχισε να φοιτά στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κατά τη θητεία του στη Σχολή Καλών Τεχνών, διδάχθηκε γλυπτική από εξέχοντες γλύπτες, όπως τον Μιχαήλ Τόμπρο και τον Κώστα Δημητριάδη. Η τέχνη του βασίστηκε στην αγάπη του για την Ελλάδα. Κάθε του έργο αποτύπωνε τη μεγάλη σύνδεσή του με την Ιωνία, τους γονείς του, αλλά και όλο τον Ελληνισμό, όπως ο ίδιος ανέφερε σε λόγο του το 1990. Τιμήθηκε με βραβεία τόσο σε πανελλήνιους διαγωνισμούς γλυπτικής όσο και σε διεθνείς εκθέσεις.
Τα έργα του διαχωρίζονται σε δημόσια και σε αυτά που φέρουν ιδιωτική ταυτότητα. Οι ύλες που χρησιμοποίησε ήταν ο χαλκός, το μάρμαρο, ο πηλός, η πέτρα και το μέταλλο. Τα δημόσια έργα του αφορούν την Ελλάδα. Μέσω αυτών εξυμνεί την καταγωγή του και μιλά για τις κακουχίες που επέφερε η Μικρασιατική Καταστροφή στον Ελληνισμό. Παραδείγματα τέτοιων γλυπτών συναντά κανείς σε περιοχές εντός των Αθηνών, όπως στη Νέα Σμύρνη, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδος, σαν την Πρέβεζα. Ανάμεσα στην υπέρογκη συλλογή του συναντάμε το «Ηρώο της Περγάμου», κατασκευασμένο από μάρμαρο, το «Ηρώο Ποντίου Ακρίτα», κατασκευασμένο από χαλκό, τον «Έλληνα Πρόσκοπο», κατασκευασμένο, επίσης, από μάρμαρο, καθώς και πληθώρα άλλων εξεχόντων γλυπτών. Σε ό,τι αφορά την ιδιωτική του συλλογή, η έμπνευσή του γεννάται από τον έντονο ερωτισμό και θαυμασμό του προς τη γυναίκα. Σε προσωπική του ομιλία έχει αναφερθεί στον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε στην ψυχοσύνθεσή του το γυναικείο φύλο, κατά την εφηβική του, κυρίως, ηλικία. Τα έργα αυτά μπορεί κανείς να τα αναζητήσει στο λεύκωμά του με τίτλο Βάσος Καπάνταης Γλύπτης. Κατά την παρουσία του στην ελληνική καλλιτεχνική σκηνή αρνήθηκε τη διεξαγωγή ατομικής έκθεσης σε γκαλερί και αφοσιώθηκε στο δημόσιο έργο.
Αξιοσημείωτα έργα δημοσίου χαρακτήρα μπορεί να θαυμάσει κανείς με έναν περίπατο στη συνοικία της Νέας Σμύρνης. Ξεκινώντας την περιήγηση από την Εστία της Νέας Σμύρνης, η οποία είναι αφιερωμένη στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης των προσφύγων της Σμύρνης, αντικρύζουμε το γλυπτό «Σμύρνα» (1985). Το γλυπτό αυτό απεικονίζει ένα παιδί με τη μητέρα του να ατενίζουν προς τη χαμένη Ιωνία, συμβολίζοντας τη νοσταλγία της πατρίδας και την ελπίδα της επιστροφής. Στον ίδιο χώρο, βρίσκονται η «Επιτύμβια Νίκη» (1987), σήμα κατατεθέν τιμής των νεκρών της Μικρασιατικής Καταστροφής, καθώς και ο «Πόντιος Ακρίτας» (1988) που ενισχύει το ακριτικό στοιχείο του ελληνισμού. Μεταφερόμενοι στον περίβολο του ναού της Αγίας Φωτεινής, βρίσκουμε το γλυπτό με όνομα «Χρυσόστομος Νέας Σμύρνης» (1987), προς τιμήν του πρώτου μητροπολίτη της Νέας Σμύρνης, μικρασιατικής καταγωγής. Την πλατεία της παραπάνω περιοχής κοσμεί η Προτομή του Αθανάσιου Κάρυλλου, πρώτου αιρετού κοινοτάρχη της κοινότητας. Τέλος, στο άλσος Μνημοσύνης επί της Πλατείας Χρυσοστόμου μπορούμε να θαυμάσουμε την Προτομή του Δημητρίου Αρχιγένη (1987), τον «Έλληνα Πρόσκοπο» (1973), το «Ηρώο των Αρμενίων» (1979), το «Ηρώο Αϊβαλίου», καθώς και το μεταλλικό έργο που αφορά τα Μικρασιατικά Παράλια με αναπαραστάσεις από την Ιωνία (1969).
Το έργο αυτού του σπουδαίου γλύπτη είναι αρκετά μεγάλο με εθνική και διεθνή αναγνώριση. Αποτελεί παρακαταθήκη των Ελλήνων και το εισιτήριό τους σε μια εποχή που τάραξε και άλλαξε τις ισορροπίες στην Ελλάδα. Μέσα από τη μεταποίηση των πρώτων υλών σε τέχνη, ο Βάσος Καπάνταης κατάφερε όχι μόνο τη προσωπική του καταξίωση, αλλά και τη δημιουργία πολιτιστικής κληρονομιάς και μνήμης για τον Ελληνισμό. Τα γλυπτά του πάντοτε θα μας μεταφέρουν στο συγκινησιακό πλαίσιο μέσα στο οποίο φιλοτεχνήθηκαν, αλλά, παράλληλα, θα μας καθιστούν, κάθε στιγμή, κατανοητό πως το παρελθόν μας και μόνο αυτό μπορεί να ερμηνεύσει την τωρινή μας ταυτότητα. Οι ρίζες μας αποτελούν τη μονή δίοδό μας σε όσα συνέβησαν πριν από εμάς και θα καθορίζουν για πάντα το μέλλον μας. Κάθε θαυμαστής και θεατής της παραπάνω συλλογής χρωστάει ένα μεγάλο και εκκωφαντικό «ευχαριστώ» στον δημιουργό της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γλυπτική – Βάσος Καπάνταης, eikastikon.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Καπάνταης Βάσος, Τόποι Μνήμης της Ελληνικής Επανάστασης 1821, topoimnimis.keni.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Δ. Θεοδόσης-Παπαλουκάς, Ιφιγ-Μ. Θεοδωρακοπούλου, Αρ. Θεοδωρίδης, Μ. Κατελάνου, 2011-2012,Υπαίθρια Γλυπτά Νέας Σμύρνης, gym-evsch-n-smyrn.att.sch.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Καπάνταης Βάσος, Γλυπτοθήκη, glypto.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ.
