Της Δώρας Νικολάου,
«Δεν υπάρχει παρθενογένεση στην τέχνη», μία φράση που ακούμε πράγματι συχνά. Άλλωστε, μπροστά σε τόσους χιλιάδες ή εκατομμύρια καλλιτέχνες ανά τους αιώνες και την εξέλιξη του ενός, βασιζόμενου στο καλλιτεχνικό όραμα ή κίνημα του προηγούμενου, δύσκολα μιλάμε για ιδέες και εκτελέσεις παντελώς φρέσκες, καινούριες μέχρι το κόκκαλο. Σε ποιο σημείο, όμως, σταματάει η απλή επιρροή και αγγίζει την απροκάλυπτη αντιγραφή; Ο σκηνοθέτης Τζιμ Τζάρμους ήταν που είχε δηλώσει σε συνέντευξη του το περίφημο «Τίποτα δεν είναι πρωτότυπο. Κλέψε από οτιδήποτε μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης ή τροφοδοτεί τη φαντασία σου. […] Όσα διαλέξεις να κλέψεις θα πρέπει να μιλούν απευθείας στην ψυχή σου. Αν το κάνεις αυτό, η δουλειά (και η κλοπή σου) θα είναι αυθεντική. Πρωτοτυπία δεν υπάρχει. Και δεν χρειάζεται να κρύψεις τα όσα έκλεψες – γιόρτασέ τα, αν το νιώθεις».
Διαφορετικό ζήτημα, ωστόσο, είναι το πόσο αναγνωρισμένος ή μη ήταν ο καλλιτέχνης πίσω από εσένα και ποιος παράγοντας συντέλεσε στη δική σου διάκριση. Δεν νομίζω να συναντάμε κανέναν που να μην έχει έρθει αντιμέτωπος έστω με τα πιο γνωστά έργα του Πάμπλο Πικάσο, να μην τον γνωρίζει έστω ως όνομα, ως έναν από τους γνωστότερους καλλιτέχνες στο ευρύ κοινό. Τα έργα του, όχι μόνο εκτίθενται στα μεγαλύτερα και γνωστότερα μουσεία, αλλά γίνονται και πάμπολλες φορές αντικείμενο αναφοράς στη γνωστή ποπ και λαϊκή κουλτούρα.
Σίγουρα, όμως, λιγότεροι είναι όσοι γνωρίζουν το όνομα της Baya Mahieddine. Μια γυναίκα Αλγερινής προέλευσης με έργα σουρεαλιστικής, πρωτόγονης, ναΐφ και σύγχρονης κατεύθυνσης, σύμφωνα με τους κριτικούς. Τα δημιουργήματα του Picasso αν και παραδεδεγμένα επηρεασμένα από την αφρικανική κουλτούρα (ιδιαιτέρως τα γλυπτά του), προσομοιάζουν τόσο με της Baya, την προσοχή του οποίου τράβηξαν σε μια έκθεσή της στο Παρίσι. Δύσκολα δεν αναρωτιόμαστε τι είναι αυτό που προσέφερε σε εκείνον την παγκόσμια φήμη του, τον έπαινο και τον χαρακτηρισμό του ως ιδιοφυία, ενώ για τη γυναίκα πρωτοπόρο του, το όνομά της παραμένει σχετικά στην αφάνεια. Είναι απλώς οι συγκυρίες ή θέματα, όπως το φύλο και η καταγωγή που σχετίζονται άμεσα; Είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε ότι οι άντρες συγκεκριμένων κύκλων και καταγωγής απολαύουν διαφορετικών προνομίων;
Δεν είναι η μοναδική φορά που κερδίζει αναγνωρισιμότητα –ως κεντρικό εκπρόσωπο ενός κινήματος– ο μεν ταλαντούχος άντρας δημιουργός, ενώ δε, το πρόσωπο πίσω του, σπάνια ξεπερνάει τη γνώση των άμεσα εκπαιδευόμενων στον τομέα των τεχνών. Η Janet Sobel ήταν η Αμερικανίδα καλλιτέχνης, ουκρανικής καταγωγής που αφοσιώθηκε στην αφηρημένη ζωγραφική και την τεχνική του drip painting, χωρίς καμία προηγούμενη τεχνική εκπαίδευση και δημιούργησε κατά πολλούς, το είδος ζωγραφικής που ενέπνευσε τον Pollok, μέσα από το οποίο έγινε γνωστός.
Η πρώτη πρακτική μιας ιδέας σε καμία περίπτωση δεν την κλειδώνει μόνο στα στενά όρια της αποκλειστικής δημιουργίας του πρωτοπόρου της, αλλά έχει ενδιαφέρον να παρατηρούμε με ποια μοτίβα επικροτούνται ή μεταβαίνουν στη δημοσιότητα οι εκάστοτε καλλιτέχνες. Σκοπός της τέχνης είναι να εμπνέει και να διαδίδεται, να γίνεται η αφορμή του διπλανού να ανθίσει, να μην είναι κτήμα κανενός. Είναι, όμως, και σημαντικό να αναγνωρίζουμε αυτούς που μας ενέπνευσαν, να δίνουμε το χειροκρότημα ή τη μνεία μας σε αυτούς που μας άνοιξαν τον δρόμο, μας προσέφεραν, μας άλλαξαν. Ο καλλιτέχνης υπάρχει μεν και χωρίς κοινό (βλέπε μετά θάνατον αναγνώριση), αλλά χρειάζεται έστω και μεταγενέστερα τον φόρο τιμής που του αρμόζει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ανάμεσα σε Καφέ & Τσιγάρα: 7 ατάκες για τη ζωή και το σινεμά από τον Τζιμ Τζάρμους, cinobo.com, διαθέσιμο εδώ.
- Μπάγια Μαχιεντίν, el.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ.
