Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Στην παγκόσμια Ιστορία μπορούμε να συναντήσουμε την ύπαρξη βασιλείων, στα οποία έχουν συνυπάρξει δύο ή και περισσότεροι διαφορετικοί πολιτισμοί. Στις περισσότερες των περιπτώσεων τα κράτη αυτά υιοθετούσαν διάφορα χαρακτηριστικά από τον κάθε πολιτισμό, με το αποτέλεσμα να είναι μοναδικό και να αποτυπώνεται σε διάφορες εκφάνσεις της χώρας, σε υλικό και άυλο επίπεδο. Ένα κράτος με την προαναφερθείσα ιδιαιτερότητα είναι το Ινδοελληνικό Βασίλειο.
Σε προηγούμενο άρθρο εξετάστηκε το ελληνιστικό βασίλειο της Βακτριανής. Το σημερινό θέμα σχετίζεται άμεσα με το μακρινό, για τον υπόλοιπο «ελληνικό» κόσμο, κράτος. Στη συνέχεια του άρθρου θα εξεταστεί η σύνδεση του Ινδοελληνικού Βασιλείου με αυτό της Βακτριανής, ο τρόπος ίδρυσης του πρώτου, η περίοδος ακμής του καθώς και ο τρόπος διάλυσής του.
Όπως ειπώθηκε και παραπάνω, για να εντοπίσουμε την ίδρυση του Ινδοελληνικού Βασιλείου θα πρέπει να ανατρέξουμε στο κράτος της Βακτριανής. Ένας από τους βασιλείς του, ο Δημήτριος Α΄, οργάνωσε μία εκστρατεία στην περιοχή της Ινδίας, η οποία κατέληξε επιτυχής. Ο Δημήτριος όμως πέθανε απροσδόκητα, οπότε η δυναμική του στρατεύματός του μειώθηκε και ως εκ τούτου και η περαιτέρω εδαφική επέκταση στην Ινδία. Η μεγάλη δύναμη που απέκτησε το βασίλειο της Βακτριανής είχε ως αποτέλεσμα την έναρξη εμφυλίων πολέμων, με «έπαθλο» τον θρόνο. Το αποτέλεσμα ήταν η διχοτόμηση του βασιλείου. Έτσι, λοιπόν, παρατηρείται η δημιουργία του Ινδοελληνικού Βασιλείου.
Τα χρόνια που ακολούθησαν κυριαρχούν οι προσπάθειες σταθεροποίησης του νεοσύστατου κράτους. Η περιοχή στην οποία είχε εδραιωθεί ήταν ένα σημείο συνάντησης πολιτισμικών ταυτοτήτων και θρησκειών. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ελληνιστικά κράτη, στα οποία τις θέσεις εξουσίας καταλάμβαναν αποκλειστικά Έλληνες, στο Ινδοελληνικό Βασίλειο απουσίαζε η φυλετική ταυτότητα, ως κριτήριο για την ανάληψη μιας θέσης εξουσίας. Επίσης, οι ινδικές επιρροές είναι ολοφάνερες σε διάφορες λειτουργίες του κράτους, αλλά και σε εκφάνσεις της καθημερινότητας, όπως αυτές αποτυπώνεται στην εισαγωγή νέων συμβόλων, την γλώσσα και ιδιαίτερα τη θρησκεία, με τον Βουδισμό να επηρεάζει σημαντικά τους μετέπειτα ηγεμόνες.
Η άνωθεν σταθεροποίηση και η συνεχόμενη ανάπτυξη του εξεταζόμενου βασιλείου κορυφώνονται κατά τα χρόνια βασιλείας του Μενάνδρου Α΄ (165/155-130). Ο τελευταίος κατάφερε να επεκτείνει σημαντικά την επικράτεια του κράτους στο εσωτερικό της Ινδίας. Όμως, το γεγονός ότι οι ιστορικές πηγές διαφωνούν σχετικά με τα καταληφθέντα εδάφη, ειδικότερα όσα σχετίζονται με τον μεγάλο εχθρό του βασιλείου, την αυτοκρατορία των Shunga. Σχετικά με την αυτοκρατορία αυτή, ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι ο Μένανδρος κατάφερε να καταλάβει και την πρωτεύουσά της, την Pataliputra, ενώ άλλες ιστορικές αναφορές διαφωνούν.
Σε κάθε περίπτωση παρατηρείται μία σύμπλευση των πηγών σχετικά με την κυριαρχία του Μενάνδρου έναντι του «ενοχλητικού» αυτού γείτονα. Επιπλέον, ενισχύθηκαν ορισμένα αστικά κέντρα σε όλη την έκταση του βασιλείου, με σκοπό αυτά να αποτελούν κέντρα διοίκησης και να βοηθήσουν στην ορθότερη βασιλεία του Μενάνδρου. Έτσι, προέκυψε ένα σύστημα διοίκησης ημι-αυτόνομων περιοχών, οι διοικητές των οποίων λογοδοτούσαν στον Μένανδρο. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι κατά τα χρόνια της βασιλείας του το στοιχείο του Βουδισμού φαίνεται να κερδίζει συνεχώς έδαφος. Μάλιστα, ο ίδιος ο Μένανδρος ασπάστηκε τη βουδιστική θρησκεία, εγκαταλείποντας αργότερα την εγκόσμια ζωή.
Οι βασιλείς που ακολούθησαν τον Μένανδρο Α΄ ασπάστηκαν και αυτοί τον Βουδισμό, ανάγοντάς τον σε κυρίαρχη θρησκεία του κράτους. Μάλιστα, η βασιλεία τους ορίστηκε σε μεγάλο βαθμό εντός των πλαισίων που όριζε η θρησκεία. Ωστόσο, με το πέρασμα των ετών το βασίλειο έχανε τη δύναμη που είχε. Οι πολυετείς συγκρούσεις με τα γειτονικά ινδικά φύλα συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στη φθίνουσα πορεία του βασιλείου. Άλλος ένας σημαντικός παράγοντας θα μπορούσε να θεωρηθεί η πτώση του βασιλείου της Βακτριανής. Οι σχέσεις των δύο κρατών θα μπορούσαν να θεωρηθούν σε γενικές γραμμές φιλικές. Όταν όμως η Βακτριανή έπαψε να βρίσκεται υπό ελληνική εξουσία, στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ., το Ινδοελληνικό Βασίλειο βρέθηκε περικυκλωμένο από εχθρικά κράτη.
Η αποδυνάμωση του βασιλείου οδήγησε και στην απώλεια εδαφών. Τα πρώτα εδάφη που του αφαιρέθηκαν βρίσκονται στην οροσειρά Hindu Kush. Η περιοχή καταλήφθηκε από τις νομαδικές φυλές που οδήγησαν στην πτώση του βασιλείου της Βακτριανής, γύρω στο 40 π.Χ. Ακολούθησε η κατάληψη των κεντρικών και δυτικών περιοχών του βασιλείου από τους Ινδο-Σκύθες. Οι νέοι κυρίαρχοι της περιοχής φέρθηκαν με σεβασμό στο προηγούμενο βασίλειο και τον πολιτισμό που είχε αναπτύξει. Οι τελευταίες περιοχές του άλλοτε κραταιού Ινδοελληνικού Βασιλείου, οι οποίες παρέμειναν ανεξάρτητες, βρίσκονταν στα ανατολικά του κράτους και υποτάχθηκαν με τη σειρά τους το 10 μ.Χ.
Αυτή ήταν η ιστορία του Ινδοελληνικού Βασιλείου, του πλέον απομακρυσμένου από την μητροπολιτική Ελλάδα ελληνιστικού κράτους. Οι συμμαχικές, οικονομικές, εμπορικές αλλά και εχθρικές σχέσεις που ανέπτυξε με τα ινδικά φύλα, καθώς και οι εμπορικές συναλλαγές με τα βασίλεια της νότιας Κίνας, έκαναν γνωστή την ελληνιστική πολιτιστική ταυτότητα στα βάθη της Ασίας, φτάνοντας σε περιοχές που δεν μπόρεσε να προσεγγίσει ούτε ο Μέγας Αλέξανδρος. Το ελληνικό στοιχείο διατηρήθηκε στην περιοχή της Ινδίας για περίπου 2 αιώνες, ωστόσο ήταν διασκορπισμένο και ανίκανο να συγκροτήσει ένα νέο κράτος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό Έργο (1989), The Cambridge Ancient History, vol. VII, second edition, U.K.: Cambridge University Press
- Tarn, W. W. (1966), The Greeks in Bactria and India, 2nd Edition, U.K.: Cambridge University Press
