Του Μάνου Ματθαιάκη,
Η ισχύς μπορεί να οριστεί ως μια σχέση που άπτεται της ψυχολογίας, όπου αντιπαρατίθενται ιδέες και μέσω της πίεσης που ασκείται από το ένα Μέρος στο Άλλο. Σκοπός είναι η τελική πολιτική που θα ακολουθηθεί να παρεκκλίνει, χωρίς ωστόσο να καταφεύγουν τα Μέρη στη βία. Το μέσο που χρησιμοποιείται για τη βία είναι η δύναμη, ενώ το εργαλείο της ισχύος είναι η επιρροή επί των συμφερόντων του άλλου δρώντος. Παρόλο που δεν υπάρχει διεθνής παραδοχή επί της διαφοράς μεταξύ ισχύος και επιρροής, σύμφωνα με τον H.Morgenthau, η λέξη επιρροή είναι συνώνυμη με τη πειθώ, ενώ η «ισχύς» ερμηνεύεται ως δύναμη και συνήθως αφορά την υλική υπόσταση της έννοιας. Αναπόφευκτα, η ισχύς στηρίζεται στη δύναμη. Όταν φτάσει ο δρων να τη χρησιμοποιήσει, τότε υπάρχει χρήση βίας (brute force).
Στη σύγχρονη εποχή, υπάρχει πληθώρα περιστατικών προτίμησης της χρήσης ωμής βίας, εκ μέρους μιας μικρής μειοψηφίας κρατών, όπως η παράνομη εισβολή και κατοχή εδάφους της Κύπρου εκ μέρους της Τουρκίας και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, σε παράβαση του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ και στις δυο περιπτώσεις. Παρόλα αυτά, όπως χαρακτηριστικά διατείνεται ο Kenneth Waltz, η ισχύς χρησιμοποιείται στο βέλτιστο, όταν δεν χρησιμοποιείται σε πολέμους. Στο πλαίσιο αυτό, τα περισσότερα κράτη προκρίνουν την ήπια ισχύ, ως μέθοδο επίτευξης του εθνικού τους συμφέροντος. Αυτό εναπόκεινται στη δυνατότητα να πάρουν αυτό που επιθυμούν, με τη μέθοδο της έλξης και όχι μέσω εξαναγκασμού. Δηλαδή, είναι η δυνατότητα μιας χώρας να προκαλεί τη χώρα – στόχο να προβεί σε πολιτικές, σε μεγάλο βαθμό εναρμονισμένες με τις δικές της. Με αυτό τον τρόπο πορεύεται και η Κίνα στο διεθνές σύστημα.
Συγκεκριμένα, η Κίνα εργαλειοποιεί τη τριάδα της ήπιας ισχύος, η οποία, σύμφωνα με τον Nye, αποτελείται από την κουλτούρα, την εξωτερική πολιτική και τις πολιτικές αξίες. Αν το Πεκίνο βασιζόταν εξ’ ολοκλήρου σε αυτήν, τότε το εγχείρημα θα αποτύγχανε. Αυτό, διότι ακόμη και σήμερα δεν έχει καταφέρει να αποπέμψει διάφορα εμπόδια που ελλοχεύουν στο εσωτερικό του. Γι’ αυτό το λόγο, η Κίνα βάζει το λιθαράκι της στη συγκεκριμένη ιδέα και εισάγει το στοιχείο της οικονομικής ισχύος, το χρήμα. Υπό αυτό το πρίσμα, η πίεση που ασκεί παίρνει τη μορφή είτε ανταμοιβής, είτε απειλής και τιμωρίας. Στη περίπτωση της ανταμοιβής, το κράτος που αποτελεί στόχο εναρμονίζεται με τις πολιτικές της, για την πραγμάτωση της επιβράβευσης. Αντίστοιχα και στην απειλή και τιμωρία, το κράτος-στόχος υπό τον φόβο της τιμωρίας «συμπλέει», έτσι ώστε η τιμωρία να μην ολοκληρωθεί ποτέ. Τελικά, σε κάθε σχέση που υπάρχει αλληλεξάρτηση, υπάρχει και απειλή, είτε αυτό παίρνει τη μορφή τιμωρίας, είτε της ανταμοιβής. Απ’ τό παράδειγμα των παραπάνω, αποτελεί η «είσοδος» της Κίνας στην Αφρική ουσιαστικά το 2000, με το «Φόρουμ Σινοαφρικανικής Συνεργασίας» (FOCAC).
Με όχημα αυτή τη συνεργασία, η Κίνα επένδυε όσο περνούσαν τα χρόνια, όλο και περισσότερα κεφάλαια σε κρίσιμες υποδομές αφρικανικών χωρών, όπως τις μεταφορές, επικοινωνίες, βιομηχανική επεξεργασία πρώτων υλών, γεωργία καταλήγοντας ακόμη και στην ψηφιοποίηση της οικονομίας των χωρών αυτών. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το ότι το Πεκίνο, με το εκτόπισμα που διαθέτει, σε σύγκριση με αυτό των συνομιλητών του, έχει τη δυνατότητα να συνάπτει συμφωνίες, με «επαχθείς» όρους. Αυτό έχει οδηγήσει στην ακύρωση πληθώρας συμφωνιών ύστερα από την υπογραφή τους, με συνδρομή εθνικών δικαστηρίων, με αποκορύφωμα την ακύρωση επένδυσης ύψους 3,2 δις. που αφορούσε το επικείμενο σιδηροδρομικό δίκτυο μεταξύ Κίνας – Κένυας. Βέβαια, οι «επαχθείς» αυτοί όροι σε συνδυασμό με την οικονομική κατάσταση των κρατών αυτών, έχουν ως απότοκο την ανικανότητα των τελευταίων να εξοφλήσουν τα δάνεια που συνάπτουν με το Πεκίνο. Έτσι, οδηγούνται σε μια παγίδα χρέους (debt trap) και το Πεκίνο καταλήγει ουσιαστικά να ασκεί επιρροή πάνω τους μέσω της μεθόδου απειλής – τιμωρίας και υπόσχεσης – ανταμοιβής.
Στο ιδεολογικό πλαίσιο του Nye εντάσσεται και η διαχείριση της πανδημίας. Αρχικά, κατηγορήθηκε διεθνώς ότι απέκρυψε στοιχεία. Στη συνέχεια, εφάρμοσε το φαινόμενο της «διπλωματίας της μάσκας». Χάρις την οικονομική δυναμική της, σε περίοδο που υπήρχε παγκόσμια έλλειψη ιατρικών υλικών (μάσκες, γάντια κλπ.), δώρισε εκατομμύρια από αυτά στους ευρωπαϊκούς εταίρους της. Την ίδια χρονική περίοδο, μάλιστα, που ο Πρόεδρος Τράμπ πρότεινε να αγοράσει τη γερμανική εταιρία “Curevac”, ώστε να παραδοθεί το εν δυνάμει εμβόλιο πρώτα στους αμερικανούς και ύστερα στον υπόλοιπο κόσμο.
Το ίδιο μοντέλο χρησιμοποιείται και στη BRI (Belt and Road Initiative) πρωτοβουλία, μέχρι τώρα αξίας 932 δις., που αφορά τη δημιουργία περιφερειακής σύνδεσης μεταξύ Ευρώπης, Ρωσίας, Ασίας, Αφρικής, Κίνας. Σχεδιάστηκε για να περνά μέσω του Ινδικού και της κινεζικής θάλασσας και αναπόφευκτα να συνδράμει και στη δημιουργία υποδομών μεταφορών, τηλεπικοινωνιών, εμπορίου και αγωγών ενέργειας. Υπέρτατος σκοπός αποτελεί η ενίσχυση των οικονομικών δεσμών μεταξύ Κίνας και χωρών της Ευρασίας, η περαιτέρω ανάδειξη της αξίας της Κίνας στο διεθνές σύστημα και η ενίσχυση της επιρροής της στην ευρύτερη περιοχή.
Τέλος, αξίζει να γίνει αναφορά και σε ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, το οποίο απασχολεί και θα συνεχίσει να απασχολεί τη διεθνή κοινότητα, που δεν είναι άλλο από τα Ινστιτούτα Κομφούκιος. Τα Ινστιτούτα αυτά, είναι κέντρα που στεγάζονται και λειτουργούν εντός των πανεπιστημιακών χώρων κυρίως, ενώ προσφέρουν μαθήματα Κινεζικής γλώσσας (Μανδαρινικά) και κινεζικού πολιτισμού. Λειτουργούν υπό την αιγίδα του Κόμματος, ενώ το ακριβές πλήθος τους δεν είναι γνωστό, παρόλο που υπολογίζεται πως σήμερα λειτουργούν γύρω στα 540 παγκοσμίως. Δεν υπάρχει αμφιβολία, για το ότι εντάσσονται στην ατζέντα άσκησης ήπιας ισχύος του Πεκίνου, καθώς εκπληρώνει και τα τρία κριτήρια του Nye. Επιπλέον, αναδύονται ανησυχίες, προερχόμενες ακόμη και από το Αμερικανικό Κογκρέσο, που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς υπάρχουν αναφορές σχετικά με την κατακόρυφη αύξηση των Ινστιτούτων αυτών στις ΗΠΑ, άσκηση πολιτικής επιρροής και λογοκρισίας, εκ μέρους των ιδρυμάτων αυτών.
Ανακεφαλαιώνοντας, στην σύγχρονη εποχή που χαρακτηρίζεται από αλληλεξάρτηση, η ύπαρξη πηγών πλούτου, μεγάλου δημοσιονομικού χώρου, μεγάλης εντάσεως εμπορικών δραστηριοτήτων, σηματοδοτεί λιγότερη εξάρτηση από τους υπόλοιπους δρώντες του συστήματος, άρα και μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Το Πεκίνο διανύει μια ευοίωνη περίοδο σε οικονομικούς, τεχνολογικούς και στρατιωτικούς όρους. Σε συνδυασμό με την πολιτική που ακολουθεί περί ήπιας ισχύος, αποτελεί άξιο αντίπαλο των ΗΠΑ σε πολλές κρίσιμες περιοχές του πλανήτη, όπως την Αφρική και την Ασία. Ωστόσο αναντίρρητα, το μεγαλύτερο εμπόδιο τούτου του εγχειρήματος, εντοπίζεται στο ίδιο το κινεζικό σύστημα, στον ανερχόμενο εθνικισμό, τις εσωτερικές διαμάχες και το ζήτημα της ελευθερίας του λόγου. Στο σημείο αυτό πρέπει να στοχεύσει και το σχέδιο B3W (Build Back Better World) της κυβέρνησης Biden. Στο ανθρώπινο δυναμικό και στο «χτίσιμο» σχέσεων μεταξύ των λαών, ανεξαρτήτως ιδεολογίας της αμερικανικής κυβέρνησης. Προγράμματα που στοχεύουν στους ανθρώπους όχι μόνο είναι, δεδομένες τις συνθήκες καθοριστικής σημασίας, είναι και ηθικά σωστές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- China, P. R. o., 2015. Action plan on the Belt and Road Initiative. Shangai, s.n.
- H.Morthenthau, Scientific Man versus Power Politics Chicago, University Press, Chicago, 1946
- Ηλίας Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις 5η επιμ., Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2007
- Joseph Nye, Ήπια Ισχύς Το μέσο επιτυχίας στη παγκόσμια πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήσης, Νέα Υόρκη, 2005
- Γεώργιος Σπυρόπουλος, Διεθνείς Σχέσεις Ρεαλιστική Προσέγγιση Θεωρία και Πράξη, Εκδόσεις Ποιότητα Αθήνα 2010
- Kenneth Waltz, . Theory of International Politics, Addison-Wesley, Berkley, 1979
- FACT SHEET: President Biden and G7 Leaders Launch Build Back Better World (B3W) Partnership, White House.gov, Διαθέσιμο εδώ
- Aitor Hernadez Morales, Germany confirms that Trump tried to buy firm working on coronavirus vaccine. Politico, Διαθέσιμο εδώ
- Jevans Nyabiage, Contract for Kenya’s China-funded railway ruled ‘illegal’, South China Morning Post, Διαθέσιμο εδώ
- Marco Rubio, Rubio Warns of Beijing’s Growing Influence, Urges Florida Schools to Terminate Confucius Institute Agreements, Rubio.senate.gov, Διαθέσιμο εδώ
- Cristoph Nedopil Wang, China Belt and Road Initiative (BRI) Investment Report H1 2022, Διαθέσιμο εδώ
- Brian Wong, China’s Mask Diplomacy, The Diplomat, Διαθέσιμο εδώ
- Brian Wong, The Complex Nationalism of China’s Gen-Z, The Diplomat, Διαθέσιμο εδώ
- Michael Zhou, Confucius Institute backlash reveals bigger problems with China’s soft power, Διαθέσιμο εδώ
