Της Ελένης Μανουδάκη,
Στην ηλικία των 10, η Yayoi Kusama είδε την πρώτη της παραίσθηση, την οποία περιέγραψε ως εκρήξεις φωτός και έντονα πεδία από κουκκίδες. Oι κουκκίδες θα έρχονταν στη ζωή της και θα την καταβρόχθιζαν, με αποτέλεσμα να εξαλειφθεί ο εαυτός της. Η κουκκίδα ήταν η εμμονή της για εννιά δεκαετίες και χαρακτήρισαν τον αγώνα της προς την αναγνώριση, στο να γίνει μια παγκόσμια καλλιτεχνική αίσθηση. Γεννήθηκε τo 1929 σε μια αγροτική περιοχή της Ιαπωνίας από μια πλούσια οικογένεια. Τον ίδιο χρόνο, τα χρηματιστήρια κατέρρευσαν και ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος στην Ιαπωνία, ακολουθούμενος από έντονο μιλιταρισμό.
Το 1941, η Ιαπωνία πήρε μέρος στον πόλεμο και η Kusama, σε ηλικία 12 ετών τότε, ξεκίνησε να ράβει στρατιωτικά αλεξίπτωτα σε εργοστάσια υφασμάτων, αναπτύσσοντας μια δεξιότητα την οποία χρησιμοποίησε αργότερα στα γλυπτά της. Η μητέρα της ήταν υπερβολικά βίαιη και της είχε κανονίσει προξενιό και μια ζωή ως υπάκουη νοικοκυρά. Για την ακρίβεια, έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της προκειμένου να την αποτρέψει από το να γίνει καλλιτέχνης ή να έχει οποιαδήποτε άλλη δουλειά, καθώς κάτι τέτοιο έλεγε ότι θα αποτελούσε την ντροπή της οικογένειας. Η Τέχνη, όμως, ήταν η ζωή της Kusama και τη βοήθησε να ανακουφιστεί από τις παραισθήσεις, την κατάθλιψη και το άγχος που ακόμη την ταλαιπωρεί.
Πολλές φορές, νιώθει το σώμα της να χάνει τον έλεγχο και η Τέχνη είναι ο τρόπος της να τον ανακτήσει και να παλέψει τους δαίμονές της. Παρότι είχε αρχίσει να έχει κάποια αναγνώριση στην Ιαπωνία, εξακολουθούσε να είναι μια γυναίκα που ζούσε σε μια αποπνικτική πατριαρχική κοινωνία. Χρειαζόταν να δραπετεύσει. Μια τυχαία ανακάλυψη σε ένα βιβλιοπωλείο θα άλλαζε τη ζωή της. Η Αμερικανίδα ζωγράφος, Georgia O’Keeffe, ήταν μια από τις πιο διάσημες καλλιτέχνιδες στον κόσμο και τα έργα της υπήρχαν σε κάθε μεγάλο μουσείο των Η.Π.Α., ωστόσο, δεν ήταν τόσο γνωστή στην Ιαπωνία. Παρόλα αυτά, σαν ένα θαύμα, ένα βιβλίο με έργα της βρέθηκε στα χέρια της Kusama. Εντυπωσιάστηκε από τα έργα της και αναζήτησε παρόμοια θέματα, αλλά περισσότερο απ’ όλα θαύμασε τα κατορθώματά της ως γυναίκα. Της έγραψε ένα γράμμα και της έστειλε μερικές ζωγραφιές. Σαν δείγμα γενναιοδωρίας, η Georgia, όχι μόνο απάντησε στο γράμμα, αλλά έστειλε συστατικές επιστολές σε ανθρώπους της Τέχνης στη Νέα Υόρκη.
Η Αμερική ήταν ένα νέο ξεκίνημα στο κόσμο της Τέχνης για την Kusama, η οποία παρέμεινε εκεί μέχρι 1973. Κουβαλούσε παντού μαζί της τα έργα της και στόχευε να γίνει μια σταρ. Δεν πρέπει να υποτιμήσουμε πόσο δύσκολο ήταν για μια νεαρή κοπέλα από την Ιαπωνία, χωρίς στήριξη και γνώση αγγλικών, να μετακομίσει εκεί στη δεκαετία του ’50. Αυτό απαιτούσε μεγάλη προσήλωση, καθώς άφησε μια πλούσια ζωή στην Ιαπωνία για να ζήσει στα όρια της φτώχειας στη Νέα Υόρκη.
Το πλήθος κουκκίδων που έβλεπε στις παραισθήσεις της μετατράπηκε σε οπτική συσκευή. Πρώτη φορά χρησιμοποίησε το μοτίβο αυτό σε μια ζωγραφιά της μητέρας της, κάνοντάς το ως το σήμα κατατεθέν της. Θα μπορούσαμε να κάνουμε μια σύγκριση με τον Roy Lichtenstein, που, επίσης, χρησιμοποίησε κουκκίδες. Γι’ αυτήν, οι κουκκίδες ήταν ένας τρόπος θεραπείας και η επανάληψή τους ηρεμούσε το μυαλό της. Άρχισε να εφαρμόζει το πουά στα ζώα, σε χαρτί, καμβά, τοίχους και γυμνά σώματα. Ήταν μια αυτοαποκαλούμενη «αουτσάιντερ» στην Αμερική, γυναίκα καλλιτέχνης σε μια επιθετικά ανδροκρατούμενη σκηνή. Η Kusama αρνήθηκε να την κατηγοριοποιήσουν ή να τη βάλουν σε κουτί και εξακολουθεί να καινοτομεί και να επανεφευρίσκει τον εαυτό της. Όπως είπε κάποτε ένας κριτικός: «Η Μις Kusama είναι μια καλλιτέχνης που χωράει παντού, αλλά στέκεται μόνη». Η Νέα Υόρκη, εκείνη την εποχή, βρισκόταν υπό το ξόρκι του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, αλλά η πρώτη παράσταση της Kusama αποτελείτο από αυτό που αποκαλούσε «άπειρες διχτυωτές ζωγραφιές», ένα εμμονικό επαναληπτικό μοτίβο, μια δουλειά που θα καθόριζε την καριέρα της.
Απέρριψε τα ευρύτατα δραματικά σημάδια του αφηρημένου εξπρεσιονισμού και ζωγράφισε χιλιάδες μικροσκοπικά ημικύκλια. Αόρατα, όταν τα παρατηρεί κανείς από απόσταση, από κοντά σχηματίζουν ένα κυματοειδές δίχτυ χωρίς αρχή, μέση ή τέλος. Η δουλειά της ήταν ήρεμη και μαζεμένη, σε αντίθεση με τον συναισθηματισμό του Jackson Pollock. Το έργο της ήταν τόσο πρωτοποριακό, που το περίμενε το αναδυόμενο κίνημα του μινιμαλισμού και μπορούμε να το δούμε ως γέφυρα μεταξύ αφηρημένου εξπρεσιονισμού και μινιμαλισμού. Η Kusama, πάντα εργασιομανής, περνούσε κάθε ώρα φτιάχνοντας πίνακες και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι υπέφερε από ακραίες παραισθήσεις και μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο Bellevue για την ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωσή της.
Η «Τέχνη εγκατάστασης» είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την τέχνη που έχει σχεδιαστεί για ένα συγκεκριμένο μέρος ή για ένα προσωρινό χρονικό διάστημα και η Kusama έγινε ο κορυφαίος εκφραστής αυτής της μορφής τέχνης. Το 1962, άρχισε να φτιάχνει γλυπτά από βαμβακερό γεμιστό καμβά. Αυτό ήταν ριζοσπαστικό έργο για μια γυναίκα καλλιτέχνη, λόγω της αντιπαράθεσης του χιούμορ και της σεξουαλικότητας. Στη συνέχεια, το 1965, η Kusama επανεμφανίστηκε με το πρώτο της «Δωμάτιο απείρου», γνωστό ως «Χωράφι της Φαλλής», στο οποίο σχεδίασε εκατοντάδες πουά μαλακές φαλλικές μορφές, τις οποίες τοποθέτησε σε ένα δωμάτιο με καθρέφτη. Οι καλλιτέχνες δούλευαν πάντα με προοπτική και άπειρο, αλλά το έργο της ήταν ένα από τα παλαιότερα έργα τέχνης εγκατάστασης που ενθάρρυναν τον θεατή να εισέλθει και να βιώσει παθητικά μια εικόνα σε ένα πλαίσιο. Επτά ολόκληρους μήνες μετά την κατασκευή του, το «άπειρο δωμάτιό» της παρέμενε απούλητο. Παρόμοιο καθρέφτη έδειξε και ο καλλιτέχνης Λουκάς Σαμαράς στην καθιερωμένη γκαλερί “Pace”.
Το 1966, συμμετείχε, χωρίς σχετική άδεια, στην 33η Μπιενάλε της Βενετίας, το πιο διάσημο φεστιβάλ Τέχνης στον κόσμο και έδειξε τον «Κήπο του Νάρκισσου», μια πνευματώδη αντίληψη για την εμπορευματοποίηση του κόσμου της Τέχνης, που αποτελείται από εκατοντάδες σφαίρες, αυτό που η ίδια αποκαλούσε «κινητικό χαλί». Έπειτα, ντυμένη με ένα χρυσό κιμονό, προχώρησε στην πώληση κάθε σφαίρας για δύο δολάρια, μέχρι η Επιτροπή να την οδηγήσει έξω. Το 1977, μετά από μια ζωή καταπολέμησης του άγχους και των παραισθήσεων, εισήχθη σε ψυχιατρικό νοσοκομείο στο Τόκιο και ζει εκεί από τότε. Το 1989, απροσδόκητα, ο Παγκόσμιος Σύλλογος Σύγχρονης Τέχνης στη Νέα Υόρκη ζήτησε να εκθέσει έργα της. Αυτό επανεκκίνησε την καριέρα της τόσο διεθνώς, όσο και στην Ιαπωνία.
Ο κόσμος, πλέον, κάνει ουρές για να εξασφαλίσει 60 μόλις δευτερόλεπτα σε ένα από τα infinity δωμάτιά της. Σήμερα, στα 90 της, η Kusama είναι εξίσου παραγωγική. Είναι, αναμφισβήτητα, μια από τις πιο ριζοσπαστικές γυναίκες καλλιτέχνιδες όλων των εποχών, που έκανε μερικά από τα πιο σημαντικά έργα τέχνης της δεκαετίας του ’60. Μία καινοτόμος και θραύστης των κανόνων. Καλλιτέχνες όπως η Kusama, μας κάνουν να αμφισβητούμε την κατανόηση της ψυχικής ασθένειας και να μην την εκλαμβάνουμε ως εμπόδιο, αλλά απλώς ως ένα ακόμα μέρος της ανθρώπινης κατάστασης. Αυτά τα άπειρα επαναλαμβανόμενα έργα, που ήταν αρχικά σχεδιασμένα να εξαλείφουν τις ενοχλητικές σκέψεις της καλλιτέχνιδος, μας δίνουν τώρα τη δυνατότητα να ζήσουμε ως θεατές ένα μικρό μέρος των σκέψεων και των συναισθημάτων στον φυσικά ατέλειωτο «κόσμο της Kusama».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
