Του Σπύρου Βαλαβάνη,
Το 1780 έλαβε χώρα μία από τις σημαντικότερες εξεγέρσεις ιθαγενών στη Νότια Αμερική ενάντια στην ισπανική αποικιοκρατία. Αρχηγός της επανάστασης ήταν ο Tupac Amaru II, ένας ευγενής ιθαγενής του Περού που, αν και μεγαλωμένος με τα ισπανικά πρότυπα, δεν δίστασε να έρθει σε ένοπλη ρήξη με το αποικιακό καθεστώς, προκειμένου να αγωνιστεί για τα δικαιώματα των ομοεθνών του, αλλά και να υλοποιήσει το όραμά του για ένα ανεξάρτητο αμερικανικό κράτος. Παρόλο που ο επαναστατικός του αγώνας, στον οποίο ακολούθησαν τόσο ιθαγενείς όσο και mestizos, εν τέλει απέτυχε, το όνομά του έμελλε να συνδεθεί αργότερα με τον αγώνα για την ανεξαρτησία του Περού. Μάλιστα, θεωρείται σήμερα και εθνικός ήρωας στη χώρα του, αλλά και προάγγελος της απελευθέρωσης του Περού από την Ισπανία.
Ο Τupac Amaruu II γεννήθηκε το 1738 στα περίχωρα του Κούσκο, της παλαιάς πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας των Ίνκας, η οποία καταλύθηκε από τους Ισπανούς το 1533. Το πραγματικό του όνομα ήταν José Gabriel Condorcanqui, ενώ υιοθέτησε το όνομα Tupac Amaru II κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του 1780, καθώς ισχυριζόταν πως ήταν απόγονος του Tupac Amaru I, τελευταίου ηγεμόνα των Ίνκας, ο οποίος εκτελέστηκε από τους Ισπανούς το 1572 στην κεντρική πλατεία του Κούσκο. Εκείνη την περίοδο, η Λατινική Αμερική αποτελούσε τμήμα της Ισπανικής Αυτοκρατορίας, η οποία χωρίζονταν στις λεγόμενες Αντιβασιλείες με επικεφαλής έναν Αντιβασιλέα. Επομένως, υπήρχαν οι εξής αντιβασιλείες:
- η Αντιβασιλεία της Νέας Ισπανίας, που κάλυπτε τα εδάφη του σημερινού Μεξικού και μέρος των νοτιοδυτικών Η.Π.Α.,
- η Αντιβασιλεία του Περού, που κάλυπτε την περιοχή περίπου του σημερινού Περού,
- η Αντιβασιλεία του Ρίο ντε λα Πλάτα, που κάλυπτε τα εδάφη της σημερινής Αργεντινής, Χιλής, Ουρουγουάης, Παραγουάης και Βολιβίας και
- η Αντιβασιλεία της Νέας Γρανάδας, που κάλυπτε τα εδάφη της σημερινής Κολομβίας, Παναμά, Βενεζουέλας, Γουιάνας και Σουρινάμ.
Ο νεαρός José Gabriel μεγάλωσε σε μία ευκατάστατη οικογένεια ιθαγενών, η οποία ζούσε σύμφωνα με τα ισπανικά πρότυπα. Κατά τη διάρκεια της νεανικής του ηλικίας κατάφερε και έμαθε άπταιστα ισπανικά, λατινικά καθώς και τη γλώσσα Quechua της φυλής από την οποία καταγόταν. To 1750, όμως, χάνει τους γονείς του και ανατρέφεται από τους θείους του, οι οποίοι τον στέλνουν σε σχολείο Ιησουιτών, προκειμένου να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Το 1760 νυμφεύτηκε τη Micaela Bastidas και αποκτά τρεις γιους: τον Ιππόλυτο, τον Μαριάνο και τον Φερνάντο. Λίγο καιρό μετά τη γέννηση των γιων του, ο Tupac Amaru κληρονόμησε όλη την περιουσία του πατέρα του και τον διαδέχθηκε στο αξίωμα του kuraka, ένα αξίωμα από την εποχή των Ίνκας, που στα χρόνια της αποικιοκρατίας αφορούσε τη διοίκηση των φυλών, αλλά και στην είσπραξη φόρων από τους ιθαγενείς. Πολλές φορές οι ιθαγενείς κατέφευγαν στους kurakas για να διαμαρτυρηθούν για την αβάσταχτη φορολογία. Ο Tupac Amaru από αυτή τη θέση μπορούσε πολλές φορές να διαπραγματευτεί τον βαθμό φορολόγησης που επέβαλε το αποικιακό καθεστώς στους ιθαγενείς.
To 1780 ξεκινά την επαναστατική του δράση ενάντια στην ισπανική κυριαρχία. Αφορμή για αυτό υπήρξε η σύγκρουσή του με τον corregidor (είδος διοικητή) Antonio de Arriaga, λόγω της βαριάς φορολόγησης που επέβαλλε στους ιθαγενείς τον Νοέμβριο του 1780. Τελικά, ο Tupac Amaru τον συνέλαβε και τον εκτέλεσε εγκαινιάζοντας, έτσι, την εξέγερσή του. Κάλεσε πλήθος ιθαγενών, αλλά και mestizos (μιγάδες, δηλαδή, απόγονοι ενός ιθαγενή και ενός Ισπανού) στην επανάστασή του, η οποία σύντομα ξεπέρασε τα όρια της αντιβασιλείας του Περού και εξαπλώθηκε ως τη Βολιβία. Σύντομα, ο επαναστατικός στρατός του έφθασε τον μέγιστο αριθμό των 60.000 ανδρών, αλλά και γυναικών. Η ίδια του η σύζυγος πρωτοστατούσε πλάι του στις μάχες ενάντια στους Ισπανούς.
Αρχικά, πέτυχε μία λαμπρή νίκη κοντά στην πόλη Sangarará, κοντά στην περιοχή του Κούσκο. Ήταν σαφές πως στόχος ήταν η κατάληψη της αρχαίας πρωτεύουσας των Ίνκας και η ανασύσταση της παλαιάς αυτοκρατορίας. Στα τέλη Δεκεμβρίου, ο Tupac διέταξε την πολιορκία του Κούσκο, η οποία, όμως, αναγκάστηκε να λυθεί αρχές Ιανουαρίου 1781, ύστερα από την παρέμβαση του Ισπανού visitador (αντιπρόσωπος του βασιλιά της Ισπανίας), José Antonio de Areche, ο οποίος έφτασε από τη Λίμα στο Κούσκο με ισχυρή δύναμη στρατιωτών. Ο στρατός του Tupac τράπηκε σε φυγή. Σταδιακά όλοι οι σύμμαχοι του Tupac άρχισαν να τον εγκαταλείπουν και το όνειρο ενός ανεξάρτητου κράτους σιγά σιγά εγκαταλείφθηκε από τους ιθαγενείς στρατιώτες. Παράλληλα, οι Ισπανοί επιχείρησαν να προσεταιριστούν όσους ιθαγενείς πολέμησαν στον στρατό του Tupac, για να τον αποδυναμώσουν ακόμα περισσότερο. Εν τέλει, ο Tupac και η οικογένειά του συνελήφθησαν από τους Ισπανούς και εκτελέστηκαν στις 18-19 Μαΐου 1871. Αφού πρώτα ο Tupac παρακολούθησε την εκτέλεση της οικογένειάς του, κατόπιν εκτελέστηκε και ο ίδιος δια αποκεφαλισμού, αφού πρώτα υπέστη το βασανιστήριο των τεσσάρων αλόγων.
Είναι γεγονός πως το κίνημα του Tupac Amaru II κράτησε μόνο λίγους μήνες με μοναδικό αποτέλεσμα την αποτυχία του. Μετά τον θάνατο του Tupac, σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι αρχηγοί και φύλαρχοι που τον ακολούθησαν συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν από τις ισπανικές αρχές. Η εξέγερση των ιθαγενών συνεχίστηκε, με πιο μειωμένη, όμως, ένταση, μέχρι την οριστική της καταστολή την άνοιξη του 1783. Μετά το τέλος της εξέγερσης, ο Apeche προέβη σε μέτρα αλλοίωσης της ταυτότητας των ιθαγενών: απαγόρευσε τη γλώσσα Quechua, εκδίωξε τους ιθαγενείς εύπορους από την εξουσία και απέσπασε τις κτηματικές περιουσίες από αυτούς για να τις παραχωρήσει σε Ισπανούς.
Ωστόσο, παρά την αποτυχία του Tupac Amaru II να αποτινάξει την ισπανική κυριαρχία, τελικά το όνομά του συνδέθηκε με τον λατινοαμερικάνικο εθνικισμό που τον 19ο αιώνα οδήγησε στην ανεξαρτησία και δημιουργία των σημερινών κρατών της Λατινικής Αμερικής. Στο Περού ειδικά, ο Tupac Amaru αντιμετωπίζεται ως εθνικός ήρωας και θρυλική μορφή από πολλούς Λατινοαμερικάνους αριστερούς, ενώ πολλά κατοπινά κοινωνικά κινήματα εμπνεύστηκαν από την προσωπικότητά του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Movimiento Revolucionario Túpac Amaru («Επαναστατικό Κίνημα Túpac Amaru»), μία μαρξιστική-λενινιστική αντάρτικη ομάδα που έδρασε στο Περού τη δεκαετίες του ´80 και του ´90. Τέλος, ο Αφροαμερικανός ράπερ μουσικός και ακτιβιστής Tupac Shakur εμπνεύστηκε το καλλιτεχνικό του ψευδώνυμο από τον εν λόγω Περουβιανό ηγέτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- AMARU, TÚPAC, II (1738–1781), yachana.org, Διαθέσιμο εδώ
- Luedeking, Alan (2006), The Numismatic Legacy of the Insurrection of Túpac Amaru II, Διαθέσιμο εδώ
- Τουπάκ Αμαρού: Σύμβολο του ένοπλου αγώνα των ιθαγενών της Λατινικής Αμερικής, tvxs.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Τούπα ή Τούπακ Αμάρου ο Β´, rassias.gr, Διαθέσιμο εδώ
