Της Δήμητρας – Αδελαΐδας Αργυρίου,
Όλα τα έμβια όντα από την πρώτη στιγμή της ζωής τους αναπτύσσονται. Επιστήμονες από διαφορετικούς κλάδους έχουν μελετήσει και μελετούν την ανάπτυξη των ζωντανών οργανισμών, σε μία προσπάθεια να κατανοήσουν σε βάθος τις διαφορετικές λειτουργίες των οργανισμών. Μέσω αυτών των μελετών μπορούν να διερευνηθούν περαιτέρω, αλλά και να δοθούν λύσεις σε προβλήματα ή και δυσλειτουργίες που μπορεί να παρουσιαστούν.
Ειδικότερα για την ανθρώπινη ανάπτυξη, έχουν διατυπωθεί ποικίλες θεωρίες από διαφορετικούς επιστήμονες, αναφορικά με τα στοιχεία της φυσιολογίας και της κινησιολογίας του ανθρώπου, αλλά και αναφορικά με τη ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική του ανάπτυξη. Γνωστότερες θεωρίες ανάπτυξης είναι αυτές των Freud, Erikson, Piaget κ.ά.. Ωστόσο, ανά τα έτη και με την πρόοδο των επιστημών που μελετούν την ανθρώπινη φυσιολογία και ψυχολογία, η ανάπτυξη μπόρεσε να προσδιοριστεί από τους επιστήμονες πληρέστερα, ενώ τα αναπτυξιακά ορόσημα μπόρεσαν να κατηγοριοποιηθούν ανά ηλικιακές περιόδους σαφέστερα και περισσότερο στοχευμένα.
Τι εννοούμε, όμως, όταν λέμε αναπτυξιακά ορόσημα; Με τον όρο «Αναπτυξιακά Ορόσημα» αναφερόμαστε στο σύνολο των λειτουργιών, αλλά και των δεξιοτήτων που αναμένεται να κατακτήσει ένα παιδί σε έναν ορισμένο χρόνο, π.χ. μέχρι τα 3 έτη. Σαφώς και ο κάθε ανθρώπινος οργανισμός φέρει μοναδικά χαρακτηριστικά και δεξιότητες, τα οποία μπορεί να εμφανιστούν σε διαφορετικούς χρόνους ή να υπάρξουν και στάδια κατά την ανάπτυξη ενός παιδιού, από τα οποία το παιδί να μην «περάσει», όπως, για παράδειγμα, το να μη μπουσουλήσει καθόλου και μεγαλώνοντας να σταθεί αργότερα όρθιο, προχωρώντας, έπειτα, στη βάδιση κ.λπ.
Εφόσον, λοιπόν, παρουσιάζονται διαφοροποιήσεις από ανθρώπινο οργανισμό σε ανθρώπινο οργανισμό και από δεξιότητες σε δεξιότητες, γιατί θεσπίστηκαν τα αναπτυξιακά ορόσημα; Η θέσπιση των αναπτυξιακών οροσήμων αποτελεί ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για πληθώρα ειδικοτήτων και επιστημόνων που ασχολούνται με θέματα που αφορούν τη βρεφική και την παιδική ηλικία. Οι επαγγελματίες υγείας (ιατροί, νοσηλευτές, ψυχολόγοι, ειδικοί θεραπευτές κ.λπ.) και οι παιδαγωγοί που ασχολούνται με παιδιατρικούς πληθυσμούς είναι απαραίτητο να κατέχουν βαθιά και λεπτομερή γνώση για την παιδική ανάπτυξη, ώστε να μπορέσουν, ο καθένας από την οπτική της ειδικότητάς του, να πλαισιώσουν καταλλήλως τα βρέφη, αλλά και τα παιδιά που αναλαμβάνουν στο πλαίσιο της εργασίας τους. Μέσω των αναπτυξιακών οροσήμων, οι σχετικοί επαγγελματίες μπορούν να αναγνωρίσουν εγκαίρως πιθανά ζητήματα που ενδεχομένως εμφανίζονται στην ανάπτυξη του παιδιού και να παρέμβουν κατάλληλα, ώστε να ενισχύσουν τομείς και δεξιότητες που τυγχάνει να χρήζουν ενίσχυσης.
Πριν προχωρήσουμε στην παρουσίαση των αναπτυξιακών οροσήμων ανά ηλικία, από τη βρεφική έως και την παιδική περίοδο, θα πρέπει να γίνει μια σημαντική διευκρίνιση. Κάνοντας μία γρήγορη αναζήτηση σε διαφορετικές πηγές, εντοπίζονται πολλές και διαφορετικές κατηγοριοποιήσεις των αναπτυξιακών οροσήμων, ανά διαφορετικά στάδια της ανάπτυξης. Οι διαφορές αυτές μπορεί να εντοπίζονται ως προς τον διαχωρισμό των ηλικιακών περιόδων (π.χ. από 0 έως 1 έτος κ.ο.κ. ή από 0-2 μηνών, από 2-4 μηνών κ.λπ.), μπορεί, όμως, να υπάρχουν διαφορές ως προς την κατανομή των δεξιοτήτων που αναμένονται να κατακτηθούν, δηλαδή αλλού να βρούμε μια δεξιότητα στην ηλικιακή περίοδο των 4 μηνών και σε διαφορετική πηγή στην ηλικιακή περίοδο 4-6 μηνών.
Εφόσον τα αναπτυξιακά ορόσημα που διαβάζουμε προέρχονται από έγκυρες επιστημονικές πηγές, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας ή αμφιβολίας. Όπως αναφέραμε παραπάνω, τα αναπτυξιακά ορόσημα έχουν μελετηθεί και παρουσιαστεί ανά τα έτη, από επιστήμονες πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων. Τα διαφορετικά συστήματα ταξινόμησης των αναπτυξιακών οροσήμων, επομένως, μπορεί να εξυπηρετούν καλύτερα τις διαφορετικές ειδικότητες, ενώ άλλα μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο σύγχρονα. Επίσης, όπως αναφέραμε, κάθε παιδί μπορεί να χρειαστεί ελαφρώς διαφορετικούς χρόνους από το άλλο. Ένα παιδί, δηλαδή, μπορεί να κατακτήσει μία δεξιότητα λίγο νωρίτερα ή και λίγο αργότερα από το αναμενόμενο. Σε γενικές γραμμές, όμως, τα στοιχεία που αναμένουμε να δούμε είναι κατά βάση τα ίδια, διαβάζοντας οποιεσδήποτε από τις έγκυρες κατηγοριοποιήσεις των αναπτυξιακών οροσήμων.
Παρακάτω, θα παρουσιαστούν τα αναπτυξιακά ορόσημα, έχοντας ως βάση την ηλικιακή διάκριση σε περιόδους, όπως αυτή προτείνεται από την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής.
0-2 μηνών
Κινητική ανάπτυξη
- Κρατά το κεφάλι, όταν βρίσκεται σε πρηνή θέση (με την κοιλία να ακουμπά προς τα κάτω).
- Κινεί συμμετρικά τα χέρια και τα πόδια.
- Ανοίγει τις παλάμες για λίγο χρόνο.
Γνωστική ανάπτυξη
- Παρακολουθεί με τα μάτια τον γονέα, όταν αυτός κινείται στον χώρο (ή και άλλα άτομα).
- Εστιάζει και κοιτά ένα παιχνίδι για κάποια δευτερόλεπτα.
Γλωσσική ανάπτυξη/ Επικοινωνία
- Κάνει διαφορετικούς ήχους με το στόμα, εκτός από το κλάμα.
- Αντιδρά σε έντονους ήχους.
Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη
- Ηρεμεί, όταν του μιλούν ή το κρατούν αγκαλιά.
- Κοιτάζει πρόσωπα.
- Φαίνεται χαρούμενο, όταν κατευθύνεται κάποιος που το γνωρίζει στο μέρος του.
- Χαμογελά ως απάντηση, όταν κάποιος του μιλά ή του χαμογελά.
2-4 μηνών
Κινητική ανάπτυξη
- Κρατά το κεφάλι σταθερό και χωρίς στήριξη από τον γονέα, όταν το κρατούν στην αγκαλιά.
- Κρατάει παιχνίδια, όταν του τα τοποθετήσουν στο χέρι.
- Χρησιμοποιεί το χέρι, για να κουνήσει το παιχνίδι.
- Φέρνει τα χέρια στο στόμα.
- Σε πρηνή θέση, σπρώχνει με τους αγκώνες ή με τις παλάμες, ώστε να σηκώσει σιγά σιγά την πλάτη του.
Γνωστική ανάπτυξη
- Όταν νιώθει πείνα, ανοίγει το στόμα του βλέποντας το στήθος της μητέρας του ή το μπιμπερό του.
- Φέρνει τα χέρια του μπροστά του και τα κοιτάζει με ενδιαφέρον.
Γλωσσική ανάπτυξη/ Επικοινωνία
- Βαβίζει, προσπαθεί, δηλαδή, να αναπαράγει διαφορετικά φωνήματα.
- Κάνει ήχους σαν να αποκρίνεται, όταν κάποιος του μιλά.
- Γυρίζει το κεφάλι του προς την πηγή του ήχου, π.χ. προς το άτομο που του μιλά.
Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη
- Χαμογελά, ώστε να τραβήξει την προσοχή κάποιου ατόμου.
- Κάνει ήχους που προσομοιάζουν γέλιο, όταν προσπαθούν να το κάνουν να γελάσει.
- Κοιτάζοντας ένα άτομο, κινείται ή κάνει ήχους για να διατηρήσει την προσοχή πάνω του.
4-6 μηνών
Κινητική ανάπτυξη
- «Ρολάρει» από την κοιλιά στην πλάτη του.
- Σε πρηνή θέση σπρώχνει με τις παλάμες και ανασηκώνει την πλάτη του.
- Σε καθιστή θέση, στηρίζεται σκύβοντας μπροστά στα χέρια του για στήριξη.
Γνωστική ανάπτυξη
- Περιεργάζεται αντικείμενα με το στόμα.
- Τεντώνεται για να φτάσει κάτι που θέλει.
- Κρατά κλειστό το στόμα του, αποστρέφοντας το κεφάλι για να δείξει πως δεν πεινάει.
Γλωσσική ανάπτυξη / Επικοινωνία
- Κάνει «διάλογο», απαντά με ήχους στη φωνή άλλων.
- Αναπαράγει περισσότερα φωνήματα ή κραυγάζει.
Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη
- Αναγνωρίζει οικεία πρόσωπα.
- Κοιτά τον εαυτό του στον καθρέφτη.
- Γελάει.
Η συνέχεια των αναπτυξιακών οροσήμων, θα ακολουθήσει στο Β’ Μέρος του άρθρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- CDC’s Developmental Milestones, Centers of Disease Control and Prevention. Διαθέσιμο εδώ
- Developmental milestones record, Medline Plus. Διαθέσιμο εδώ
- Αναπτυξιακά Ορόσημα και Δεξιότητες, athinodromio.gr. Διαθέσιμο εδώ
