Του Παντελή Κοτζάμπαση,
Σε προηγούμενο άρθρο, έγινε αναφορά για την πρώτη φάση της κρίσης στο Ναυτικό το καλοκαίρι του 1924, με την απεργία στο Ναυτικό και την πτώση της κυβέρνησης Α. Παπαναστασίου. Σε αυτό το άρθρο συνεχίζεται η ανασκόπηση των γεγονότων, καλύπτοντας τη δεύτερη φάση της κρίσης, που ήταν το κίνημα του πλοίαρχου Α. Κολιαλέξη.
Μετά την πτώση της κυβέρνησης Παπαναστασίου, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέθεσε την εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης στον αρχηγό των Προοδευτικών Φιλελευθέρων Γ. Καφαντάρη. Ο Καφαντάρης αρνήθηκε και πρότεινε στον Π. Κουντουριώτη να δώσει εντολή σχηματισμού προσωρινής κυβέρνησης στον μετριοπαθή Θ. Σοφούλη. Πράγματι, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αφού πρώτα πήρε τη συγκατάθεση των Στ. Γονατά, Γ. Κονδύλη και Α. Μιχαλακόπουλου, έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Σοφούλη, με αποτέλεσμα να βρεθεί λύση στο πολιτικό αδιέξοδο που προκάλεσε η παραίτηση του Αλ. Παπαναστασίου. Η κυβέρνηση ονομάστηκε «κυβέρνηση θερινών διακοπών» και αποτελούνταν από βουλευτές όλων των τάσεων των συντηρητικών βενιζελογενών κομμάτων της Βουλής. Ορκίστηκε στις 24 Ιουλίου και η σύνθεσή της ήταν η εξής: Θ. Σοφούλης Πρωθυπουργός και προσωρινός υπουργός των Ναυτικών, Γ. Ρούσος των Εξωτερικών, Ν. Πιερράκος Μαυρομιχάλης των Εσωτερικών, Εμ. Τσουδερός Των Οικονομικών, Α. Μυλωνάς της Γεωργίας και προσωρινός της Δικαιοσύνης, Γ. Μαρής της Εθνικής Οικονομίας, Θ. Βελλιανίτης της Παιδείας, Γ. Κατεχάκης των Στρατιωτικών, Δ. Νότης Μπότσαρης της Συγκοινωνίας, Απ. Ορφανίδης της Υγιεινής Πρόνοιας και Αντιλήψεως και Αχ. Πρωτοσύγκελος της Εννόμου Τάξης. Μετά την ορκωμοσία ο Σοφούλης μετέβη στο υπουργείο Ναυτικών, ανέλαβε τα καθήκοντά του και απηύθυνε σχετικό τηλεγράφημα προς τις ναυτικές αρχές. Κατόπιν, δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι θα καταλάβει κάθε προσπάθεια, ώστε να επαναφέρει τη γαλήνη και την πειθαρχία στο Ναυτικό Σώμα και να θέσει τέλος στο Ναυτικό ζήτημα.
Πρώτο μέλημα του νέου υπουργού Ναυτικών ήταν η επαναφορά των παραιτηθέντων αξιωματικών, με αποτέλεσμα να δυσαρεστηθούν οι παραμείναντες αξιωματικοί, οι οποίοι είχαν συσπειρωθεί γύρω από τον πλοίαρχο Ανδρέα Κολιαλέξη. Ο Κολιαλέξης αρνήθηκε να παρουσιαστεί ενώπιον του Πρωθυπουργού, δηλώνοντας ότι ασθενεί και τον εξανάγκασε στις 26 Ιουλίου να επιθεωρήσει τον Στόλο, ο οποίος βρισκόταν στο Κερατσίνι. Ο Σοφούλης αφού επιθεώρησε τον Στόλο, συνεργάστηκε με τον Κολιαλέξη σχετικά με το ζήτημα της επιστροφής των παραιτηθέντων. Οι δύο άνδρες συμφώνησαν στην επαναφορά των παραιτηθέντων στις παλιές τους θέσεις τους, εκτός από αυτούς που ήταν στον Στόλο, γιατί κάτι τέτοιο θα είχε οδυνηρές συνέπειες, και να τιμωρηθούν με πειθαρχικές ποινές. Επίσης, ένα αίτημα του Κολιαλέξη ήταν οι αξιωματικοί που τέθηκαν σε αποστρατεία, των οποίων έγιναν δεκτές οι παραιτήσεις τους, να μην επανέλθουν προτού ψηφιστεί σχετικό Διάταγμα από την Εθνοσυνέλευση. Τέλος, ζήτησε να ακυρωθεί η τοποθέτηση του πλωτάρχη Λεβίδη ως προσωπάρχης του υπουργείου και του υποπλοιάρχου Αθανασόπουλου ως υπασπιστής του υπουργείου και να τοποθετηθούν εκ νέου ο πλωτάρχης Σπυράκης και ο υποπλοίαρχος Χατζηπέτρος.
Ο Σοφούλης δέχτηκε τα αιτήματα του Κολιαλέξη, ακυρώνοντας στις 27 Αυγούστου τη διαταγή περί τοποθετήσεως του πλωτάρχη Λεβίδη και του υποπλοιάρχου Αθανασόπουλου, με αποτέλεσμα υπασπιστής του υπουργού να παραμείνει ο ανθυποπλοίαρχος Χατζηπέτρος και προσωπάρχης ο πλωτάρχης Σπυράκης. Επιπλέον, ο υπουργός διέταξε να ανασταλούν οι τοποθετήσεις, που έγιναν την προηγούμενη μέρα, των ανακληθέντων αξιωματικών σε αργία στα πολεμικά σκάφη.
Στις αρχές Αυγούστου ο Σοφούλης, μέσω τηλεγραφήματος προς τον Κολιαλέξη, επιθυμούσε να συμμετάσχει στις γιορτές της 6ης Αυγούστου στη Σάμου. Ζήτησε σχετικές πληροφορίες κατά πόσο είναι εύκολη η συμμετοχή του θωρηκτού «Αβέρωφ» στις γιορτές του νησιού, χωρίς να διακοπούν οι ασκήσεις της Μοίρας. Ο Σοφούλης κατέφυγε σε αυτή την ενέργεια, ώστε να μπορεί να έλθει σε συνεννόηση με τον αρχηγό της Μοίρας για το Ναυτικό ζήτημα, ιδίως για την επαναφορά των αξιωματικών που τέθηκαν σε αποστρατεία για τους οποίους είχε αντιρρήσεις ο τελευταίος.
Ο Κολιαλέξης συμφώνησε και θα συνοδεύσει τον Πρωθυπουργό στη Σάμο μαζί με το αντιτορπιλικό «Σμύρνη». Όμως, για να προσβάλει το κύρος του Σοφούλη, δεν τον παρέλαβε από τον Πειραιά, αλλά εξανάγκασε τον Πρωθυπουργό να μεταβεί ταπεινωτικά στον Πόρο, διαθέτοντάς του μια ατμάκατο. Στο ταξίδι μέχρι την Σάμο και στην επιστροφή, ο Κολιαλέξης προσπάθησε να μεταπείσει τον Σοφούλη, παρά την αρχική τους συμφωνία, ώστε να μη γυρίσουν οι παραιτηθέντες αξιωματικοί. Ο Σοφούλης, στο Τηγάνι της Σάμου, στις 6 Αυγούστου, δήλωσε ότι το Ναυτικό ζήτημα έχει λυθεί χωρίς να δώσει περισσότερες δεσμεύσεις.
Παράλληλα, στην Αθήνα το Συμβούλιο των Ναυάρχων εισηγήθηκε στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή επί του Ναυτικού ζητήματος, να επανέλθουν οι αξιωματικοί που είχαν αποστρατευθεί, αλλά και να διαλυθεί η Μοίρα Γυμνασίων.
Το απόγευμα της 11ης Αυγούστου, ο Σοφούλης είχε προγραμματίσει να επιθεωρήσει το θωρηκτό «Λήμνος», το οποίο είχε επιστρέψει από την Μάλτα, όπου είχε σταλεί για να καθαρίσει τις δεξαμενές του και να επισκευαστεί. Τον Σοφούλη τον υποδέχτηκε ο κυβερνήτης του θωρηκτού, αντιπλοίαρχος Δ. Φωκάς, ο οποίος μίλησε με μετριοπάθεια στη προσφώνησή του. Ο Σοφούλης βλέποντας ότι υπάρχουν και μετριοπαθείς αξιωματικοί που είχαν παραμείνει στον Στόλο και δεν είναι όλοι σαν τον Κολιαλέξη, απέστειλε την επόμενη μέρα, 12 Αυγούστου, το Νομοθετικό Διάταγμα στον Πρόεδρο της Επιτροπής Π. Πετρίδη για να παράσχει τη σχετική εξουσιοδότηση για την έκδοση του διατάγματος περί επαναφοράς των παραιτηθέντων. Σύμφωνα με το Διάταγμα, επιτρεπόταν η ανάκληση στην εν ενεργεία υπηρεσία των παραιτηθέντων αξιωματικών κατά τους δύο τελευταίους μήνες, όπου ξέσπασε η απεργία στο Ναυτικό, ενώ ο υπουργός Ναυτικών θα μπορεί, μετά από δύο μήνες, να απαλλάξει τους αξιωματικούς από την ποινή διώξεως και να τους τιμωρήσει με πειθαρχικές ποινές.
Η Κοινοβουλευτική Επιτροπή επί του Ναυτικού ζητήματος, συνήλθε στις 13 Αυγούστου και ώρα 6:30 μ.μ. στην αίθουσα της αντιπολιτεύσεως της Βουλής υπό την προεδρία του Πετρίδη. Πήραν μέρος, 23 από τα 30 μέλη, ενώ η συνεδρίαση κράτησε τρεις ώρες. Μεταξύ άλλων, μίλησαν οι Γ. Παπανδρέου, Κ. Ρέντης, Γ. Κονδύλης, Ιωσήφ Κούνδουρος, Δ. Λεονάρδος. Η πλειοψηφία των πληρεξούσιων δήλωσαν ότι θα υπερψηφίσουν το νομοσχέδιο που υποβλήθηκε από την κυβέρνηση για την διευθέτηση του Ναυτικού ζητήματος και αυτό για να μη μπορεί η Κυβέρνηση να ισχυριστεί ότι προτίθενται να δημιουργήσουν εμπόδια στο έργο της. Έτσι, το Νομοθετικό Διάταγμα υπερψηφίστηκε από 15 μέλη, καταψηφίστηκε από 2 μέλη και 6 μέλη αρνήθηκαν να ψηφίσουν. Τα μέλη που υπερψήφισαν υιοθέτησαν σε μορφή συστάσεως προς τον Σοφούλη την πρόταση του Λεονάρδου, περί γνωμοδοτήσεως του Συμβουλίου των Ναυάρχων για την επαναφορά των παραιτηθέντων. Τέλος, το Διάταγμα δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 16 Αυγούστου.
Την 21η Αυγούστου, ο Πρωθυπουργός έδωσε εντολή να καταρτιστούν επειγόντως τα διατάγματα επαναφοράς των παραιτηθέντων αξιωματικών. Το γεγονός αυτό το έμαθε ο Κολιαλέξης και απέστειλε ένα απειλητικό τηλεγράφημα στον Σοφούλη, απαιτώντας να ακυρωθεί η επαναφορά των παραιτηθέντων αξιωματικών. Ο Σοφούλης απάντησε στο τηλεγράφημα του Κολιαλέξη διατάσσοντάς τον να παρουσιαστεί ενώπιον του. Ο Κολιαλέξης φοβούμενος ότι θα συλληφθεί εάν απομακρυνθεί από το θωρηκτό, δεν υπάκουσε στην ανώτερη διαταγή και δεν παρουσιάστηκε στον Ναύσταθμο. Αντιθέτως, έστειλε νέο τηλεγράφημα προς την Κυβέρνηση με το οποίο ζητούσε:
- Τη σύσταση Στρατοδικείου προς εκδίκαση και διεύρυνση των ανακρίσεων εναντίον εκείνων –από τους παραιτηθέντες αξιωματικούς– για τους οποίους υπάρχουν εκκρεμή παραπεμπτικά βουλεύματα.
- Την ανασυγκρότηση του Στόλου και των Επιτελείων όπως ήταν πριν τη συγκρότηση της Μοίρας. Να μην επανέλθει καμία μεταλλαγή των Επιτελείων πριν την οριστική αποκατάσταση της πειθαρχίας και της έννοιας του Κράτους.
- Την αντικατάσταση ορισμένων αξιωματικών από τη κεντρική υπηρεσία του υπουργείου, οι οποίοι από την αρχή απέκλιναν υπέρ των παραιτηθέντων, με αποτέλεσμα να συντείνουν στην επικράτηση της αυτοπειθαρχίας στο Ναυτικό.
Με αυτό το τηλεγράφημα, ξεκίνησε τυπικά και το κίνημα του Κολιαλέξη που ήταν ενάντια στη κυβέρνηση Θ. Σοφούλη. Στο κίνημα αυτό μυήθηκαν οι αξιωματικοί των πολεμικών πλοίων «Λήμνος», «Σμύρνη», «Δάφνη», αλλά υπήρξε και ανάμειξη των αξιωματικών της ξηράς, όπως ήταν ο Ε. Μπακιρτζής και Δ. Ψαρρός.
Ο Σοφούλης βλέποντας ότι ο Στόλος στασίασε, συγκάλεσε υπουργικό Συμβούλιο στο υπουργείο Ναυτικών, όπου αποφασίστηκε να δοθούν φύλλα αδειών σε όλους τους έφεδρους ναύτες και υπαξιωματικούς που υπηρετούσαν στα πλοία τα οποία είχαν στασιάσει, φέροντας σε δύσκολη θέση τον Κολιαλέξη, καθώς είχε απογυμνωθεί ο Στόλος του. Ύστερα από μεσολάβηση του πρώην υπουργού Ναυτικών Α. Χατζηκυριάκο, ο Κολιαλέξης υποχώρησε και συμμορφώθηκε στις εντολές του Σοφούλη στις 23 Αυγούστου. Έτσι το κίνημα του Κολιαλέξη είχε αποτύχει και οι αξιωματικοί που συμμετείχαν σε αυτό τιμωρήθηκαν με μικρές ποινές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εφημερίδα Απογευματινή
- Εφημερίδα Βραδυνή
- Εφημερίδα Δημοκρατία
- Εφημερίδα Έθνος
- Εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος
- Εφημερίδα Εμπρός
- Εφημερίδα Νέα Ημέρα
- Εφημερίδα Σκριπ
- Δασκαρόλης, Ιωάννης (2019), Δημοκρατικά Τάγματα-οι πραιτωριανοί της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση
- Χαράτσης, Στυλιανός (1985), 1023 αξιωματικοί και 22 κινήματα, τόμος Α΄, Αθήνα: Εκδόσεις Libro, Αθήναι 1985.
- Χουρχούλης, Διονύσης (2014), Θεμιστοκλής Π. Σοφούλης, Αθήνα: Εκδόσεις Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
