Το ιστορικό της ανάπτυξης του εμβολίου κατά της ευλογιάς

Της Κωνσταντίνας Αργουδέλη,

Ιδιαίτερη μνεία αρμόζει στο εμβόλιο κατά της ευλογιάς, καθώς είναι το πρώτο εμβόλιο που αναπτύχθηκε για την αντιμετώπιση μιας μολυσματικής νόσου. Ο δαμαλισμός, όπως ονομάστηκε ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς, εφαρμόστηκε από τον Edward Jenner, ενώ είχε προηγηθεί μια αντίστοιχη μέθοδος από τους Έλληνες ιατρούς Εμμανουήλ Τιμόνη και Ιάκωβο Πυλαρινό.

Η ευλογιά ή smallpox είναι μια μολυσματική ασθένεια που προκαλείται από δύο στελέχη ιών, τον Variola major και τον Variola minor. Η μετάδοση του ιού μπορεί να γίνει με την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή, μέσω σταγονιδίων και πιο σπάνια από μολυσμένα αντικείμενα. Η περίοδος επώασης, δηλαδή η περίοδος ανάμεσα στην έκθεση στο παθογόνο και την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων, είναι 10 με 14 ημέρες. Μετά από αυτήν την περίοδο ακολουθούν συμπτώματα όπως ο πυρετός, ο πονοκέφαλος, η έντονη κόπωση, ο έντονος πόνος στη μέση, καθώς και ο έμετος. Μερικές ημέρες αργότερα, εμφανίζονται επίπεδα κόκκινα στίγματα πρώτα στο πρόσωπο και τα χέρια και ύστερα στον κορμό του σώματος. Μέσα σε μία ή δύο ημέρες, πολλά από αυτά τα στίγματα εξελίσσονται σε μικρές φουσκάλες γεμάτες με διαυγές υγρό, το οποίο αργότερα μετατρέπεται σε πύον. Οκτώ με εννέα ημέρες αργότερα σχηματίζονται εσχάρες, οι οποίες αργότερα φεύγουν, αφήνοντας σημάδια. Μολονότι οι περισσότεροι άνθρωποι που νοσούν με ευλογιά επιβιώνουν, κάποιοι υπότυποί της είναι σχεδόν πάντα θανάσιμοι. Η ευλογιά αποτέλεσε μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτου τον 18^ο αιώνα, με τους θανάτους να ανέρχονται στους 400.000 ετησίως.

Κινητήριος δύναμη για τη ρηξικέλευθη ανακάλυψη του Jenner ήταν η επίσκεψη στο γραφείο του μιας νεαρής ασθενούς του που άρμεγε αγελάδες. Εκείνη τον διαβεβαίωσε πως δεν μπορούσε να νοσήσει από ευλογιά των ανθρώπων, γιατί είχε νοσήσει από την ευλογιά των αγελάδων, τη δαμαλίτιδα. Το 1796, σε ένα αγρόκτημα στο Berkeley, ξέσπασε επιδημία δαμαλίτιδος, δίνοντας την κατάλληλη ευκαιρία στον Jenner να μελετήσει τη νόσο, ο οποίος μέχρι τότε πειραματιζόταν αδιαλείπτως. Επομένως, ο Jenner πήρε πύον από τις φλύκταινες στα χέρια των γυναικών που άρμεγαν αγελάδες και το ενοφθάλμισε στον βραχίονα ενός οκτάχρονου παιδιού, του James Philipps. Τον επιτυχημένο ενοφθαλμισμό με τον ιό της δαμαλίτιδος ακολούθησε ο ενοφθαλμισμός με πύον από άτομο σε ενεργό στάδιο, έξι εβδομάδες αργότερα. Ο νεαρός James δεν εκδήλωσε τη νόσο, εξαιτίας της τεχνητής ανοσοποίησης. Τον επόμενο χρόνο, ο Jenner εμβολίασε επιτυχώς ακόμη τρία άτομα. Τέλος, το 1798 δημοσίευσε την εργασία του με τίτλο An inquiry into the causes and effects of variolae vaccinae. Όπως συμβαίνει με κάθε νέα ανακάλυψη, στην αρχή επικράτησε αμφιβολία, ωστόσο γρήγορα ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς εφαρμόστηκε σε όλη την Ευρώπη.

Οι Έλληνες ιατροί Εμμανουήλ Τιμόνης και ο Ιάκωβος Πυλαρινός, πρόδρομοι του Edward Jenner, ανέπτυξαν τον ευλογιασμό, ως μέθοδο αντιμετώπισης της ευλογιάς. Ο ευλογιασμός περιλάμβανε τον ενοφθαλμισμό πύου από φλύκταινες ελαφρά πασχόντων από ευλογιά ή ευρισκομένων στο στάδιο της ανάρρωσης στο δέρμα υγιών ατόμων. Με αυτόν τον τρόπο, επιτυγχανόταν επίκτητη ισόβια ανοσία. Ωστόσο, η μέθοδος δεν ήταν πάντα επιτυχής, με αποτέλεσμα τη νόσηση του ατόμου, επειδή ο εξασθενημένος ιός μπορούσε ακόμη να προκαλέσει τη νόσο. Επιπρόσθετα, μπορούσαν να μεταδοθούν άλλες μολυσματικές ασθένειες, όπως η σύφιλη. Στα προβλήματα αυτά έδωσε λύση ο δαμαλισμός του Edward Jenner, ο οποίος δεν οδηγούσε σε νόσο, αν το πύον συλλεγόταν απευθείας από τις δαμάλες και όχι από νοσούντες με δαμαλίτιδα.

Σχεδόν δύο αιώνες μετά την ανακάλυψη του Edward Jenner, στο 33^ο World Health Assembly, διατυπώνεται πως η ευλογιά εξαλείφθηκε, γεγονός που αποτέλεσε ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα της παγκόσμιας δημόσιας υγείας. Αυτό επιτεύχθηκε διότι το εμβόλιο ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικό και ο ιός δεν επιβίωνε σε άλλους οργανισμούς εκτός του ανθρώπου. Η ανακάλυψη του πρώτου εμβολίου από τον Edward Jenner αποτελεί σημείο σταθμό στην ιστορία της ιατρικής, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στον σχεδιασμό της πρόληψης για τα μολυσματικά νοσήματα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Ιστορία της Ιατρικής, Ιωάννης Γ. Λασκαράτος, 2012, Β’ Επανέκδοση, Broken Hill Publishers Ltd
• Smallpox, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
• History of Smallpox, Centers for Disease Control and Prevention. Διαθέσιμο εδώ