Της Κατερίνας Αγγελοπούλου,
Κατά τον 19ο αιώνα, άρχισε να παρατηρείται μεγάλη ζήτηση για την πρώιμη τέχνη. Στο πλαίσιο αυτό, αγοράστηκαν πολλά έργα ζωγράφων που ασχολήθηκαν με την πρώιμη τέχνη τόσο της Ιταλίας όσο και της Φλάνδρας. Ανάμεσα σε αυτά που αγοράστηκαν από την Εθνική Πινακοθήκη της Αγγλίας, υπήρξε και ένα του Jan van Eyck. Από τότε, θα λέγαμε ότι ξεκίνησε ένα έντονο ενδιαφέρον για τον καλλιτέχνη, καθώς και μεγάλη συζήτηση όσον αφορά τα έργα του.
Ο Jan van Eyck ή αλλιώς Hubert van Eyck, γεννημένος λίγο πριν το 1935, υπήρξε ένας Ολλανδός ζωγράφος, ο οποίος συνεισέφερε στον καλλιτεχνικό κόσμο την περίοδο της Αναγέννησης και τελειοποίησε την τεχνική της ελαιογραφίας. Λίγα είναι γνωστά για την καταγωγή του, αλλά σύμφωνα με τις υπάρχουσες πηγές, πιθανότατα καταγόταν από το Maaseik, κοντά στο Μάαστριχτ, και ανήκε στην τάξη των ευγενών.
Για πρώτη φορά, το 1422, ξεκίνησε να εργάζεται στη Χάγη για τον Ιωάννη της Βαυαρίας, ηγεμόνα της Ολλανδίας. Κατά το 1425, έζησε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα στη Μπριζ και έπειτα κλήθηκε στη Λιλ για να υπηρετήσει τον Φίλιππο τον Καλό, δούκα της Βουργουνδίας, τον ισχυρότερο ηγεμόνα και κύριο προστάτη των τεχνών στη Φλάνδρα, όπου και παρέμεινε μέχρι τον θάνατο του ηγεμόνα του. Ο Jan είχε γίνει έμπιστος του Φιλίππου και μάλιστα είχε αναλάβει για χάρη του μία σειρά μυστικών αποστολών, με πιο αξιοσημείωτη αυτή του 1427, την προσπάθειά του δηλαδή να συνάψει γάμο για τον άρχοντά του με την Ισαβέλλα της Ισπανίας.
Το 1431, ο Jan αγόρασε ένα σπίτι στη Μπριζ και, περίπου την ίδια εποχή, παντρεύτηκε την Margaret. Το έτος 1441, καταγράφεται ο θάνατός του. Έναν αιώνα μετά το θλιβερό γεγονός, ο Φλωρεντινός ζωγράφος και ιστορικός τέχνης του 16ου αιώνα, Giorgio Vasari, απέδωσε στον Ολλανδό ζωγράφο την ίδια την εφεύρεση της ελαιογραφίας. Μάλιστα, διατηρεί μέχρι και σήμερα τον τίτλο «Πατέρας της Ελαιογραφίας» που πιστώνεται με την επινόηση του πιο γνωστού έργου του, το Πορτρέτο των Αρνολφίνι.
Η ελαιογραφία αυτή αποτελεί ένα από τα πλέον ρηξικέλευθα έργα που χαρακτηρίζει τη Δυτική Ιστορία της Τέχνης και εξυμνείται για την τεχνική του. Αν και φαίνεται να απεικονίζει απλώς τον γάμο ή τον αρραβώνα ενός επιφανούς ζεύγους της πόλης Μπριζ, του Giovanni Arnolfini και της γυναίκας του, τα συμβολικά στοιχεία που περιλαμβάνει έχουν κριθεί ιδιαιτέρως αμφιλεγόμενα. Πρόκειται για έναν ολόσωμο διπλό πίνακα, στον οποίο παρουσιάζεται ένας πλούσιος άνδρας και μια νεαρή γυναίκα να κρατιούνται χέρι-χέρι, ενώ πλαισιώνονται από ένα σκοτεινιασμένο τοπίο.
Ο πίνακας, με μια πρώτη ματιά φαντάζει απλοϊκός, ωστόσο, οι ζωγραφισμένες λεπτομέρειες και το ιστορικό υπόβαθρο που διακρίνει την αλήθεια του έργου αυτού είναι η αιτία που ο Eyck είναι πλέον γνωστός ως «Πατέρας της Ελαιογραφίας». Το δεξί χέρι του άνδρα είναι σηκωμένο ψηλά και μοιάζει να χαιρετάει, ή κατά πολλούς, να δίνει όρκο, καθώς το βλέμμα του κατευθύνεται ελαφρώς προς τα αριστερά. Η γυναίκα, με χαμηλωμένο το κεφάλι, κοιτά ευθέως τον άνδρα, τη στιγμή που η διακριτική αλληλεπίδραση του φωτός με τις σκιές προσδίδει στην εικόνα μια ήρεμη οικειότητα. Τα έντονα περιγράμματα, τα επιλεγμένα με σύνεση σκούρα χρώματα και η αυστηρή προοπτική είναι χαρακτηριστικά που συναντώνται κατά κόρον στους Φλαμανδούς ζωγράφους του 15ου αιώνα.
Πολλά είναι και τα παραδείγματα που αφορούν τα αντικείμενα της εικόνας, με τα οποία ο καλλιτέχνης επιθυμεί να εκφράσει ιδέες-νήματα για την ιστορία που εκτυλίσσεται και τοποθετείται «πίσω» από την εικόνα. Συγκεκριμένα, ο σκύλος αποτελεί σημάδι πίστης και αφοσίωσης και συγκαλλιεργεί την ιδέα περί γάμου, ενώ το ένα και μοναδικό κερί συμβολίζει την παρουσία του Θεού σε ένα τέτοιο ιερό μυστήριο. Επιπλέον, τα ώριμα πορτοκάλια κάτω απ’ το παράθυρο σκιαγραφούν είτε τη φθορά και τον θάνατο είτε κατ’ άλλους τη γονιμότητα.
Όσο για την επιλογή των χρωμάτων που χρησιμοποιούνται στο πορτρέτο, κάθε άλλο παρά τυχαία θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε. Το κόκκινο συμβολίζει σαρκική ένωση και αγάπη, το πράσινο του φορέματος δηλώνει ελπίδα, ενώ το λευκό μαντήλι της γυναίκας, με τη σειρά του, την αγνότητα. Τέλος, είναι υψίστης σημασίας να αναφερθεί ότι ο πίνακας έχει ισχυρές πινελιές νατουραλισμού, ο οποίος στο καλλιτεχνικό προσκήνιο θα εμφανιστεί πολύ αργότερα και συγκεκριμένα το 1860 στη Γαλλία. Το γεγονός ότι ο πίνακας αποτελεί ένα αμάλγαμα δύο τόσο διαφορετικών ρευμάτων, του νατουραλισμού και του συμβολισμού, είναι δηλωτικό της ασάφειας και της αμφισβήτησης που το διαπνέει.
Στην πρώιμη Αναγέννηση, κατά την οποία και φιλοτεχνήθηκε, το έργο του Eyck δεν είχε την απήχηση που θα γνώριζε αργότερα, που με τη λεπτή του τεχνική, καθόρισε πολλούς δυτικούς καλλιτέχνες. Αυτό, όμως, που καθιστά αλησμόνητο τον πίνακα είναι ότι συνιστά αίτιο συνεχούς αντιπαράθεσης, τεχνικά αλλά και ιδεολογικά. Αποτελεί αδήριτη αλήθεια ότι «Το Πορτρέτο των Αρνολφίνι» συνοδεύεται ιστορικά από τη σταδιακή άνοδο του πλούτου της μεσαίας τάξης των Φλαμανδών, καθώς απ’ τον Μεσαίωνα περνάμε στην Πρώιμη Αναγέννηση, με την άνθιση εμπορίου και ιδεών.
Από πολλούς χαρακτηρίζεται ως καλλιτέχνης και αλχημιστής, καθώς η κληρονομιά του Jan van Eyck περιβάλλεται τόσο από μυστήριο, όσο και από θρύλο. Στα έργα του, πέτυχε ένα εκπληκτικό επίπεδο ρεαλισμού, άγνωστο μέχρι τώρα στην τέχνη της ζωγραφικής. Αστραφτερά κοσμήματα, μέταλλα, υφάσματα, ακόμα και ανθρώπινη σάρκα, αποδόθηκαν το καθένα με τις δικές του ξεχωριστές ιδιότητες, με τόσο υψηλό βαθμό νατουραλισμού που φαινόταν ότι είχε δημιουργήσει ένα νέο καλλιτεχνικό μέσο, πρωτόγνωρο και πρωτοπόρο για την εποχή του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Jan van Eyck, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- Jan van Eyck, nationalgallery.org.uk, διαθέσιμο εδώ.
- Jan van Eyck, theartstory.com, διαθέσιμο εδώ.
