Της Περσεφόνης Βλαχούτσικου,
«Η πόλη είναι το τελειότερο δημιούργημα του ανθρώπου στην προσπάθειά του να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσής του και να αναπτύξει ένα σύστημα κοινωνικών λειτουργιών. Η παραγωγική δραστηριότητα συνδέεται άμεσα με τις κοινωνικές λειτουργίες, εφόσον το μέγεθος της πόλεως ανταποκρίνεται στην ανθρώπινη κλίμακα. Τότε, ο αστός έχει άμεση αντίληψη του αποτελέσματος της εργασίας του και του ρόλου του στη διαμόρφωση του κοινωνικού περιβάλλοντος. Σήμερα, λόγω της ειδικής ανάπτυξης της τριτογενούς παραγωγής και της αυξανόμενης ενασχόλησης με αυτήν, η ανθρώπινη κλίμακα και το μέγεθος της πόλης ξεπεράστηκαν. Η πόλη μετατρέπεται προοδευτικά σε έναν απρόσωπο χώρο αφιερωμένο αποκλειστικά στην παραγωγή, ενώ η κατοικία εκτοπίζεται προς την περιφέρεια»
Παραπάνω παρατίθεται ένα απόσπασμα άρθρου γραμμένο από τον αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο. Το άρθρο αυτό φέρει τον τίτλο «Ηλεκτρονική Πολεοδομία» και πλαισιώνει μία ιδέα που έχει γίνει πια μέρος της τρέχουσας τεχνολογικής και ψηφιακής γλώσσας. Ο Ζενέτος προσέδωσε ένα ουσιώδες νόημα στο ανατρεπτικό όραμά του και το επαναπροσδιόρισε στηριζόμενος σε ένα διαφορετικό πνεύμα από την κοινή γνώμη.
Ουσιαστικά, η άποψη που διατυπώνεται είναι πως ο φυσικός χώρος που περιέβαλλε παλαιότερα την πόλη, πλέον καταλαμβάνεται σε όλο και μεγαλύτερη έκταση από οικισμούς – υπνωτήρια για τους εργάτες του τριτογενούς τομέα που βαθμιαία εκδιώκονται από την πόλη. Η διαδικασία αυτή συντελείται με γρηγορότερο ρυθμό στα μεγάλα αστικά κέντρα, επιταχύνοντας έτσι τη συμφόρησή τους, ενώ ταυτόχρονα οι υπόλοιπες πόλεις τείνουν να εξαφανιστούν. Η κλασική πολεοδομία προσπαθεί να βοηθήσει την διαδικασία και να διατηρήσει σε λειτουργία τις εξελισσόμενες παραγωγικές διαδικασίες του τριτογενούς τομέα με τα ήδη υπάρχοντα μέσα. Παράλληλα, οι πολεοδόμοι καταβάλουν προσπάθειες, ώστε οι κατοικίες – υπνωτήρια να είναι ωραία σχεδιασμένα, να προσφέρουν τις απαραίτητες «κοινωνικές υπηρεσίες». Εκτός από αυτό, προτείνουν διαρκώς μέτρα για την ταχύτερη μεταφορά των εργαζομένων στον τόπο εργασίας τους από τη συνεχώς απομακρυσμένη περιοχή κατοικίας. Η τύχη των νέων πόλεων που σχεδιάζονται από την αρχή δεν θα είναι διαφορετική, γιατί στην οργάνωσή τους διατηρείται το σύστημα διαδικασιών που κατέστρεψε τις υπάρχουσες πόλεις.
Επίσης, η κλασική αντιμετώπιση της ανάπτυξης διάφορων λειτουργιών με την πρόβλεψη ελεύθερων χώρων, δημιουργεί νεκρές ζώνες σε πολύ σημαντικές περιοχές του αστικού ιστού. Οι πόλεις αυτές είναι αδύνατον να αποτελέσουν πόλους έλξης. Έτσι, ενώ η πόλη καταστρέφεται με όλο και μεγαλύτερες οικονομικές θυσίες του κοινωνικού συνόλου για έργα που μελλοντικά θα αποτελούν εμπόδιο για μια ορθολογική ανάπτυξη, το πρόβλημα της λειτουργίας των παραγωγικών διαδικασιών δεν επιλύεται. Συγχρόνως το περιβάλλον που δημιουργείται καταστρέφει ψυχολογικά και σωματικά τον εργαζόμενο αστό.
Η λύση που δόθηκε από τον αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο στο πρόβλημα που αναλύθηκε αποτελεί μία από τις πιο πολυσυζητημένες ιδέες των τελευταίων χρόνων. Η λύση της ηλεκτρονικής πολεοδομίας, ή αλλιώς οι «Υπηρεσίες Διεκπεραιώσεως», αποτελούν υπηρεσίες τηλεργασίας από οποιαδήποτε θέση του αστικού, του εθνικού ή του παγκόσμιου χώρου. Ο άνθρωπος δεν θα χάνει πολύτιμο χρόνο στις καθημερινές του μετακινήσεις σε ένα χάος αυτοκινητόδρομων για να απασχοληθεί με δραστηριότητες ρουτίνας και μάλιστα σε ένα περιβάλλον άγνωστο και εχθρικό. Θα εργάζεται σπίτι του ή σε άλλες μονάδες, ανάλογα με το είδος της εργασίας, πάντοτε όμως σε ακτίνα πεζού. Έτσι θα έχει την ευκαιρία να συναντά φίλους και συγγενείς, όχι όμως μέσα σε μία αχανή πόλη. Η «καινούργια» πόλη θα αποκτήσει μία κοινωνική ενότητα. Η συχνότητα των μετακινήσεων θα μειωθεί με την τελειοποίηση των μέσων «τηλε–επαφών». Η πόλη θα είναι δυνατόν να διατηρήσει το ύφος και την κλίμακα των λειτουργιών για τις οποίες δημιουργήθηκε. Ο χρόνος που θα εξοικονομηθεί λόγω της απουσίας των άσκοπων μετακινήσεων θα καταναλώνεται σε δημιουργικότερες ενασχολήσεις που θα είναι δυνατές ξανά από το σπίτι ή σε κοντινή ακτίνα πεζού.
Η τηλε–εργασία και τηλε–εξυπηρέτηση μπορούν άλλωστε να εφαρμοσθούν με τα υπάρχοντα σημερινά τεχνολογικά μέσα. Φυσικά το τελικό αποτέλεσμα αφορά τον άνθρωπο και δεν είναι άλλο από την διάσωση και διατήρηση του αστικού και φυσικού περιβάλλοντος. Με λίγα λόγια, προτάθηκε η δημιουργία μιας εύκαμπτης πολεοδομίας, κατά την οποία ο άνθρωπος επιβιώνει σε έναν τρισδιάστατο πολεοδομικό ιστό που αναπτύσσεται στο χώρο χωρίς καμία επέμβαση στο έδαφος. Οι εγκαταστάσεις των κατοικιών, των χώρων πρασίνου, αθλοπαιδιών και των χώρων ψυχαγωγίας θα αποτελούνται από ελαφριές λυόμενες κατασκευές που θα μοιάζουν με αιωρούμενες φούσκες. Αυτό θα επιτρέπει τη μέγιστη οικονομία και ευκαμψία, καθώς το σύστημα θα επιτρέπει μεγάλη ποικιλία διατάξεων του φορέα και ευελιξία στη χρήση των χώρων.
Κοιτώντας λίγο πιο πέρα από αυτή την διατύπωση και παρακολουθώντας τα σχόλια που έχουν γραφτεί κατά καιρούς για την παραπάνω πρόταση διαβίωσης, προκύπτουν μερικά βασικά ερωτήματα. Αρχικά, αν υποθέσουμε πως ένας άνθρωπος γεννιέται μέσα σε μία αιωρούμενη φούσκα και καλύπτει όλες του τις ανάγκες με τηλε–εξυπηρέτηση, πώς θα μπορέσει μελλοντικά να κοινωνικοποιηθεί; Άλλωστε, ένα άτομο που ζει μόνο του και δεν μετακινείται ή αν μετακινηθεί διανύει πολύ μικρές αποστάσεις, πόσα μέρη θα μπορέσει να ανακαλύψει και ποιες θα είναι οι εμπειρίες που θα το βοηθήσουν στην πνευματική του ανάπτυξη; Πέρα από τη διάσωση και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, θα πρέπει να διατηρηθεί ακέραια και η σωστή ψυχολογική και σωματική κατάσταση του ανθρώπου. Η υγεία και η ψυχολογία είναι δύο από τα σημαντικότερα αγαθά που χαρακτηρίζουν μία ανθρώπινη προσωπικότητα και είναι αμφίβολο κατά πόσο θα μπορέσουν να διατηρηθούν, αν εφαρμοσθεί το έργο του αρχιτέκτονα που αναλύθηκε.
Επομένως μία εύκαμπτη ηλεκτρονική πολεοδομία πρέπει να εξετασθεί από όλες τις δυνατές πλευρές. Στο επίκεντρο του κάθε έργου θα πρέπει να βρίσκεται τόσο ο άνθρωπος, όσο και το φυσικό περιβάλλον χωρίς να επιβαρύνεται το ένα ή το άλλο.
«Να λοιπόν, που ευτυχώς υπήρξαν –και ελπίζουμε ότι θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν– ιδέες διαρκώς επίκαιρες και ανοιχτές για ψύχραιμο αναστοχασμό, λειτουργώντας διδακτικά μέσα στον ιστορικό χρόνο. Και ως εκ τούτου, ιδέες που έχουμε ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε, ιδίως στην κρίσιμη παρούσα περίοδο» Σοφία Τσιράκη
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Τάκης Ζενέτος: «Ηλεκτρονική Πολεοδομία», archetype.gr, διαθέσιμο εδώ
