Της Μαρίας Κελεπούρη,
Ο Αλέκο Κονσταντίνοβ βρίσκεται ανάμεσα στους γνωστότερους Βούλγαρους συγγραφείς, με το έργο του να φημίζεται για τη σατιρική του διάθεση απέναντι στην πολιτική υποκρισία και τους όρους του κοινωνικού καθωσπρεπισμού. Το λογοτεχνικό του κατασκεύασμα, ο Μπαρμπα-Γκάνιο, το οποίο εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1894, αποτελεί ένα σχεδόν οριενταλιστικό αρχέτυπο, που διασχίζει την Ευρώπη και γνωρίζει τον δυτικό πολιτισμό. Το αν θα τον υιοθετήσει και πώς, διαφαίνεται μέσα από την εξέλιξη του ήρωα στο Μπαρμπα-Γκάνιο: Οι απίστευτες περιπέτειες ενός σύγχρονου Βούλγαρου, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Επίκεντρο.
Ο συγγραφέας προερχόταν από εύπορη οικογένεια και διακρινόταν για τη μόρφωσή του για τα δεδομένα της εποχής. Σπούδασε Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο της Οδησσού και, αργότερα, έγινε εισαγγελέας. Όμως, η μη συγκαταβατική του διάθεση να εκπληρώσει τις συμφεροντολογικές επιθυμίες των ανωτέρων του διέκοψε αυτήν την επαγγελματική του πορεία, γεγονός που, σε συνδυασμό με την απώλεια των οικογενειακών του προσώπων, τον έφερε σε πολύ δύσκολη θέση. Το βίαιο τέλος του συντάραξε την προοδευτική σέκτα της Βουλγαρίας, η οποία, παρά τους αστυνομικούς περιορισμούς, διαμαρτυρήθηκε για τη δολοφονία του.
Μια παρέα Βούλγαρων φοιτητών μοιράζεται τις ξεχωριστές εμπειρίες της αναφορικά με τον Μπαρμπα-Γκάνιο, πράγμα που φανερώνει το πόσο οικεία και εύπλαστη είναι αυτή η φιγούρα στη συνείδηση του λαού. Οι ομιλητές διηγούνται ο καθένας τη δική του ιστορία, στην οποία ο πρωταγωνιστής δεν είναι άλλος από μια επαρχιώτικη φυσιογνωμία που τους προκαλεί γέλιο, αλλά και μια διάθεση να τον διακωμωδήσουν για την παράξενη –προς τα ευρωπαϊκά πρότυπα– συμπεριφορά του. Αναπόφευκτα, οι ριζωμένες αντιλήψεις του παλιού συγκρίνονται με την κοσμοπολίτικη αύρα του νέου, κάνοντας ακόμη πιο έντονη την εθνοτική αντίθεση.
Επομένως, ενώ ο Μπαρμπα-Γκάνιο εξυπηρετεί τον σκοπό του δημιουργού του να σατιρίσει τα κακώς κείμενα της εποχής, αποτελώντας τον αντικατοπτρισμό της ίδιας, αλλά και την προσωποποίηση του σαρκασμού, την ίδια στιγμή γίνεται αντικείμενο ενός καλοπροαίρετου χλευασμού από τους απογόνους του. Ένας εύστοχος παραλληλισμός εκ μέρους του συγγραφέα, που συνοψίζει σε ένα πρόσωπο τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις Ευρώπης-Βαλκανίων.
Ο Μπαρμπα-Γκάνιο ενσαρκώνει τα ήθη όχι μόνο της Βουλγαρίας, ως χώρας προέλευσής του, αλλά τη νοοτροπία και την ιστορία των Βαλκανίων. Αποκαλύπτει την πραγματική θέση που κατέχουν τα Βαλκάνια στην Ευρώπη τους τελευταίους αιώνες και ίσως το γεγονός πως η ιδέα σύλληψής του από τον Κονσταντίνοβ έλαβε χώρα στην Αμερική, να αποδεικνύει την απόσταση που απαιτείται να λάβει κανείς, προκειμένου να αναγνωρίσει τους κρυφούς συμβολισμούς αυτής της διαπολιτισμικής φιγούρας.
Το δημιούργημα του Κονσταντίνοβ δεν αποτελεί μια λαϊκή καρικατούρα, αντιθέτως μιμείται με τον πιο ουσιαστικό τρόπο τον εξευγενισμό του βάρβαρου. Η Δύση μπορεί να σοκάρεται στη μορφή του, αλλά στην πραγματικότητα παρατηρεί τον εαυτό της μέσα από το ανατολικό βλέμμα. Από την άλλη πλευρά, η Βουλγαρία και τα Βαλκάνια, εν γένει, αντικρύζουν τη μεταβολή της αδαούς αγνότητας που έφερε το πατροπαράδοτο, σε πολιτική διαφθορά. Το μοντέρνο αναφέρεται σε ένα παρόν με ομοιογενή χαρακτηριστικά που αντιδιαστέλεται και υπερβαίνει το φολκλόρ του παρελθόντος. Έτσι, δημιουργείται ένα διαρκές «εμείς» και «οι άλλοι» που πασχίζει να ενοποιηθεί υπό τους ευρωπαϊκούς φιλελεύθερους όρους, τους οποίους τα Βαλκάνια δεν είναι πάντοτε σε θέση να ακολουθήσουν. Κι αν το κάνουν, τείνει περισσότερο προς μια απομίμηση που θα έχει συνέπειες στους ίδιους.
Ο μπαρμπα-Γκάνιο βρίσκει το διακειμενικό του alter ego στη μορφή του Καραγκιόζη, που μπορεί μεν να μην είναι ελληνικό δημιούργημα, ταυτίστηκε δε με τον ελληνικό ηθογραφικό φαινότυπο. Κατά αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, γίνεται η αφορμή για την ανίχνευση τέτοιων διαχρονικών προτύπων σε όλα τα κράτη των Βαλκανίων, φέρνοντας στο φως τα κοινά τους στοιχεία και συμβάλλοντας στην άμβλυνση των ιστορικών –και υπαρκτών βεβαίως–, αλλά απαρχαιωμένων πλέον αντιθέσεών τους. Αυτό, άλλωστε, τονίζει και η Βαΐτσα Χανή-Μωυσίδου, μεταφράστρια των διηγημάτων και ειδήμων τόσο της ελληνικής όσο και της βουλγαρικής φιλολογίας.
