Της Σπυριδούλας Βλάχα,
«Σκοπός της ζωής μας είναι η αγάπη,
Τριαντάφυλλα στο Παράθυρο».
Υψικάμινος, 1935
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος ήταν Έλληνας λογοτέχνης, ψυχαναλυτής, πεζογράφος και φωτογράφος. Γεννήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου του 1901, στην πόλη Μπράιλα της Ρουμανίας, από πατέρα Έλληνα εφοπλιστή και Ρωσίδα μητέρα. Η οικογένεια είχε 3 ακόμα αγόρια, το ένα εκ των οποίων όμως πέθανε σε νεαρή ηλικία. Το 1902, εγκαταστάθηκαν στη Σύρο και λίγα χρόνια μετά μετακινήθηκαν προς στην Αθήνα, όπου ο Εμπειρίκος έζησε τα παιδικά του χρόνια.
Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, χωρίς ωστόσο να ολοκληρώσει τις σπουδές του, καθώς ακολούθησε τη μητέρα του στη Λοζάνη, μετά το διαζύγιο των γονιών του. Εκεί αποφάσισε να σπουδάσει Οικονομικές Επιστήμες και μόλις στην ηλικία των 20 έγραψε τα πρώτα του ποιήματα, με μεγάλη του έμπνευση τον Κωστή Παλαμά. Τα επόμενα χρόνια σπούδασε φιλοσοφία και αγγλική φιλολογία, ενώ το 1926 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου ασχολήθηκε με τη ψυχανάλυση και ήρθε σε επαφή με το ρεύμα του υπερρεαλισμού.
Γυρνώντας στην Αθήνα, ο Εμπειρίκος γνώριζε ότι ήθελε να ασχοληθεί με την λογοτεχνία και την ψυχανάλυση. Έτσι, λοιπόν, στις 25 Ιανουαρίου του 1935 έδωσε στη Λέσχη Καλλιτεχνών την πρώτη του διάλεξη, με τίτλο «Περί Σουρεαλισμού», φέρνοντας με αυτόν τον τρόπο τον ελληνικό καλλιτεχνικό χώρο σε επαφή με τον υπερρεαλισμό. Λίγο αργότερα, τον Μάρτιο της ίδια χρονιάς εξέδωσε την «Υψικάμινο», την πρώτη του ποιητική συλλογή, η οποία αποτελούνταν από 63 ποιήματα και υπέστη σκληρή κριτική. Αυτή την περίοδο, γνώρισε τον Οδυσσέα Ελύτη, ενώ άρχισε να ασχολείται ενεργά και με την ψυχανάλυση, αναγνωρισμένος πλέον από τη Διεθνή Ψυχαναλυτική Ένωση ως «διδάσκων ψυχαναλυτής».
Το 1940, γνώρισε την ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου με την οποία παρέμειναν παντρεμένοι για 4 χρόνια. Στη συνέχεια, κατά την εποχή της Κατοχής διοργάνωνε στο σπίτι του «συγκεντρώσεις φίλων λογοτεχνών», στις οποίες διάβαζαν είτε δικά τους έργα είτε έργα νέων λογοτεχνών. Κι ενώ, αρχικά, σε αυτές τις συγκεντρώσεις συμμετείχαν μόνο στενοί φίλοι του Εμπειρίκου, στη συνέχεια ο κύκλος επεκτάθηκε με τη συμμετοχή σημαντικών ποιητών, όπως του Νίκου Γκάτσου, του Νάνου Βαλαωρίτη και του Νίκου Εγγονόπουλου. Ο λογοτέχνης παντρεύτηκε για δεύτερη φορά το 1947, με τη ζωγράφο Βιβίκα Ζήση, με την οποία απέκτησαν έναν γιο, τον Λεωνίδα.
Στον τομέα της ψυχανάλυσης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος ήταν ο πρώτος Έλληνας ψυχαναλυτής που κατά το χρονικό διάστημα 1935-1950 ασχολήθηκε ενεργά με αυτήν. Το 1948, έγινε μέλος της πρώτης ψυχαναλυτικής ομάδας στην Ελλάδα και το 1950 μέλος της Ψυχαναλυτικής Εταιρίας του Παρισιού. Την εποχή αυτήν, η ψυχανάλυση στην Ελλάδα δεν ήταν ακόμη διαδεδομένη, με αποτέλεσμα οι ιδέες του Εμπειρίκου να μην γίνονται κατανοητές από τους περισσότερους επαγγελματίες του κλάδου. Για τον λόγο αυτόν, ταξίδευε συχνά στη Γαλλία, όπου η ψυχανάλυση είχε απήχηση. Τον Απρίλιο του 1951, όμως, σταμάτησε να εξασκεί την ψυχανάλυση, καθώς δεν διέθετε άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, με τον κίνδυνο να δεχθεί μήνυση.
Όσον αφορά το λογοτεχνικό του έργο, η «Υψικάμινος» υπήρξε το πρώτο υπερρεαλιστικό ποίημα στην Ελλάδα, και ακολούθησε το 1947 η «Ενδοχώρα», μια συλλογή 112 ποιημάτων, η οποία σε αντίθεση με το προηγούμενο έργο, έγινε αποδεκτή και επαινέθηκε από το κοινό. Ωστόσο, και τα δύο έργα επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό μεγάλες μορφές της ποίησης, όπως τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Νίκο Γκάτσο, τον Νίκο Εγγονόπουλο και τον Νικόλαο Κάλα. Το μυθιστόρημά του 1945, «Ο Μέγας Ανατολικός», θεωρήθηκε ιδιαίτερα τολμηρό για την εποχή και είναι σε έκταση ίσως το μεγαλύτερο ελληνικό μυθιστόρημα, καθώς αποτελείται από 8 τόμους και 2.000 σελίδες, ενώ ο Εμπειρίκος δεν σταμάτησε ποτέ να το διορθώνει μέχρι το τέλος της ζωής του. Άλλες ποιητικές συλλογές του είναι η «Ζεμφύρα», η «Βεατρίκη», τα «Γραπτά» ή «Προσωπική Μυθολογία», «Οκτάνα» και «Αι Γενεαί Πάσαι» ή «Η Σήμερον ως αύριον και χθες».
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος είχε, επίσης, αγάπη για τη φωτογραφία. Σύμφωνα με τον γιο του, κυκλοφορούσε πάντα με μια φωτογραφική μηχανή, ακόμη και με δύο ή τρεις. Το πάθος του με τη φωτογραφία ξεκίνησε σε ηλικία 18 ετών και το φωτογραφικό του έργο μπορεί να χωριστεί σε τρεις περιόδους· την προπολεμική, τη μεταπολεμική και φωτογραφίες με τον γιο του την περίοδο 1957-1974. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, διοργάνωσε μόνο μία φωτογραφική έκθεση το 1955, στην οποία παρουσίασε 210 ασπρόμαυρα έργα του.
Πέθανε στην Κηφισιά στις 3 Αυγούστου του 1975, σε ηλικία 74 ετών από καρκίνο του πνεύμονα. Η μεγάλη αναγνώριση ήρθε μετά τον θάνατό του, ενώ το 2001 το Υπουργείο Πολιτισμού και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου διοργάνωσαν το «Έτος Εμπειρίκου» με εκδηλώσεις προς τιμήν του, ορμώμενοι από τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του. Αν και αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό και δέχθηκε έντονη κριτική για το έργο του, είναι γεγονός πως η ελληνική λογοτεχνία δεν θα ήταν η ίδια χωρίς εκείνον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ανδρέας Εμπειρίκος, el.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Ανδρέας Εμπειρίκος, «Σκοπός της ζωής μας είναι η Αγάπη…», artigo.gr, διαθέσιμο εδώ
