Της Ευγενίας Σαχινιάν,
Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, μπορεί να ήταν και να είναι ευρέως γνωστοί σε κάθε πολιτισμό για τον αδαμάντινο χαρακτήρα τους, την τόλμη και την αποφασιστικότητα που έδειχναν στους μεγάλους και διάφορους κινδύνους που ίσως διέτρεχε η πόλη τους, για τα αρχιτεκτονικά τους έργα και τις διοικητικές τους ικανότητες. Όμως, φημίζονταν και για τις μεγάλες εορτές που διοργάνωναν, τα συμπόσια και τη φιλοξενία τους. Ένα μεγάλο κομμάτι που αφορά την ψυχαγωγία των αρχαίων Ελλήνων είναι αφιερωμένο στον Διόνυσο, θεό του κρασιού και του γλεντιού.
Ποιος δεν γνωρίζει τις τεράστιες εκδηλώσεις που διοργανώνονταν προς τιμήν του, οι οποίες απαιτούσαν άψογη οργάνωση, άφθονα αγαθά, και πλήθος κόσμου να τις απαρτίζει. Η πρώτη γιορτή ήταν τα Μικρά Διονύσια ή «κατ’ αγρούς». Τελούνταν από τις 16 Δεκεμβρίου ως τις 15 Ιανουαρίου, διαρκούσαν δηλαδή 29 ημέρες. Σε αυτή τη μεγάλη εορτή, οι άνθρωποι έκαναν γνωριμίες, ενώ ακολουθούσε μια ποικιλία δραστηριοτήτων, όπως ήταν για παράδειγμα οι λαμπαδηφορίες, δραματικοί αγώνες και φαλλοφορίες. Υπήρχαν επίσης δημόσιοι κώμοι, παραστάσεις δηλαδή με τη συνοδεία χορού και μουσικής, στις οποίες φορούσαν μάσκες. Στο τέλος, προς τιμήν των νικητών των διαφόρων αγώνων, απονέμονταν στέφανα και ακολουθούσαν ψαλμοί του Πινδάρου.
Η επόμενη γιορτή ονομαζόταν Ανθεστήρια, αλλιώς γιορτή των λουλουδιών. Τελούνταν στα τέλη του Φεβρουαρίου, στην πόλη της Αθήνας, δύο πανσέληνους μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, καθώς όπως υποστηρίζουν πολλοί ήταν η περίοδος που ο Δίας και η Σεμέλη συνέλαβαν τον Διόνυσο. Επρόκειτο για την περίοδο που το κρασί είχε ωριμάσει αρκετά, ώστε να το γευτούν οι καλεσμένοι και η αρχή για ακόμα μια καλή σοδειά. Την εποχή εκείνη τιμούσαν και τους νεκρούς, αφού γιόρταζαν την άνοδο του Διονύσου από τον Κάτω Κόσμο. Φρόντιζαν να γευτούν κάθε είδους καρπό που προερχόταν από τη Μητέρα Γη, προς τιμήν της ομορφιάς και της καρποφορίας, αλλά και προς τιμήν όσων χάθηκαν. Η συγκεκριμένη γιορτή, διακόπηκε δια παντός από την Χριστιανική θρησκεία, που την έβλεπε ως παγανιστικό έθιμο.
Ακολουθεί το σημείο αναφοράς για τις Αθηναϊκές εορτές μαζί με τα Παναθήναια, τα Μεγάλα Διονύσια. Τα Μεγάλα Διονύσια τελούνταν κατά τον Μάρτιο, και σήμαιναν την αρχή δραματικών αγώνων. Πάντα αφιερωμένα στον Διόνυσο. Με διάρκεια πέντε ημερών, η εκδήλωση αυτή είχε καταφέρει να αποτελέσει σημείο αναφοράς για την Αθήνα, ενώ πολλοί το έβρισκαν ως ευκαιρία να δείξουν στους ξένους τον πλούτο και την χλιδή που διέθεταν, κυρίως στους συμμάχους τους οι οποίοι επισκέπτονταν την πόλη, για να λάβουν τον φόρο της Αθηναϊκής συμμαχίας.
Η προετοιμασία λάμβανε την παρακάτω μορφή. Δύο μέρες πριν αρχίσει η γιορτή υπήρχε ο «προάγων», η προβολή αυτών που θα συμμετείχαν στους αγώνες χωρίς μάσκες, και με μια σχετική πληροφόρηση για τα έργα που θα προβάλλονταν. Την προηγούμενη μέρα από εκείνη της έναρξης της γιορτής, γινόταν μεγάλη περιφορά ενός ομοιώματος του Διονύσου που ξεκινούσε από την εξωτερική πλευρά των τειχών και έφτανε στον ναό του θεού στην Ακρόπολη. Η ημέρα της έναρξης ξεκινούσε με μια πομπή, στην οποία λάμβαναν μέρος άνδρες και γυναίκες. Οι χορηγοί, είχαν το δικαίωμα να ντυθούν επίσημα με λαμπερά και ακριβά ρούχα, εφόσον εκείνοι κάλυπταν τα έξοδα για τα Μεγάλα Διονύσια.
Την πρώτη μέρα το πλήθος πήγαινε στο Διονυσιακό Θέατρο, για να παρακολουθήσει την απονομή στεφάνων στους διακεκριμένους πολίτες και την απονομή πανοπλιών στους απόγονους όσων χάθηκαν σε μάχες. Έπειτα, ακολουθούσε ο διθύραμβος, ύμνος αφιερωμένος στον Διόνυσο, τον οποίον απάγγειλαν ενήλικες και ανήλικοι άνδρες. Στη συνέχεια βέβαια ο διθύραμβος αποστασιοποιήθηκε από τον θεό και απέκτησε μια πιο επική μορφή. Το ίδιο βράδυ η γιορτή έπαιρνε έναν πιο ξέφρενο χαρακτήρα με τραγούδι και χορούς στους δρόμους.
Τη δεύτερη μέρα παίζονται διάφορες σατυρικές και τραγικές παραστάσεις, ενώ από το 486 π.Χ. θα προστεθεί και η κωμωδία. Την τρίτη μέρα το πλήθος μαζευόταν στο θέατρο, όπου και ξεκινούσαν οι δραματικοί αγώνες, αφού πρώτα γινόταν κλήρωση για το ποιοι θα ήταν οι κριτές. Εκείνοι μάλιστα σηματοδοτούσαν την έναρξη των αγώνων. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, ανακηρύσσονταν οι νικητές από τους κριτές. Οι κριτές ήταν δέκα, ένας δηλαδή από κάθε φυλή και αποφάσιζαν ψηφίζοντας τον καλύτερο και συγκεντρώνοντας μετά τους ψήφους, καθιστώντας τη διαδικασία απολύτως δίκαιη. Φυσικά, ως έπαθλο οι νικητές έπαιρναν στεφάνια από κισσό.
Την τελευταία μέρα και μετά τη λήξη της τελετής, οι Αθηναίοι συγκεντρώνονταν στο θέατρο και αξιολογούσαν την έκβαση της εκδήλωσης, εκφράζοντας τυχόν παράπονα αλλά και δυσάρεστα γεγονότα που ίσως έβλαπταν την λαμπρότητα των Μεγάλων Διονυσίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Martin, R. Thomas (1996), Ancient Greece: From Prehistoric to Hellenistic Times, New Haven & London: Yale University Press
- sansimera.gr, Τα εν άστει Διονύσια. Διαθέσιμο εδώ
- sansimera.gr, Ανθεστήρια. Διαθέσιμο εδώ
