Της Ζαφειρίας Πολυχρονιάδου,
«Μυθολογικό μυθιστόρημα». Ένα λογοτεχνικό είδος που αναμορφώνει, αναπλάθει και αναδομεί το αρχαίο μυθολογικό υλικό πολλαπλών πολιτισμών. Σε αρκετά μυθιστορήματα αυτού του είδους, ο αρχαίος ελληνικός μύθος έχει την τιμητική του. Ένα από αυτά είναι και το μυθιστόρημα της Madeline Miller, Κίρκη, που κυκλοφόρησε το 2018. Στο βιβλίο αυτό, η Miller, ούσα γνώστρια των Ομηρικών επών και της μυθολογίας που τα περικλείει, χρησιμοποιεί ως πρωτογενές υλικό την ιστορία της μάγισσας Κίρκης, συνυφαίνοντάς την με άλλους μύθους και με αυτόν τον τρόπο κατορθώνει να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο της προσωπικότητας και του χαρακτήρα της Κίρκης.
Η ιστορία ξεκινά με τη γέννηση της Κίρκης στα χρυσοποίκιλτα δώματα του μεγαλοπρεπούς παλατιού του πατέρα της, ζωοδότη Ήλιου. Η ενηλικίωσή της δεν άργησε να έρθει και μαζί με αυτήν και οι πρώτες απογοητεύσεις. Μεγαλώνοντας σε ένα περιβάλλον τοξικό, όπου οι Νύμφες χρησιμοποιούσαν τα κάλλη τους, ώστε να εξασφαλίσουν την εύνοια και την πρωτοκαθεδρία της προσοχής ισχυρών θεών, δεν υπήρχε χώρος για φιλίες. Όταν, μάλιστα, ήρθε και η πρώτη της ερωτική απογοήτευση, η μοναξιά της φάνηκε να εντείνεται ακόμη περισσότερο. Ο νεαρός Γλαύκος την απέρριπτε για μια ωραιότερη Νύμφη, τη Σκύλλα. Η Κίρκη, όμως, θα καταφέρει άθελά της να δώσει ένα τέλος σε αυτό το ειδύλλιο, πριν καν ευοδωθεί. Αυτή θα είναι και η στιγμή που θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται τις δυνάμεις της, καθώς με τη χρήση συγκεκριμένων φυτών θα καταφέρει να μετατρέψει τη Σκύλλα από πανέμορφη Νύμφη σε ένα απεχθές και αιμοσταγές τέρας. Το ίδιο τέρας που θα συναντήσει και ο Οδυσσέας στο ταξίδι του.
Με την αποκάλυψη των πράξεών της, θα ακολουθήσει και η εξορία της σε ένα νησί στο οποίο θα είναι καταδικασμένη από τους θεούς να μείνει μόνη για όλη την αιωνιότητα. Η Κίρκη, όμως, θα κατορθώσει να ορθοποδήσει, αλλά και να καλλιεργήσει τις δυνάμεις της στο έπακρο, με αποτέλεσμα να αποκτήσει πλήρη συνείδηση της φύσης της, των δυνάμεών της και της διαφορετικότητάς της από τις υπόλοιπες αδερφές της, Νύμφες. Θα εξελιχθεί σε μια φαρμακεύτρια, σε μια μάγισσα, ικανή να φτιάχνει πανίσχυρα φίλτρα, με τα οποία μεταμορφώνει τα είδη, θεραπεύει από πληγές και χτυπήματα, αλλά και θανατώνει.
Με μόνη της παρέα τις λέαινές της και τα υπόλοιπα ζώα του νησιού, καθώς και τις επισκέψεις του αγγελιαφόρου των Θεών, τον Ερμή, η Κίρκη θα διανύει τις μέρες της στο νησί της με σχετική ηρεμία. Τη νηνεμία αυτή, όμως, πρόκειται να τη διαταράξουν διάφοροι επισκέπτες στο πέρασμα των χρόνων. Θα γνωρίσει τον περίφημο τεχνίτη της αρχαιότητας Δαίδαλο, ο οποίος θα την πληροφορήσει για το τερατόμορφο πλάσμα που κυοφορεί η αδερφή της Πασιφάη και σύζυγος του βασιλιά Μίνωα, και το οποίο θα κληθεί να φέρει η ίδια στον κόσμο. Θα έρθει, επίσης, προ των πυλών με το τέρας που η ίδια δημιούργησε, κουβαλώντας το βάρος όλων των ανθρώπινων ψυχών που κατέβηκαν πρόωρα στο παλάτι του Άδη, επειδή τα κατασπάραξε η λυσσαλέα και αιμοβόρα Σκύλλα. Ύστερα, θα την επισκεφθεί η ανιψιά της η Μήδεια με τον Ιάσωνα, με σκοπό να τους εξιλεώσει η Κίρκη για τον ειδεχθή φόνο του αδερφού της. Ακόμα, θα πέσει και θύμα αδίστακτων ανδρών, τους οποίους είχε περιθάλψει στο νησί της και, φυσικά, θα ακολουθήσει και η επίσκεψη και διαμονή για έναν ολόκληρο χρόνο του Οδυσσέα και του πληρώματός του στο νησί της.
Ο Οδυσσέας, όμως, δεν είναι ένας απλός επισκέπτης, αλλά και εραστής της και πατέρας του παιδιού της. Η Κίρκη θα βιώσει την εμπειρία της μητρότητας, η οποία έφερε τις δικές της δυσκολίες, αφού ο γιος της, ο Τηλέγονος, θα κινδυνεύει από την τρανή θεά του πολέμου και της σοφίας, την Αθηνά. Θα χρειαστεί να επιστρατεύσει όλες της τις δυνάμεις και ικανότητες, ώστε να περιφρουρήσει το νησί της, μετατρέποντάς το σε έναν «πολεμιστή» που θα υπερασπιστεί τον γιο της, όταν το απαιτήσουν οι συνθήκες. Στη συνέχεια, με την ενηλικίωσή του, ο Τηλέγονος θα αναζητήσει τον πατέρα του καταφθάνοντας στο παλάτι του Οδυσσέα και πραγματώνοντας την προφητεία του μάντη Τειρεσία, πως ο Οδυσσέας θα πεθάνει «εξ’ αλός». Μαζί με τον Τηλέγονο θα εισέλθουν στο νησί και στη ζωή της Κίρκης και δύο ακόμη άτομα, τα οποία θα συνδεθούν με τον επίλογο της πολύπαθης ζωής της. Η Πηνελόπη και ο Τηλέμαχος θα φιλοξενηθούν στο νησί της και μάλιστα, θα συνδεθούν άμεσα με τους κατοίκους του νησιού, αφού η Κίρκη θα αποφασίσει να διάγει τη ζωή της με τον Τηλέμαχο και τη θέση της ως μάγισσα του νησιού θα διαδεχθεί η Πηνελόπη.
Εν ολίγοις, παρακολουθούμε σε πρώτο πρόσωπο όλη τη ζωή της Κίρκης, από τα πρώτα λεπτά που ήρθε στη ζωή, μέχρι τη στιγμή που πλέον στα βαθιά γεράματα θα απαρνηθεί την αθανασία της, ώστε να αποχωρήσει από τη ζωή ως θνητή μαζί με τον Τηλέμαχο. Να τη συνοδέψει ο ψυχοπομπός Ερμής στον Κάτω Κόσμο, ώστε ο Χάροντας να την περάσει στην απέναντι όχθη και, τέλος, να οδηγηθεί στο μέρος που της αρμόζει, όπου εκεί πλέον θα κατοικεί αιώνια. Η Miller συγκέντρωσε όλο το μυθολογικό υλικό που υπήρχε σχετικά με την Κίρκη, το οποίο και εφάρμοσε στην ιστορία της, καθώς και ενέταξε τον χαρακτήρα της ηρωίδας μας σε άλλους μύθους, όπως η σκηνή που ξεγεννά την αδερφή της η Πασιφάη ή η σχέση που αναπτύσσει με τον Δαίδαλο. Η ύφανση των μύθων με τους φανταστικούς διαλόγους και τις όποιες διασκευές της συγγραφέως υπήρξε εξαιρετικά λεπτοδουλεμένη και προσεγμένη.
Ειδικότερα, το μυθολογικό υλικό από το οποίο αντλεί η Miller τη «βιογραφία» της Κίρκης ποικίλει. Πρωτίστως, το ομηρικό έπος Οδύσσεια συνιστούσε εύλογα την κύρια πηγή της συγγραφέως, αφού σε αυτό αναφέρεται πέραν της συνάντησης της Κίρκης με τον Οδυσσέα και της πολύτιμης βοήθειας και των συμβουλών που του προσέφερε, οι δυνάμεις της, η καταγωγή της, αλλά και μια λεπτομερής περιγραφή του νησιού της. Επίσης, η συγκεκριμένη εκδοχή της μεταμόρφωσης της Σκύλλας εναπόκειται στο έργο Μεταμορφώσεις του Ρωμαίου συγγραφέα Οβίδιου, ένα βιβλίο στο οποίο περιγράφονται έμμετρα και σε 15 βιβλία διάφοροι μύθοι με κοινό παρονομαστή μια υπερφυσική μεταμόρφωση.
Συγκεκριμένα, ο μύθος της Κίρκης και της Σκύλλας βρίσκεται στο XIV (14ο) βιβλίο του έργου του. Ακόμη, ο γιος της Τηλέγονος αναφέρεται σε ένα διαφορετικό έπος, προγενέστερο της Οδύσσειας, την Τηλεγονία ή Τηλεγόνεια, που αναφέρεται στο γεγονός της γέννησής του μέχρι και τη θανάτωση του Οδυσσέα από αυτόν. Μεταγενέστεροι συγγραφείς, βέβαια, της αποδίδουν και μια κόρη, την Κασσιφόνη, η οποία παντρεύτηκε τον Τηλέγονο και τον σκότωσε, για να τον εκδικηθεί για τον θάνατο της μητέρας της. Τέλος, για την ανάμειξη της Κίρκης στην περιπέτεια της Μήδειας και του Ιάσωνα γίνεται λόγος στην Απολλοδώρου Βιβλιοθήκη, στο οποίο, μεταξύ πολλών άλλων μύθων, περιγράφεται και η Αργοναυτική Εκστρατεία.
Ας μην ξεχάσουμε να αναφέρουμε πως το μυθιστόρημα Κίρκη δέχθηκε πολλές θετικές κριτικές, συμπεριλήφθηκε ως το πρώτο στη λίστα των best seller του περιοδικού New York Times, απέσπασε το αμερικανικό λογοτεχνικό βραβείο “Indies Choice Book Awards” το 2019, κέρδισε το Βραβείο “Orange” ή αλλιώς το “Women’s Prize for Fiction”, ένα από τα εξέχοντα βρετανικά λογοτεχνικά βραβεία, καθώς και αποτέλεσε ένα από τα μυθιστορήματα, στον τομέα των ενηλίκων, που κέρδισε το βραβείο “Mythopoeic Fantasy Award” το 2019.
Ας πούμε, όμως, και λίγα λόγια για την ίδια τη συγγραφέα. Η Madeline Miller είχε έρθει από πολύ μικρή σε επαφή με την αρχαία ελληνική μυθολογία, όταν η μητέρα της την εισήγαγε στον κόσμο των Ομηρικών επών. Αυτή η γνωριμία θα αποτελούσε ορόσημο στη ζωή της Miller, αφού στη συνέχεια θα ακολουθήσει τον δρόμο των σπουδών Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Μπράουν. Σύντομα θα κατασταλάξει μέσα της η ιδέα της λογοτεχνικής συγγραφής, και τη διαδρομή αυτή θα εγκαινιάσει το 2011 με το πρώτο της μυθιστόρημα Το Τραγούδι του Αχιλλέα, μυθιστόρημα εξίσου πολυβραβευμένο, για τη συγγραφή του οποίου χρειάστηκαν δέκα χρόνια, ενώ εφτά χρόνια αργότερα θα ακολουθήσει η Κίρκη, η οποία θα ολοκληρωθεί ύστερα από έξι χρόνια συγγραφής.
Στόχος της Miller αποτελεί να αναδείξει τη διαχρονικότητα και την επικαιρότητα αρχαίων μύθων, που με την κατάλληλη διασκευή μπορούν να θίξουν κοινωνικά και ηθικά ζητήματα που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο και να μεταδώσουν αξίες, μηνύματα και στάσεις ζωής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας, greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Get to Know Portland Arts & Lectures Author Madeline Miller, literary-arts.org, διαθέσιμο εδώ.
