Του Αλέξανδρου Κομπή,
Η αιμοκάθαρση είναι μια θεραπευτική διαδικασία, η οποία υποκαθιστά τη φυσιολογική νεφρική λειτουργία και έχει ως στόχο τη διατήρηση του ισοζυγίου των ηλεκτρολυτών και του νερού. Ταυτόχρονα, απομακρύνει τα άχρηστα μεταβολικά προϊόντα μέσω της διήθησης του πλάσματος. Οι ασθενείς που πάσχουν από σοβαρή νεφρική ανεπάρκεια και αδυνατούν να επιτελέσουν τις βασικές νεφρικές λειτουργίες υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση σε τακτά χρονικά διαστήματα. Ένα μεγάλο ποσοστό τέτοιων ασθενών σε όλο τον κόσμο υποβάλλεται σε αιμοκάθαρση, ενώ σύμφωνα με εκτιμήσεις το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί λόγω της γήρανσης του παγκόσμιου πληθυσμού και της αύξησης της επίπτωσης του σακχαρώδους διαβήτη. Για αυτόν τον λόγο, έχουν αναπτυχθεί ποικίλες μέθοδοι αιμοκάθαρσης εκ των οποίων ορισμένες εφαρμόζονται σε κλινικό επίπεδο, ενώ άλλες βρίσκονται σε ερευνητικά στάδια με την ελπίδα ότι θα αξιοποιηθούν στο μέλλον. Παρακάτω παρουσιάζονται μερικές από τις κυριότερες τεχνικές αιμοκάθαρσης τόσο σε κλινικό, όσο και σε ερευνητικό επίπεδο.
Μια από τις πλέον διαδεδομένες τεχνικές, η οποία χρησιμοποιείται ευρέως και έχει υψηλά ποσοστά λειτουργικότητας, είναι η αιμοκάθαρση με μεμβράνες κυτταρίνης (σελοφάν), οι οποίες χρησιμοποιούνται ως φίλτρα και αποτελούν υποκατάστατα της νεφρικής συσκευής. Αναλυτικότερα, το αίμα του ασθενούς διοχετεύεται μέσω ενός σωλήνα με τοιχώματα από κυτταρίνη. Ο συγκεκριμένος σωλήνας περιβάλλεται από μεγάλο όγκο υγρού παρόμοιας σύστασης με το φυσιολογικό πλάσμα. Η μεμβράνη κυτταρίνης έχει μεγάλη διαπερατότητα για τις περισσότερες ουσίες που φιλτράρονται από τους νεφρούς και έτσι, λειτουργεί ως ηθμός. Οι διαλυμένες ουσίες που βρίσκονται στο αίμα διαπερνούν τη μεμβράνη λόγω της διαβάθμισης της συγκέντρωσής τους και αποβάλλονται μέσω του υγρού που περιβάλλει τον σωλήνα. Έτσι, το αίμα που έχει υποστεί κάθαρση επιστρέφει στον ασθενή διατηρώντας φυσιολογικές τις συγκεντρώσεις των περιεχομένων του. Εξαίρεση αποτελούν οι πρωτεΐνες, οι οποίες δεν διαπερνούν τη μεμβράνη, καθώς και η γλυκόζη, η οποία έχει σταθερή συγκέντρωση στο αίμα, αφού δεν υφίσταται διαβάθμιση συγκέντρωσης. Παρ’ όλα αυτά, η συγκεκριμένη μέθοδος παρουσιάζει ένα μειονέκτημα. Παρότι επιτελεί σε μεγάλο βαθμό τις καθαρτικές λειτουργίες των νεφρών, αδυνατεί να συνθέσει τις φυσιολογικές ορμόνες που παράγονται στους νεφρούς, ζήτημα το οποίο καλείται να επιλυθεί από τις νέες μεθόδους αιμοκάθαρσης.
Μια άλλη αναδυομένη τεχνική, η οποία φαίνεται να κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος στο πεδίο της αιμοκάθαρσης, είναι η συνεχής φορητή περιτοναϊκή κάθαρση (CAPD, Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis), η οποία χρησιμοποιεί την περιτοναϊκή μεμβράνη ως ημιπερατή μεμβράνη κάθαρσης. Σε αυτήν την τεχνική, το υγρό της αιμοκάθαρσης διοχετεύεται μέσω ενός μόνιμου καθετήρα στην περιτοναϊκή κοιλότητα. Στην περιοχή αυτή όλες οι άχρηστες ουσίες φιλτράρονται μέσω της περιτοναϊκής μεμβράνης και απομακρύνονται από το υγρό της αιμοκάθαρσης, το οποίο αντικαθίσταται συνεχώς κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η μέθοδος αυτή υιοθετείται από ολοένα και περισσότερους ασθενείς, καθώς είναι εύκολη στην εφαρμογή της και ο ασθενής μπορεί να την εφαρμόσει μόνος του στο σπίτι, χωρίς να πάει στο νοσοκομείο ή σε κάποιο κέντρο αιμοκάθαρσης, ενώ ταυτόχρονα το αίμα καθαίρεται και ρυθμίζεται συνεχώς. Ωστόσο, ένα από τα μειονεκτήματα αυτής της μεθόδου είναι ο αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης ενδοπεριτοναϊκών λοιμώξεων.
Όπως προαναφέρθηκε, όλες οι παραπάνω τεχνικές αιμοκάθαρσης υποκαθιστούν μόνο τη νεφρική λειτουργία κάθαρσης του πλάσματος, ενώ δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη δυνατότητα παραγωγής ορμονών και άλλων ουσιών των νεφρών. Για αυτόν τον λόγο, οι περισσότερες ερευνητικές προσπάθειες επικεντρώνονται στη δημιουργία ενός συστήματος, το οποίο θα έχει και τις δύο ικανότητες. Μια νέα τεχνική, η οποία βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό στάδιο περιλαμβάνει τη χρήση νεφρικών κυττάρων από χοίρους, τα οποία εμπεριέχονται σε μια συσκευή αιμοκάθαρσης, η οποία έχει πολλές ομοιότητες με τις σύγχρονες συσκευές που χρησιμοποιούνται. Σε αυτήν την περίπτωση, η συσκευή αιμοκάθαρσης επιτελεί την κάθαρση του πλάσματος και παράλληλα τα νεφρικά κύτταρα θα ρυθμίζουν τη σύνθεση των ορμονών που φυσιολογικά παράγονται από τους νεφρούς.
Η μεταμόσχευση νεφρού, η οποία συγκαταλέγεται ανάμεσα στις τεχνικές αιμοκάθαρσης, αποτελεί μία από τις κλασικότερες και ευρέως διαδεδομένες μεθόδους αντικατάστασης της νεφρικής λειτουργίας. Η μεταμόσχευση εξακολουθεί να επιλέγεται ως μια από τις πρώτες λύσεις σε περιπτώσεις χρόνιας ανεπάρκειας, καθώς προβλήματα όπως η απόρριψη του μοσχεύματος έχουν επιλυθεί χάρη στην εύρεση συμβατών δοτών και την ανάπτυξη νέων ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων.
Τέλος, ίσως η πιο καινοτόμος τεχνική, η οποία ταυτόχρονα αποτελεί και πρόκληση για την επιστημονική κοινότητα, είναι η κατασκευή τεχνητού νεφρού με τη βοήθεια της νανοτεχνολογίας, ο οποίος θα μιμείται τη φυσιολογική νεφρική λειτουργία. Πιο συγκεκριμένα, το μοντέλο περιλαμβάνει μια συσκευή με δύο μεμβράνες. Η πρώτη μεμβράνη δρα ως σπείραμα και διηθεί το πλάσμα, ενώ η δεύτερη μιμείται τα νεφρικά σωληνάρια και τροποποιεί εκλεκτικά το διήθημα. Η συγκεκριμένη συσκευή θα επαναρροφά τις απαραίτητες ουσίες, ενώ ταυτόχρονα θα αποβάλλει τις άχρηστες ουσίες σε έναν αφαιρούμενο ασκό, ο οποίος θα λειτουργεί ως εξωτερική ουροδόχος κύστη. Το σχέδιο αυτό, παρότι αρκετά μακρόπνοο, έχει τεθεί ήδη σε εφαρμογή και η ολοκλήρωση του θα δώσει μια οριστική λύση στη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, ενώ θα αναβαθμίσει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής του ασθενούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Lauralee Sherwood, Εισαγωγή στην Φυσιολογία του Ανθρώπου, 8η έκδοση, Ακαδημαϊκές εκδόσεις Ι. Μπάσδρα, Αλεξανδρούπολη, 2016
