Του Χρήστου Μητρόπουλου,
Με αφορμή τη θανατηφόρα περίοδο λιμού και ξηρασίας στη Σομαλία το 2011, η Τουρκία, αρχικά, με πρόφαση την ανθρωπιστική βοήθεια, κατάφερε να κερδίσει την εύνοια των Σομαλών και να τους κάνει να πιστέψουν σε ένα καλύτερο μέλλον. Στην πραγματικότητα, όμως, η Άγκυρα έβαλε σε εφαρμογή ένα σχέδιο ενίσχυσης της γεωπολιτικής θέσης της στην περιοχή. Στο παρόν κείμενο αναλύεται το χρονικό των διμερών σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών, καθώς και η τουρκική οικονομική και στρατιωτική παρουσία στο σομαλικό έδαφος.
Το κράτος της Σομαλίας βρίσκεται στο λεγόμενο Κέρας της Αφρικής, στα ανατολικά της ηπείρου. Ιδρύθηκε το 1960, μετά από χρόνια βρετανική και ιταλική κατοχή, και ως το 1969 είχε δημοκρατικό πολίτευμα. Από το 1969 έως και το 1991, το κράτος βρισκόταν υπό την απόλυτη κυριαρχία του δικτάτορα Mohamed Siad Barre. Την κατάρρευση του καθεστώτος ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος και συγκρούσεις μεταξύ διάφορων παρατάξεων. Τα τελευταία χρόνια, η Σομαλία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα, χαρακτηριστικότερο των οποίων είναι το σχεδόν ανύπαρκτο σύστημα υγείας. Υπομένει συνεχείς λιμούς και μακροχρόνιες περιόδους ξηρασίας, ενώ αδυνατεί να σχηματίσει αποτελεσματική κεντρική κυβέρνηση που θα είναι σε θέση να μειώσει τη βία, να διαχειριστεί την πολιτική αστάθεια και να δημιουργήσει τις βασικές δομές ενός σύγχρονου κράτους.
Η πρώτη επίσημη τουρκική εκδήλωση παρουσίας στο σομαλικό έδαφος πραγματοποιήθηκε το 1979 με τα εγκαίνια της τουρκικής πρεσβείας στη Μογκαντίσου, πρωτεύουσα του κράτους. Ύστερα από κάποια χρόνια και συγκεκριμένα το 1991, η πρεσβεία έκλεισε εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου που ξέσπασε. Η άνοδος του Recep Tayyip Erdoğan στην πρωθυπουργία της Τουρκίας, το 2003, σήμανε αλλαγή στην προσέγγιση του κράτους στην αφρικανική ήπειρο και, πιο συγκεκριμένα, στην περιοχή του κέρατος της Αφρικής. Η παρουσία της Τουρκίας έγινε πιο έντονη, σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η γεωστρατηγική της θέση. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία φρόντισε να ανοίξει και πάλι την πρεσβεία στο Μογκαντίσου (2003).
Στο διεθνές κάλεσμα της Σομαλίας για βοήθεια, ώστε να αντιμετωπιστεί η θανατηφόρα ξηρασία το 2011, η μόνη χώρα που ανταποκρίθηκε ήταν η Τουρκία. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών έγιναν πολύ στενές. Η Τουρκία δώρισε 300 εκατομμύρια δολάρια μέσω ΜΚΟ και κυβερνητικών ιδρυμάτων για την αντιμετώπιση της κρίσης. Αφότου η κρίση ξεπεράστηκε, η Τουρκία συνέχισε τις δραστηριότητές της στη Σομαλία και επικεντρώθηκε σε τρεις τομείς: στην ανθρωπιστική βοήθεια, στη βοήθεια ανάπτυξης της χώρας και στις οικονομικές επενδύσεις. Όσον αφορά τον πρώτο τομέα, οι Σομαλοί έχουν ανάγκη από καθαρό νερό και διατροφικά αγαθά. Όσον αφορά τον δεύτερο τομέα, έχει δοθεί ιδιαίτερο βάρος στους κλάδους της υγείας, της εκπαίδευσης, τις υποδομές και την ίδρυση θεσμικών κτιρίων. Αναλυτικότερα, έχουν ιδρυθεί αρκετά σχολεία και νοσοκομεία. Σομαλοί μαθητές παίρνουν υποτροφίες για σπουδές σε τουρκικά πανεπιστήμια. Επίσης, έχει αναπτυχθεί οδικό δίκτυο και έχουν κατασκευαστεί κυβερνητικά κτίρια. Τέλος, η αεροπορική εταιρεία Turkish Airlines είναι η μοναδική που πραγματοποιεί διεθνείς πτήσεις από και προς τη Σομαλία. Όσον αφορά τον τρίτο τομέα, η τουρκική πλευρά ενθαρρύνει Τούρκους εμπόρους και επιχειρηματίες να επενδύσουν στο σομαλικό έδαφος. Οι κλάδοι των υποδομών, των οικονομικών επενδύσεων, καθώς και η στρατηγική θέση της χώρας αποτελούν το κλειδί για την κατανόηση της προσοχής της Τουρκίας σε ένα κατεστραμμένο κράτος (Failed State), όπως είναι αυτό της Σομαλίας.
Σχετικά με τον κλάδο των υποδομών και των οικονομικών επενδύσεων, τουρκικές εταιρείες εκμεταλλεύονται το αεροδρόμιο και το λιμάνι της πρωτεύουσας Μογκαντίσου. Οι εταιρείες ανέλαβαν την εκμετάλλευση χωρίς δημόσιους διαγωνισμούς, δίχως την έγκριση του σομαλικού κοινοβουλίου και με συμφωνίες εξαιρετικά ευνοϊκές για τις ίδιες με το κράτος της Σομαλίας. Κατά καιρούς έχουν κατηγορηθεί από διεθνείς οργανισμούς για εγκληματικές πρακτικές, διαφθορά, δωροδοκίες υψηλόβαθμων κυβερνητικών στελεχών και ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Παράλληλα, το εμπορικό ισοζύγιο μεταξύ των δύο χωρών έγινε ανησυχητικά ελλειμματικό για τη Σομαλία, ως αποτέλεσμα της αποκλειστικής χρήσης των σημαντικότερων υποδομών της χώρας από την Τουρκία. Χαρακτηριστικό είναι ότι, ενώ το 2010 οι εισαγωγές τουρκικών προϊόντων ανέρχονταν σε 4,8 εκ. δολάρια και οι εξαγωγές σε 1,36 εκ., το 2019 οι αριθμοί αυτοί ήταν 256 εκ. δολάρια και 6,7 εκ. αντίστοιχα.
Σχετικά με το γεωπολιτικό σκέλος, η Τουρκία είχε φροντίσει ήδη από το 2009 να συνάψει στρατιωτικές συμφωνίες με τη Σομαλία, κάτι που επανέλαβε το 2011, το 2012 και το 2015. Το περιεχόμενο των συμφωνιών αφορούσε από ζητήματα στρατιωτικής εκπαίδευσης μέχρι και ζητήματα αμυντικής βιομηχανικής συνεργασίας. Στη Σομαλία εδρεύει η μεγαλύτερη υπερπόντια τουρκική στρατιωτική βάση, για την κατασκευή της οποίας η Τουρκία δαπάνησε 50 εκ. δολάρια, με σκοπό την εκπαίδευση 10 χιλιάδων Σομαλών στρατιωτών. Η τοποθεσία της βάσης είναι παραθαλάσσια και νευραλγική, ωστόσο, η Τουρκία την εκμεταλλεύεται δίχως αντίτιμο. Από τη βάση έχουν ήδη αποφοιτήσει 2.500 Σομαλοί στρατιώτες, οι οποίοι έχουν λάβει έντονη τουρκική κατήχηση, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει κίνδυνος χρήσης τους για την προάσπιση των τουρκικών συμφερόντων στη χώρα, εάν χρειαστεί.
Η οικονομική επιρροή της Τουρκίας στη Σομαλία είναι σχεδόν ασφυκτική και καθιστά την παρουσία της απαραίτητη για τη σομαλική ηγεσία. Παράλληλα, η έντονη στρατιωτική της παρουσία στο σομαλικό έδαφος προκαλεί την εγρήγορση των άλλων γεωπολιτικών δρώντων στο Κέρας της Αφρικής. Αδιαμφισβήτητα, η Άγκυρα έχει καταφέρει να ισχυροποιήσει τη θέση της στην περιοχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Far from a benefactor, the Turkish government is exploiting Somalia’s fragility, MEI75, Διαθέσιμο εδώ
- Somali-Turkey Relations, Embassy of Federal Republic of Somalia, Διαθέσιμο εδώ
- Relations between Turkey and Somalia, Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs, Διαθέσιμο εδώ
- Somalia’s long-lost brother Turkey is here to rebuild the country, Daily Sabah, Διαθέσιμο εδώ
- Understanding the crisis in Somalia, Royal Statictical Society,Διαθέσιμο εδώ
- Turkey’s ‘African Eagle’ Trains Turkish-Speaking Troops in Somalia: Where Next?, The Jamestown Foundation, Διαθέσιμο εδώ
