Της Λαμπρινής Μπάντου,
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και τα συνεχώς αυξανόμενα επίπεδα διαβίωσης, κυρίως στον αναπτυσσόμενο κόσμο, καθιστούν αναγκαία την καθημερινή χρήση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών. Λόγω, όμως, της εκτεταμένης χρήσης τους, πλήθος τέτοιων συσκευών πετιέται καθημερινά, με αποτέλεσμα ο όγκος αυτός των ηλεκτρονικών αποβλήτων (e-waste), να προκαλεί πρόβλημα στην διαχείρισή τους.
Τι είναι, όμως, τα e-waste; Πρόκειται για απόβλητα ηλεκτρονικού και ηλεκτρικού εξοπλισμού, με τα πλυντήρια (ρούχων, πιάτων), τα ψυγεία και τις ηλεκτρικές κουζίνες, να αποτελούν πάνω από το ήμισυ του συνόλου αυτών. Ακολουθούν εξοπλισμοί πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, όπως υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα και εκτυπωτές, ηλεκτρονικές συσκευές ευρείας κατανάλωσης και φωτοβολταϊκά πάνελ (βιντεοκάμερες, λαμπτήρες φθορισμού), καθώς και μικρές οικιακές συσκευές, όπως ηλεκτρικές σκούπες και τοστιέρες. Άλλες κατηγορίες, όπως τα ηλεκτρικά εργαλεία και τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, αποτελούν μόλις το 7,2% των συλλεγόμενων ηλεκτρονικών αποβλήτων.
Στην Ε.Ε., τα ηλεκτρονικά απόβλητα είναι μια αναπτυσσόμενη ροή αποβλήτων, όπου μόνο το 40% αυτών ανακυκλώνεται, εμποδίζοντας τις προσπάθειες για μείωση του οικολογικού αποτυπώματος. Η Ευρώπη είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος δημιουργός αποβλήτων διεθνώς, αλλά παράλληλα εμφανίζει και τα μεγαλύτερα ποσοστά ανακύκλωσης. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., που εμφανίζουν τα καλύτερα ποσοστά ανακύκλωσης είναι η Κροατία, η Εσθονία, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία και η Αυστρία. Η Γερμανία και η Γαλλία κυμαίνονται περίπου στο 36-38%, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στο 32,9%. Γενικά ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ανακύκλωσης είναι στο 43,13%, σύμφωνα με μια έρευνα του 2017, όπως την παρουσίασε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2020. Όσον αφορά την χώρα μας, το έτος 2019 παρήγαγε συνολικά 181.000 τόνους e-αποβλήτων ή 16,9 κιλά ανά κεφαλή, από τους οποίους μόνο οι 56.000 τόνοι ανακυκλώθηκαν.
Η ανακύκλωση των Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ), είναι η διαδικασία μετατροπής των αποβλήτων αυτών σε προϊόντα ίδιας ή διαφορετικής χρήσης, μετά από κατάλληλη επεξεργασία αφαίρεσης των επικίνδυνων στοιχείων τους και ανάκτησης των αξιοποιήσιμων υλικών τους. Παρά, όμως, την θέσπιση κανόνων από την Ε.Ε., όπως με την οδηγία 2012/19/ΕΕ για τα εν λόγω απόβλητα, σχετικά με την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση, με σκοπό την μείωσή τους, μόνο το 1/3 αυτών ανακυκλώνεται σε εγκεκριμένα συστήματα. Το υπόλοιπο ποσοστό καταλήγει σε ΧΥΤΑ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων), είτε εξάγεται παράνομα σε τρίτες χώρες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 50-80% των e-waste καταλήγουν σε χωματερές ανεπίσημης «ανακύκλωσης», κυρίως σε χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν και οι Φιλιππίνες, όπου οι κάτοικοι των περιοχών αυτών, αποσυναρμολογούν και καίνε τα εν λόγω απόβλητα, ώστε να ανακτηθούν τα συστατικά τους (μέταλλα, χαλκός, χρυσός) και να μεταπωληθούν. Σύμφωνα με την έκθεση «Global E-waste Monitor 2020» των Ηνωμένων Εθνών, τα πολύτιμα αυτά συστατικά εκτιμάται ότι αξίζουν 57 δις δολάρια, ξεπερνώντας δηλαδή το Α.Ε.Π. πολλών χωρών. Σε αυτό το σημείο, να αναφερθεί ότι η πόλη Guiyu της Κίνας θεωρήθηκε κάποτε η πρωτεύουσα των e-waste του κόσμου, με περίπου 70% των παγκόσμιων ηλεκτρονικών αποβλήτων, που σημαίνει ότι οι κάτοικοι της και κυρίως τα παιδιά, παρουσιάζουν σημαντικά αναπνευστικά, οστικά και άλλου είδους προβλήματα.
Η πρόληψη και η μείωση των e-waste είναι από τις βασικές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο του 2020 παρουσίασε ένα νέο Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία (ΣΔΚΟ), όπου πρότεινε την βελτίωση της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης των εν λόγω συσκευών, την καθιέρωση κοινού φορτιστή, την θέσπιση συστήματος ανταμοιβής, ώστε να ενθαρρύνεται η ανακύκλωσή τους, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας. Το Κοινοβούλιο, λοιπόν, τον Φεβρουάριο του 2021, ενέκρινε το νέο αυτό Σχέδιο Δράσης, ζητώντας αφενός πρόσθετα μέτρα για την επίτευξη μιας ουδέτερης ως προς τον άνθρακα, περιβαλλοντικά βιώσιμης, χωρίς τοξικές ουσίες, οικονομίας έως το 2050 και αφετέρου αυστηρότερους κανόνες ανακύκλωσης.
Τα e-waste πρέπει να διαχειρίζονται κατάλληλα, αλλιώς αποτελούν κίνδυνο τόσο για το περιβάλλον, όσο και για την ανθρώπινη υγεία, λόγω των χημικών τους στοιχειών όπως, μόλυβδο, κάδμιο, εξασθενές χρώμιο κ.ά., τα οποία απελευθερώνουν αέριους ρύπους. Η εισπνοή των τοξικών αναθυμιάσεων, αλλά και η εισχώρηση των χημικών στοιχείων στην τροφική αλυσίδα μέσω της ρύπανσης του εδάφους και του νερού, το καθιστούν ένα παγκόσμιο περιβαλλοντικό πρόβλημα. Γι’ αυτό θα πρέπει τόσο οι Κυβερνήσεις της εκάστοτε χώρας, όσο και εμείς ως πολίτες να εφαρμόσουμε κάποια μέτρα, ώστε να μειώσουμε αυτά τα απόβλητα.
Η Ε.Ε. προσπαθεί να προωθήσει την μεγαλύτερη διάρκεια ζωής των ηλεκτρικών συσκευών, μέσω της επαναχρησιμοποίησης και της επισκευής τους. Οι κυβερνήσεις, από την μεριά τους, πρέπει να εφαρμόζουν βέλτιστες πρακτικές και μεθόδους, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι διαρροές επικίνδυνων ουσιών στο περιβάλλον, αλλά και αυξημένες ρυθμίσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Από την μεριά μας, ως καταναλωτές, μπορούμε να επαναχρησιμοποιήσουμε ηλεκτρονικές συσκευές, αντί να τις πετάξουμε ή και να μην τις αντικαθιστούμε, όταν δεν είναι απαραίτητο, όπως την αλλαγή κινητών τηλεφώνων κάθε χρόνο. Επιπλέον, πρέπει να ελέγχουμε το ενδεχόμενο να μην πετάμε αντικείμενα που μπορούν να επισκευαστούν. Το κόστος επισκευής, είναι αδιαμφισβήτητα μικρότερο από το οικονομικό κόστος, που θα προκύψει από τη σωρεία ηλεκτρονικών αποβλήτων και κατ’ επέκταση το περιβαλλοντικό κόστος.
Η μη ορθή διαχείριση των e-αποβλήτων θα οδηγήσει στην εξάντληση των φυσικών πόρων, στην εξασθένιση της υγείας (περιβαλλοντικής και ανθρώπινης) και ίσως και στη διακοπή ηλεκτρονικών κατασκευών. Είναι επιτακτική, επομένως, η ανάγκη να ενταθούν οι προσπάθειες διεθνώς για την ανακύκλωση περισσότερων συσκευών, αλλά να υπάρχει και καλύτερος σχεδιασμός των συστατικών των ηλεκτρονικών και ηλεκτρικών συσκευών, που να ευνοεί την ανακύκλωση και κατ’ επέκταση την βιώσιμη ανάπτυξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ηλεκτρονικά απόβλητα στην ΕΕ: στοιχεία και αριθμοί (γράφημα), europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Η Ελλάδα παράγει ετησίως 17 κιλά e-απόβλητα ανά κάτοικο- Πόσα ανακυκλώθηκαν, fortunegreece.com, διαθέσιμο εδώ
- Απόβλητα ειδών Ηλεκτρικού & Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΕΕ), eoan.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι πρέπει να κάνετε με τα ηλεκτρονικά απόβλητα;, chemwatch.net, διαθέσιμο εδώ
- What Is E-Waste?, calrecycle.ca.gov, διαθέσιμο εδώ
