Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Οι Πετσενέγοι (αλλού και Πετσενέγκοι ή Πατζινάκοι) ήταν παλιοί γνώριμοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ήδη από τον 9ο αιώνα, οπότε οι Βυζαντινοί είχαν συμμαχήσει μαζί τους για να απωθήσουν τους Ρως και τους Μαγυάρους. Ήδη από το 1048, έχοντας περάσει τον Δούναβη, οι Πετσενέγοι είχαν αρχίσει να παρενοχλούν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, καθώς εξολόθρευσαν τους Βυζαντινούς στρατιώτες που είχαν σταλεί στη Θράκη για να τους απωθήσουν και παρέμειναν στην περιοχή, λεηλατώντας την για σειρά ετών. Το 1087, μια ορδή πολεμιστών Πετσενέγων, ακολουθούμενη από τις οικογένειές τους, ξεχύθηκε από τις στέπες πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα και διείσδυσε σε εδάφη που ελέγχονταν από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Αυτοκράτορας την περίοδο εκείνη ήταν ο Αλέξιος Α´ Κομνηνός, ο οποίος είχε ανέλθει στον θρόνο ήδη από το 1081. Αυτοί οι δεκάδες χιλιάδες πολεμιστές έριξαν την αυτοκρατορία σε τέτοιο πανικό που αναβίωσαν οι μνήμες των παλιών «βαρβάρων» εχθρών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ώστε να δοθούν περιγραφές για τους νέους εχθρούς. Η Άννα Κομνηνή, κόρη του αυτοκράτορα Αλεξίου, παρομοίασε τους εισβολείς με τους αρχαίους Σκύθες, Σαρμάτες και Δάκες στην Αλεξιάδα. Υπολογίζεται ότι οι Πετσενέγοι είχαν περάσει στο αυτοκρατορικό έδαφος με έως και 80.000 πολεμιστές.
Οι Πετσενέγοι σημείωσαν μεγάλη πρόοδο από νωρίς, καταλαμβάνοντας τη Χαριούπολη, προτού συναντήσουν μεγάλη αντίσταση από τον βυζαντινό στρατό. Εν τω μεταξύ, ο αυτοκράτορας Αλέξιος είχε συγκεντρώσει τις δυνάμεις του και ήταν έτοιμος να προχωρήσει στην επίθεση κατά των εισβολέων. Βάδισε προς τον ποταμό Δούναβη καταδιώκοντας τους εισβολείς, τελικά στρατοπέδευσε κοντά στην πόλη Δρίστρα (σημερινή Silistra, Βουλγαρίας), η οποία ελεγχόταν εκείνη την εποχή από τους Πετσενέγους. Οι εχθροί του Αλεξίου, όμως, γνώριζαν την παρουσία του και εξαπέλυσαν επίθεση στο βυζαντινό στρατόπεδο. Ο αυτοκράτορας έχασε μερικούς άνδρες, αλλά συνολικά, το στρατόπεδο παρέμεινε ασφαλές. Ο αυτοκράτορας Αλέξιος συγκέντρωσε το ίδιο έτος (1087) τους άνδρες του και πολιόρκησε την πόλη της Δρίστρας. Κατάφερε να εισβάλει στην πόλη, αλλά οι δυνάμεις των Πετσενέγων εξακολουθούσαν να έχουν τον έλεγχο των δύο ακροπόλεων της πόλης. Αφού εξέτασε τις επιλογές του, ο αυτοκράτορας Αλέξιος αποφάσισε να αποσυρθεί από την πόλη και να επιστρέψει στο κοντινό του στρατόπεδο. Οι άντρες του αυτοκράτορα ήταν ακόμη εγκατεστημένοι στο στρατόπεδό τους, όταν συνειδητοποίησαν ότι ο στρατός των Πετσενέγκων τους είχε ακολουθήσει από τη Δρίστρα. Σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή, στο μεγαλύτερο μέρος της μάχης, οι δυνάμεις του Βυζαντίου και των Πετσενέγων ήταν ισόποσες. Ωστόσο, όταν έφτασαν περισσότερες ενισχύσεις για να βοηθήσουν τους Πετσενέγους, ο βυζαντινός στρατός έσπασε και διασκορπίστηκε.
Τα επόμενα χρόνια, το Βυζάντιο αντιμετώπισε πολλά προβλήματα λόγω των εξωτερικών εχθρών της αυτοκρατορίας, καθώς οι Κουμάνοι ήταν πάντα μια απειλή, ενώ παράλληλα ο Τζαχάς είχε καταλάβει νησιά του Αιγαίου και το 1090 είχε συμμαχήσει με τους Πετσενέγους, με απώτατο στόχο την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, η οποία όμως δεν μπόρεσε ποτέ να πραγματοποιηθεί. Συχνά σε αυτό το πλαίσιο, η αντιμετώπιση των διάφορων απειλών από τον αυτοκράτορα έγκειτο στη σύναψη εκεχειριών και συμμαχιών με κάποιο άλλο φύλο. Όπως το 1087, το Βυζάντιο είχε συμφωνήσει εκεχειρία με τους Πετσενέγους για να αποθαρρύνει τους Κουμάνους –πράγμα που όντως έγινε, αν και στη συνέχεια οι Πετσενέγοι δεν είχαν κανέναν λόγο να τηρήσουν τα συμφωνηθέντα, αφού δεν απειλούνταν πια από τους Κουμάνους–, έτσι και το 1091, ο Αλέξιος πρότεινε στους Κουμάνους να τον βοηθήσουν στη μάχη κατά των Πετσενέγων και τους εγγυήθηκε πλούσιες ανταμοιβές, αλλά και ασφαλή αποχώρηση από την αυτοκρατορία.
Αυτή η συμφωνία έγινε πραγματικότητα, και έτσι στις 29 Απριλίου 1091, στο Λεβούνιο, ο στρατός του αυτοκράτορα Αλεξίου, μαζί με τους Κουμάνους, παρατάχθηκαν ενάντια στο τεράστιο στρατόπεδο των Πετσενέγων. Η συμβολή των Κουμάνων έμελλε να είναι μεγάλη, καθώς δίπλα στους 20.000 περίπου Βυζαντινούς παρατάχθηκαν 40.000 Κουμάνοι και περί τους 5.000 Βλάχους, για να αντιμετωπίσουν τους 80.000 Πετσενέγους. Στην Αλεξιάδα, η Άννα Κομνηνή έγραψε ότι ο Αλέξιος και οι σύμμαχοί του παρέταξαν τους άνδρες τους σε έναν σχηματισμό παρόμοιο με ημισέληνο και κατέστρεψαν τις στρατοπεδο-δυνάμεις των Πετσενέγων με μια αποφασιστική επίθεση. Στο τέλος της μάχης, οι Πετσενέγοι είχαν σχεδόν εξαφανιστεί. Ο στρατός τους αποδεκατίστηκε και πολλές από τις γυναίκες και τα παιδιά σφαγιάστηκαν. Οι Πετσενέγοι δεν ανέκαμψαν ποτέ πλήρως από τη Μάχη του Λεβουνίου. Μετά τη μάχη, οι Κουμάνοι ανταμείφθηκαν πλουσιοπάροχα και τους δόθηκε ασφαλής έξοδος από την αυτοκρατορία.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία σημείωσε νέα νίκη κατά των Πετσενέγων στη Μάχη της Βερόης (1122), στη σημερινή Βουλγαρία. Πολλοί από τους Πετσενέγους αφομοιώθηκαν από τους Μαγυάρους και τους Βουλγάρους, ενώ άλλοι επιβίωσαν στο Βασίλειο της Ουγγαρίας. Η νίκη κατά των Πετσενέγων, κυρίως με τη μάχη στο Λεβούνιο, ήταν μια μεγάλη στρατιωτική επιτυχία του Αλεξίου Κομνηνού, και η πρώτη μεγάλη νίκη του Βυζαντινού στρατού μετά από πολλές δεκαετίες στρατιωτικών αποτυχιών, που σηματοδότησε τη σύντομη ανάκαμψη της ισχύος της Αυτοκρατορίας κατά τη βασιλεία των Κομνηνών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βασίλιεφ, Α. Α. (1971), Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Τόμος Β΄, (Μτφρ. Δ. Σαβράμη), Αθήνα: Paryros Press LTD
- Σταθακόπουλος, Δ. (2017), Μικρή Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. (Μτφρ. Π. Γεωργίου), Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
- Καραγιαννόπουλος, Ι. (2001) Το Βυζαντινό Κράτος, 4η εκδ., Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας
