Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Ο οικονομικός υπολογισμός είναι θεμελιώδης για τον τρόπο με τον οποίο οι Κυβερνήσεις και οι Επιχειρήσεις λαμβάνουν αποφάσεις πολιτικής. Επίκαιρο παράδειγμα η υγειονομική πολιτικής της κυβέρνησης, που θέλει όλες οι επενδύσεις που κάνει, ακόμη και εν καιρώ πανδημίας, να αποσβένονται. Έτσι, το κόστος μιας ζωής θα απαντήσει στο ερώτημα πόσες ζωές πρέπει να σωθούν, ώστε να θεωρηθεί ότι αποσβέστηκαν τα χρήματα της επένδυσης στο Ε.Σ.Υ. (Μυλόπουλος, 2021).
Η συζήτηση, όμως, για το κόστος της ανθρώπινης ζωής ξεκινάει κατά τη περίοδο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν η Πολεμική Αεροπορία των Η.Π.Α. ήθελε να μάθει την αξία του τερματισμού μιας ζωής. Το ερώτημα που επιδιώκεται δηλαδή να απαντηθεί είναι το πόσο κοστίζει ένας θάνατος. Οι στρατηγοί ήθελαν να μάθουν πώς θα μπορούσαν να προκαλέσουν τη μεγαλύτερη ζημιά σε μια πυρηνική επίθεση πρώτου χτυπήματος στη Σοβιετική Ένωση – δεδομένου του περιορισμένου προϋπολογισμού τους και του περιορισμένου αριθμού αεροπλάνων για να ρίξουν τις βόμβες. Έτσι, το 1949 η Πολεμική Αεροπορία ανέθεσε στην RAND Corporation το πρόβλημα, σε μια ανεξάρτητη μη-κερδοσκοπική δεξαμενή σκέψης με υψηλή χρηματοδότηση – από την Πολεμική Αεροπορία – και ξεκίνησε να εφαρμόζει ένα νέο σύνολο εργαλείων στο πρόβλημα: τη θεωρία παιγνίων και τους δυαδικούς υπολογιστές. Να σημειώσουμε ότι, ενώ η RAND έχει απαράμιλλο ιστορικό παροχής αμερόληπτων τεχνικών αναλύσεων και επίλυσης προβλημάτων που σχετίζονται με τη διεξαγωγή του σύγχρονου πολέμου, το αρχείο συμβουλών της για βασικές πολιτικές που περιλαμβάνουν την προστασία των αμάχων σε καιρό πολέμου και τις αποφάσεις καταφυγής στην ένοπλη δύναμη είναι αποκρουστικό (Johnson, 2008). Ο Dr. Strangelove και η ομάδα του, αφού συνέταξαν εκατοντάδες εξισώσεις, βελτιστοποιώντας 400.000 διαφορετικούς συνδυασμούς βομβών και αεροπλάνων με τη βοήθεια της μοντελοποίησης από ζητήματα μέχρι το προσωπικό, τις αεροπορικές βάσεις, τις προμήθειες και την υλικοτεχνική υποστήριξη, ήταν έτοιμοι να δείξουν στην Πολεμική Αεροπορία τα αποτελέσματά τους (Rogers, 2020).
Οι “RANDies” δεν ήταν οι μόνοι που αντιμετώπιζαν το ηθικό και οικονομικό πρόβλημα της αξίας μιας ανθρώπινης ζωής. Μέχρι τα μέσα του αιώνα, οικονομολόγοι και δικηγόροι προσπαθούσαν να εξορθολογίσουν και να βάλουν στατιστικά πλαίσια γύρω από αυτό το βασικό πρόβλημα της ανθρώπινης κατάστασης: τη διαχείριση του κινδύνου και τον υπολογισμό των αποτελεσμάτων που αξίζει ένας πιθανός θάνατος.
Ένας πρώην πιλότος της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας, ο Jack Carlson, αντέστρεψε τα δεδομένα στη διατριβή του, καθώς προσπάθησε να βάλει ένα κόστος, όχι στην απώλεια μιας ζωής, αλλά στο σώσιμο μιας ζωής. Ο Carlson εκπαίδευσε τους πιλότους στο πότε πρέπει να εκτιναχθούν από ένα κατεστραμμένο αεροπλάνο έναντι της προσπάθειας να το προσγειώσουν. Η εκτίναξη θα έσωζε τον πιλότο και η προσγείωση θα μπορούσε να σώσει το (ακριβό) αεροπλάνο. Από το μονοσήμαντο ερώτημα «πόσο κοστίζει ο θάνατος;» στο ηθικό δίλημμα «να σωθεί ή να μην σωθεί αυτή η ανθρώπινη ζωή;». Τρέχοντας τους αριθμούς για τη διάσωση έναντι της προσγείωσης, ο Carlson διαπίστωσε ότι το σημείο ανατροπής αποτίμησε τη διάσωση της ζωής του πιλότου σε 270.000 $ (Rogers, 2020).
Ο Schelling προσπαθούσε να ξεφύγει από το ηθικό βάρος της χρηματική αξία της ανθρώπινης ζωής και μετά από 35 σελίδες ενός πολύ πυκνού κειμένου, καταλήγει ότι δεν μπορείς να εκτιμήσεις μια ζωή, αλλά μπορείς να μάθεις πόσα χρήματα είναι διατεθειμένοι να δεχτούν οι άνθρωποι για να ρισκάρουν τη δική τους. Ο Schelling ονόμασε τη παραπάνω διαπίστωση «Αξία μιας στατιστικής ζωής». Εν μέσω της ύφεσης της δεκαετίας του 1970, οι πολιτικοί άρχισαν να ανησυχούν για τις οικονομικές επιπτώσεις των κυβερνητικών κανονισμών και πολιτικών (Npr, 2020). Ο Πρόεδρος Jimmy Carter διέταξε τις υπηρεσίες της εκτελεστικής εξουσίας να υιοθετήσουν μια νέα προσέγγιση, αναλύοντας το κόστος και τα οφέλη κάθε νέας πολιτικής. Όταν ο Ronald Reagan ανέλαβε τα καθήκοντά του, η απορρυθμιστική του μανία προχώρησε περισσότερο. Όλοι οι εκτελεστικοί φορείς έπρεπε να αποδείξουν, στο Γραφείο Διαχείρισης και Προϋπολογισμού, ότι τα οικονομικά οφέλη οποιασδήποτε σημαντικής πολιτικής αντιστάθμισαν το κόστος της εφαρμογής της.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα των παραπάνω είναι όταν το 1972, ένα μέλος μιας ειδικής ομάδας της διοίκησης του Nixon για τη ρύθμιση της αυτοκινητοβιομηχανίας υπολόγισε μια στατιστική ζωή στα 885.000 δολάρια (σε σημερινά δολάρια) και το Υπουργείο Μεταφορών απέρριψε το κανονισμό για την τοποθέτηση ράβδων στο πίσω μέρος των φορτηγών για να αποτρέψουν τα επιβατικά οχήματα από το να γλιστρήσουν κάτω από αυτά σε περίπτωση σύγκρουσης. Το σκεπτικό; Δε θα ήταν οικονομικά αποδοτικό, που σημαίνει ότι το κόστος θα είχε υπερβεί την αξία των ζωών που θα είχε σώσει. Βέβαια, οι μπάρες έγιναν υποχρεωτικές το 1998, όταν η αξία μιας στατιστικής ζωής του Υπουργείου Μεταφορών έφτασε τα 2,5 εκατομμύρια δολάρια (Frakt, 2020).
Αξίζει να σταθούμε στη διάκριση μεταξύ μιας στατιστικής ζωής και μιας ανθρώπινης ζωής. Γενικά, η οικονομική έρευνα και η αξιολόγηση πολιτικής αποσκοπούν στην εξαγωγή της Αξία μιας στατιστικής ζωής. Μια κοινή παρανόηση είναι ότι αυτό το μέτρο εκφράζει την αξία για την οποία ένα άτομο θα ανταλλάξει τη ζωή του. Όμως, στην ουσία η Αξία μιας στατιστικής ζωής (στα αγγλικά είναι γνωστό με τον όρο Value of Statistical Value-VSL) προσδιορίζει πώς οι άνθρωποι εκτιμούν μια μικρή μείωση του κινδύνου θνησιμότητας. Για παράδειγμα, εάν κάθε άτομο είναι διατεθειμένο να πληρώσει 1 $ για να μειώσει τον κίνδυνο θανάτου κατά 1 στους 1.000.000, τότε ένας πληθυσμός 1 εκατομμυρίου ατόμων θα ήταν πρόθυμος να πληρώσει 1 εκατομμύριο $ για να σώσει 1 στατιστική ζωή – το VSL είναι 1 εκατομμύριο $ (Keller et al., 2021).
Σήμερα, μια καρδιά έχει υπολογιστεί ότι αξίζει περίπου 1 εκατομμύριο δολάρια, το συκώτι έρχεται στη δεύτερη θέση, αξίας περίπου 557.000 δολαρίων και τα νεφρά κοστίζουν περίπου 262.000 δολάρια το καθένα. Τέλος, το ανθρώπινο δέρμα έχει υπολογιστεί στα $10/ίντσα, το στομάχι στα $500 και τα μάτια στα $1.500 το καθένα. Ενώ αν μπορούσαμε να συλλέξουμε κάθε όργανο και χημική ουσία στο σώμα μας υπολογίζεται ότι κοστίζουν 45 εκατομμύρια δολάρια. Αλλά στην πραγματικότητα, εκτιμά η Medical Transcription, η μέση τιμή ενός ανθρώπινου νεκρού σώματος είναι πιο πιθανό να φτάσει περίπου τα 550.000 δολάρια (με μερικά βασικά μέρη του σώματος να αυξάνουν την τιμή) The Medical Futurist, 2022). Πέραν από τα όργανα μπορεί να υπολογιστεί και το κόστος ζωής διαφορετικών ανθρώπων όπως παρουσιάζεται στην εικόνα 1. Η πράσινη φούσκα παρουσιάζει το κόστος ενός άμαχου που κυμαίνεται μεταξύ 2.000 και 8.000 δολάρια, ενώ το κόστος ζωής από πόλεμο ενός Άγγλου στρατιωτικού στο Η.Β. αξίζει 38.000 $ και ενός Αμερικανού στρατιωτικού στις ΗΠΑ αξίζει 100.000$ (ούτε μισό νεφρό). Η μωβ φούσκα παρουσιάζει την αξίας ενός ατόμου θύμα εμπορίου λευκής σαρκός όπου κυμαίνεται από 45.000 $ στη Καμπότζη/Ταϋλάνδη, 25.000 $ ενός μωρού στο Η.Β. έως 761 $ μιας γυναίκας στη Βόρεια Κορέα και 78 $ καταναγκαστικής εργασίας στη Κίνα.
Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός αποδίδει μηδαμινή αξία στη ζωή του γιατρού, του νοσοκόμου, του δασκάλου, του εργάτη καθαριότητας, του υπάλληλου σούπερ μάρκετ, του ντελιβερά, του κτηνοτρόφου και όλων εμάς. Ο θάνατος του ηλεκτρολόγου Χρήστου Ζορμπά, κατά τη βάρδιά του στο εργοστάσιο της «Ήπειρος» στην Άρτα που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν είχαν τοποθετεί ρελέ συνολικού κόστους 40 ευρώ και αν αντί για πλαστικά γάντια (2,5 ευρώ) παρείχαν επαγγελματικά (40-100ευρώ), όπως θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί οι 2 θάνατοι από εργατικά ατυχήματα το μήνα στην Ελλάδα που το τελευταία διάστημα αυξάνονται ανησυχητικά (Έθνος, 2022).
Ο τιμοκατάλογος για την ανθρώπινη ζωή, όπως υπολογίζεται από τους διάφορους οργανισμούς είναι καθαρά ένα μέτρο για να γνωρίζουν οι επιχειρηματίες τι από τα δύο συμφέρει περισσότερο την τσέπη τους: Να πληρώνουν για εγκαταστάσεις που θα προστατεύουν την ανθρώπινη ζωή ή να πληρώσουν αποζημίωση στην περίπτωση επιβάρυνσης της ανθρώπινης υγείας ή ενός θανάτου; Αυτό είναι το δίλημμα για τους καπιταλιστές και το κράτος τους που μετράει τα πάντα, ως και την ανθρώπινη υγεία και ζωή, με το χρήμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Putting a Dollar Value on Life? Governments Already Do, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
- The RAND Corporation: America’s University of Imperialism, archive.globalpolicy.org, διαθέσιμο εδώ
- How much is a human life worth? A systematic review. Value in Health, 24(10), 1531-1541, Keller, E., Newman, J. E., Ortmann, A., Jorm, L. R., & Chambers, G. M. (2021)
- Lives vs the Economy, npr.org, διαθέσιμο εδώ
- How Much Is a Human Life Actually Worth?, wired.com, διαθέσιμο εδώ
- How Much Is Life Worth?, medicalfuturist.com, διαθέσιμο εδώ
- Εργατικά δυστυχήματα: Ολοένα και μακραίνει η μακάβρια λίστα στην Ελλάδα- Καθυστέρηση σε πορίσματα και αδράνεια για μέτρα ασφαλείας, ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πόσο αξίζει η ανθρώπινη ζωή;, tvxs.gr, διαθέσιμο εδώ
