Της Γεωργίας Σκαμπελτζή,
Πόσες φορές έχει τύχει να ακούσουμε ένα μουσικό κομμάτι και να αγνοούμε τους δημιουργούς του; Ακόμη κι αν σε κάποιες περιπτώσεις η προσωπικότητα του συνθέτη είναι τεράστια, πολλές φορές εξακολουθούμε να αγνοούμε τον στιχουργό και στην προκειμένη περίπτωση τον ποιητή.
Εύλογα θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς, ότι η ενασχόληση με την ποίηση σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις αποτελεί μια διαδικασία επίπονη, ιδίως όταν πρόκειται για αναγνωστικό κοινό χωρίς προηγούμενη τριβή με αυτήν. Αντίθετα, η μουσική ταξιδεύει τους ακροατές στα δικά της μονοπάτια, είτε εκείνοι διαθέτουν μουσική παιδεία είτε όχι. Αυτή ακριβώς η «δύναμη» της μουσικής συμβάλλει ενίοτε στη διάδοση του ποιητικού λόγου. Η μελοποίηση ποιημάτων έχει βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό τη γνωριμία ενός μεγαλύτερου σε εύρος κοινού με την ποίηση, ακόμη και σε παλαιότερες δεκαετίες, όταν η ενασχόληση με αυτήν αφορούσε ένα πιο «ειδικό» αναγνωστικό κοινό.
Πολλοί είναι οι στίχοι που έχουν εμπνεύσει μουσικούς, με αποτέλεσμα εκείνοι να δημιουργήσουν συνθέσεις-αριστουργήματα. Είναι απαραίτητο στο σημείο αυτό, να γίνει μία διευκρίνιση: οι στίχοι για τους οποίους γίνεται λόγος είτε προέρχονται από ποιητικές συλλογές που έχουν ήδη εκδοθεί είτε πρόκειται για ποιήματα που έχουν δημοσιευθεί σε κάποιο λογοτεχνικό περιοδικό, στη συνέχεια, προέκυψε το «πάντρεμά» τους με τη μουσική και μέσω αυτού έφτασαν στα χείλη όλων. Για να γίνει κατανοητή η παραπάνω αναφορά, ας πάρουμε ως παράδειγμα την ποιητική σύνθεση Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη, του 1959, η οποία μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη και δισκογραφήθηκε το 1964.
Σε μικρότερο βαθμό συναντάμε και το αντίστροφο, δηλαδή ένας ποιητής να εμπνευστεί από μια μελωδία και να αποτυπώσει σε στίχους την εμπειρία του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η «Σονάτα του Σεληνόφωτος» του Γιάννη Ρίτσου, που ανήκει στην Τέταρτη Διάσταση και που οφείλει τη δημιουργία της στη «Σονάτα για πιάνο αρ. 14 σε ντο δίεση ελάσσονα (έργο 27/2)» του Ludwig van Beethoven, η οποία είναι γνωστή και ως Σονάτα του Σεληνόφωτος.
Για λόγους οικονομίας η εν λόγω παρουσίαση περιορίζεται στην ελληνική ποίηση και περιλαμβάνει, αφενός, δημιουργίες μεγάλων μας ποιητών και συνθετών, που σε έναν βαθμό είναι γνωστές σε πολλούς, αφετέρου δε ποιήματα και μελωδίες που δεν έτυχαν μεγάλης απήχησης, αλλά αξίζει να αφιερώσουμε λίγο από τον χρόνο μας για να τα γνωρίσουμε.
«Μόνο γιατί μ’ αγάπησες», γράφει η Μαρία Πολυδούρη στο ομότιτλο ποίημα της συλλογής της Οι τρίλιες που σβήνουν. Το πιο διαδεδομένο, για διάφορους λόγους, ποίημα της Πολυδούρη, το οποίο διακρίνεται για τον λυρισμό του, έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τουλάχιστον τέσσερις συνθέτες! Πρώτος το μελοποίησε ο Γιάννης Σπανός, το 1969, και η πρώτη εκτέλεση ανήκει στην Πόπη Αστεριάδη. Το 1996, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου ντύνει μουσικά τους στίχους της Πολυδούρη, τους οποίους ερμηνεύει η Ελευθερία Αρβανιτάκη. Δεκατρία χρόνια αργότερα, στο πλαίσιο της σειράς «Καρυωτάκης» του Τάσου Ψαρρά, που προβλήθηκε από την Κρατική Τηλεόραση, γνωρίζουμε μια νέα απόπειρα μελοποίησης, αυτή τη φορά σε μουσική του Βασίλη Δημητρίου και σε ερμηνεία της Μάγδας Πένσου. Μια ακόμα εκδοχή, λιγότερη γνωστή, δημιουργήθηκε από τον Δημήτρη Μονεμβασίτη, ενώ στο τραγούδι συναντούμε την Αιμιλία Χαλκιά.
Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι από τους πρώτους συνθέτες που εμπνεύστηκαν από τον ποιητικό λόγο και έγραψε τη δική του ιστορία στο ελληνικό πεντάγραμμο. Το 1962, κυκλοφορεί ο δίκος Επιφάνια, όπου, μεταξύ άλλων, ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί τη, γραμμένη σε ελεύθερο στίχο, «Άρνηση» του Γιώργου Σεφέρη, από την πρώτη συλλογή του νομπελίστα ποιητή, τη Στροφή, που δημοσιεύθηκε το 1930. Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης ανέλαβε την ερμηνεία, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ο τίτλος του ποιήματος βρίσκεται στο περιθώριο, καθώς γνωστό είναι με τον πρώτο του στίχο «Στο περιγιάλι το κρυφό». Η συλλογή Μυθιστόρημα του 1935, εκτός από σημείο-τομή στην ελληνική λογοτεχνία, αποτέλεσε και έμπνευση για τον ίδιο συνθέτη, ο οποίος έντυσε μουσικά το «ΚΓʹ» μέρος και το κατέστησε ιδιαίτερα δημοφιλές. Η αλήθεια είναι ότι έχει επικρατήσει με τον τίτλο «Λίγο ακόμα» και η πρώτη εκτέλεση ανήκει στην εξαιρετική Μαρία Φαραντούρη.
Το εκτενέστατο έργο του Γιάννη Ρίτσου έχει και αυτό επενδυθεί μουσικά από πληθώρα συνθετών, όπως ο Νίκος Μαμαγκάκης και ο Θανάσης Νικόπουλος. Θα σταθούμε, όμως, σε δύο από τις πιο αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις. Ο Θεοδωράκης μελοποιεί τον Επιτάφιο και παραδίδει τον δίσκο στο κοινό το 1960, ενώ το 1966 κυκλοφορεί τη Ρωμιοσύνη με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Στον Σχοινοβάτη του Θάνου Μικρούτσικου συναντάμε, επίσης, ποιήματα του Ρίτσου, αυτή τη φορά από τη συλλογή Κιγκλίδωμα, αποσπάσματα από τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος» και το «Δελτίο ειδήσεων».
Το ισχνό σε έκταση ποιητικό έργο του Μήτσου Παπανικολάου δεν είναι τόσο γνωστό όσο εκείνων άλλων ποιητών. Ωστόσο, η μελωδία του Δημήτρη Κανελλόπουλου και η ερμηνεία από το συγκρότημα Domenica του ποιήματος «Μέσα στη βουή του δρόμου», από τον ομώνυμο δίσκο του 2002, γνώρισαν ευρεία απήχηση και στάθηκαν αρωγοί σε μία πρώτη γνωριμία με τον ποιητή και το έργο του.
Το ταξίδι σε ποιητικούς και μουσικούς δρόμους συνεχίζεται…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιώργος Σεφέρης, greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Οδυσσέας Ελύτης, greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ.
