Της Δήμητρας Βαξεβάνη,
Στην εποχή του Ομήρου, οι άνθρωποι πίστευαν στους Θεούς του Ολύμπου. Γι’ αυτό και αποκαλούσαν το βουνό Όλυμπος «ιερόν οικητήριον των Θεών». Ο Δίας, ως πατέρας όλων των Θεών και των ανθρώπων, είναι ο Θεός για τον οποίο θα γίνει μνεία στο παρόν άρθρο στο πλαίσιο της φιλοξενίας.
Αρχικά, ο Δίας –ή αλλιώς Ζευς– ήταν ο βασιλιάς που κυβερνούσε όλο τον κόσμο. Όπως λέγεται, ήταν προστάτης των ξένων, γι’ αυτό και είναι γνωστός και ως Ξένιος Ζευς, της πόλης και του οίκου. Μεριμνούσε για την ασφάλεια και την εποπτεία των ανθρώπων. Ήταν αυτός που ήλεγχε κάθε τι προτού γίνει πράξη, που στην ουσία γνώριζε εκ των προτέρων πώς θα εξασφαλίσει την ευημερία στην πόλη.
Ας εστιάσουμε, λοιπόν, τώρα στην έννοια της φιλοξενίας και δη, της ελληνικής. Ο Ξένιος Δίας, όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα, προστάτευε μεταξύ άλλων και τους ξένους. Τι εννοούμε όμως με αυτό; Ποια είναι η σχέση της φιλοξενίας με τον Ξένιο Δία;
Ήδη από την αρχαιότητα, η φιλοξενία αποτελούσε σημαντικό θεσμό στην Ελλάδα. Με τον όρο «φιλοξενία» εννοούμε την υποδοχή και την ενδελεχή περιποίηση του επισκέπτη στην οικία του οικοδεσπότη. Ετυμολογικά προέρχεται από τις λέξεις φιλώ, που σημαίνει αγαπώ, και ξένος. Μάλιστα, η φιλοξενία ήταν μια ιερή πράξη που συνοδευόταν από μία ολόκληρη διαδικασία φροντίδας των επισκεπτών. Ο κάθε επισκέπτης δεχόταν τις εκάστοτε περιποιήσεις χωρίς να δυσανασχετεί και να κατακρίνει.
Αξίζει να τονιστεί ότι στην Ομηρική Εποχή, το εθιμοτυπικό της φιλοξενίας το εκτελούσαν κατά γράμμα όλοι οι κάτοικοι των πόλεων-κρατών της Ελλάδας. Συνήθως ο ξένος ήταν κάποιος αγγελιοφόρος ή εξόριστος. Η διαδικασία κατά την οποία ο ξένος επρόκειτο να επισκεφθεί μια οικία ονομαζόταν «ξενίζειν», «εστίαν» ή «ξενοδοχείν».
Σαφέστερα, τα στάδια ιεροτελεστίας της φιλοξενίας είναι τα ακόλουθα. Πρώτον, ο ξένος ερχόμενος στο σπίτι έδινε ευχές στους οικοδεσπότες όση ώρα αφαιρούσε τα περιττά αντικείμενα που φορούσε πάνω του, όπως πανωφόρι, ξίφος κ.α. Με το που περνούσε το κατώφλι, οι υπηρέτες τον οδηγούσαν στο λουτρό, με σκοπό να τον λούσουν και να τον αλείψουν με μοσχομυριστά αρώματα και αιθέρια έλαια. Έπειτα, περνώντας στον χώρο που θα δειπνούσαν με τον κύριο του σπιτιού, ο ξένος φρόντιζε να πλύνει τα χέρια του στη λεκάνη με το νερό που του προσέφεραν οι δούλες. Κατείχε σαφώς εξέχουσα θέση στο τραπέζι, περιμένοντας ευλαβικά το σερβίρισμα του φαγητού που είχαν ετοιμάσει ειδικά για εκείνον.
Σε όλη αυτή τη διαδικασία, οι δύο άντρες παρέμεναν σιωπηλοί. Όταν πια ολοκληρωνόταν, δηλαδή είχαν σερβιριστεί το γεύμα τους και ανέμεναν να δοκιμάσουν τα πιάτα, τότε μόνο μπορούσε να ξεκινήσει η συζήτηση. Φυσικά, πρώτο μέλημα του οικοδεσπότη ήταν να αναρωτηθεί σχετικά με την ταυτότητα και την καταγωγή του ξένου, αμέσως μετά για την αιτία της επίσκεψής του. Το γεγονός αυτό μας ξενίζει, καθώς δεν συμβαίνει σήμερα κάτι αντίστοιχο στη δική μας κοινωνία. Τότε, θα άρχιζαν να συνδιαλέγονται μεταξύ τους για τα θέματα που σκόπευαν να αναπτύξουν. Εκτός των άνωθεν, ο οικοδεσπότης όφειλε να φιλοξενήσει τον επισκέπτη για όσο διάστημα το επιθυμούσε ο δεύτερος. Άρα, η επίσκεψη πιθανότατα να μην διαρκούσε μόνο λίγες ώρες, όπως σήμερα.
Ο σεβασμός προς τους ξένους ήταν μια αξία που διέθεταν όλοι οι Έλληνες πολίτες ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, ηλικίας, φύλου κ.α. Στο τέλος της επίσκεψης, όσο αυτή διαρκούσε κάθε φορά, ο οικοδεσπότης ήταν υποχρεωμένος να προσφέρει μερικά δώρα στον φιλοξενούμενο, ως αντάλλαγμα της καλής συντροφιάς που του έκανε, και να τον αποχαιρετήσει με εγκάρδιες ευχές. Αυτού του είδους ο αποχαιρετισμός είχε ως άμεσο σκοπό οι δύο αυτοί να γίνουν «φίλοι», δηλαδή να μην χειροδικήσουν στο εξής, δεσμεύοντας ακόμα και τους απογόνους τους να έχουν την παραπάνω στάση. Η πράξη αυτή θεωρείται εξαιρετικά σημαντική, διότι βλέπουμε πως ήδη από εκείνα τα χρόνια οι άνθρωποι ήταν κοινωνικοποιημένοι με ήθος και αξίες στη ζωή τους.
Συνεπώς, ο Ξένιος Δίας που συνδέεται με την ελληνική φιλοξενία ήταν εκείνος που πρωτο-εγκαθίδρυσε και σφράγισε την αγάπη των ανθρώπων για τον συνάνθρωπό τους, μέσα από έναν θεσμό. Προστατεύοντας τους ξένους και ενσαρκώνοντας στους ίδιους τους ξενιστές την ευσέβεια προς το πρόσωπό του, οι άνθρωποι μάθαιναν να ζουν ειρηνικά με αγάπη και συμπόνια για τον πλησίον τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μάλλιος, Γιώργος (2011), Μύθος και Ιστορία, Η περίπτωση της Αρχαίας Μακεδονίας, Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
- Μιχαηλίδου, Χριστίνα (2021), Ελληνική φιλοξενία: Θεσμός από την Αρχαία Ελλάδα, maxmag.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Ομήρου Οδύσσεια, μτφ. Δ. Ν. Μαρωνίτης, Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Νεοελληνικών Σπουδών
- Grecorama.com (2015), Δίας. Διαθέσιμο εδώ
