Του Δημήτρη Καρυδάκη,
Ακούγοντας τη λέξη «αναθεώρηση», το πρώτο πράγμα που θα απαντούσα, αν με ρωτούσε κάποιος τί θεωρώ πως σημαίνει τούτη η έννοια, θα ήταν ένα “change of heart” ή “change of mind”, όπως θα έλεγαν οι Βρετανοί. Η εσκεμμένη, δηλαδή, απόφαση είτε από ένα άτομο είτε από μια ομάδα ατόμων (επιστημονική, πολιτική κ.α.) να υποβάλλουν ορισμένες θεμελιώδεις απόψεις τους υπό το πρίσμα ενός «μεγεθυντικού φακού», με σκοπό τόσο την εξέταση όσο και τη μεταβολή αυτών. Παρόλο, λοιπόν, που ο όρος «αναθεώρηση» απαντάται μάλλον περισσότερο στη σφαίρα της άτυπης και μεταβαλλόμενης καθημερινότητας, ο όρος «αναθεωρητισμός» θαρρώ πως δικαιολογημένα ανάγεται στο πεδίο της επιστημονικής και πολιτικής σφαίρας.
Ξεκινώντας με την έννοια του αναθεωρητισμού στο πεδίο της ιστοριογραφικής επιστήμης, δηλώνει την αμφισβήτηση των καθολικά αποδεχούμενων απόψεων σχετικά με την ιστορικά διαμορφωμένη και συχνά φολκλορικά ενδεδυμένη πραγματικότητα, αμφισβήτηση εγειρόμενη πλειστάκις από «επαναστατικές» φιγούρες της ιστοριογραφίας, όπως, λόγου χάριν, ο Γάλλος ιστορικός Μαρκ Μπλοχ (1886-1944). Θέτει, λοιπόν, τα θεμέλια για την περαιτέρω εξέλιξη τόσο της ίδιας της επιστήμης όσο και της κοινωνίας, συλλήβδην. Συγκεκριμένα, ο Μαρκ Μπλοχ, καινοτόμησε, λόγω της προσπάθειάς του να εισάγει στον ευρύ κόσμο της Ιστοριογραφίας την έννοια του «επιστημονικά αποστασιοποιημένου ιστοριογράφου», του οποίου η μοναδική δουλειά είναι να αντλεί πληροφορίες από όσες το δυνατόν περισσότερες πηγές, αποφεύγοντας τον δογματισμό και τη μεροληπτική απόδοση σημαντικών ιστορικών γεγονότων. Σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό και ιδρυτή της ιστοριογραφικής σχολής των “Annales”, το παρελθόν οφείλουμε να το καταλάβουμε και όχι να το κρίνουμε.
Εξίσου «ρεβιζιονιστής» θεωρήθηκε και ο Ιταλός ιστορικός Renzo De Felice (1929-1996), ο οποίος προκάλεσε κύμα αντιδράσεων από την ιταλική κοινή γνώμη και από συναδέλφους του ιστορικούς, κατόπιν δηλώσεών του σε συνέντευξη με τον Αμερικάνο ιστορικό Michael Ledeen, σχετικά με τον χαρακτήρα του φασιστικών ιδεών του Μπενίτο Μουσολίνι, τις οποίες ο ίδιος χαρακτήρισε ως επαναστατικές. Δέχτηκε, δηλαδή, κριτική, επειδή αντί να καταδικάσει το καθεστώς Μουσολίνι –όπως ήταν το πιο λογικό και σύνηθες–, εξέφρασε μια άποψη, η οποία πήγε κόντρα στις κυρίαρχες τάσεις της εποχής του.
Περνώντας, όμως, από το πεδίο της επιστήμης, δη της Ιστοριογραφίας, σε εκείνο της πολιτικής θεωρίας, φαίνεται ότι ο όρος «αναθεωρητισμός» ή στα αγγλικά “revisionism”, συναντάται κατά κύριο λόγο στους κόλπους της άκρας ή κομμουνιστικής αριστεράς. Με τον όρο “bread and butter” της μαρξιστικής και μαρξιστικής-λενινιστικής ρητορικής, ο ρεβιζιονισμός έρχεται να υποδηλώσει και να υποδείξει εκείνον, ο οποίος στην προσπάθειά του να προσαρμόσει τη μαρξιστική κοσμοθεωρία στα σύγχρονα δεδομένα της καπιταλιστικής κοινωνίας, χαρακτηρίζεται ως προδότης και «ρεφορμιστής» (δύο ταυτόσημες έννοιες για τους “mainstream” κομμουνιστές), από τους κύκλους της πατροπαράδοτης μαρξιστικής/κομμουνιστικής ελίτ. Αυτό συμβαίνει λόγω του ότι αλλοιώνει τη θεωρία του Γερμανού διανοητή Καρλ Μαρξ, απομακρύνοντάς την από τη βασική ιδέα της «δικτατορίας του προλεταριάτου» ή της σοσιαλιστικής επανάστασης. Τρανό παράδειγμα σοσιαλιστή ρεφορμιστή ο Eduard Bernstein, έμεινε στην Ιστορία, αφήνοντας ως υστεροφημία του την κατεξοχήν κριτική του στη θεωρία του Καρλ Μαρξ, αλλά και την προσπάθειά του να εντάξει στη σοσιαλιστική θεωρία τη μέχρι τότε άγνωστη έννοια του “welfare state” ή αλλιώς του «κοινωνικού κράτους πρόνοιας», εξοβελίζοντας τη βασική έννοια της εργατικής επανάστασης, όπως αυτή διατυπώθηκε από τον Καρλ Μαρξ.
Πρωτεργάτης της σοσιαλ-δημοκρατίας, ο Eduard Bernstein χαρακτηρίστηκε ως προδότης ρεβιζιονιστής από τον ιθύνοντα νου της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917, Βλαδίμηρο Ίλιτς Ουλιάνοφ, γνωστό σε όλους μας και ως «Λένιν», επειδή, σε αντίθεση με την κρατούσα άποψη της εποχής –ότι ο σοσιαλισμός (και, εν τέλει, ο Κομμουνισμός) θα επικρατήσει μόνο μέσω μιας βίαιης επανάστασης από τα κάτω–, πρότεινε απλά μια άλλη δίοδο επίτευξης του σοσιαλισμού, θέλοντας να κάνει τη θεωρία αυτή πιο ελκυστική προσαρμόζοντάς την, έτσι ώστε να είναι πιο πιθανό να ανέβει στην εξουσία μέσω ενός πολιτικού κόμματος. Στο σημείο αυτό, κάποιος θα μπορούσε να πει: «Καλά όλα αυτά, αλλά στη σύγχρονη Ιστορία πού συναντάμε παραδείγματα αναθεωρητισμού;» Για να δώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα αυτό, το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι μονάχα μια σύντομη αναδρομή στο άμεσο παρελθόν της Ευρώπης.
Είναι πασιφανές ότι ένα από τα γνωστότερα παραδείγματα πολιτικού ρεφορμισμού είναι η πολιτική της «Από-Σταλινοποίησης» (“Era of De-Stalinisation”), που εισήγαγε ο Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ), Νικίτα Χρουστσόφ, κατά τη διάρκεια των άμεσων ετών, μετά τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν. Με ομιλία του στο 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ στις 25 Φλεβάρη του 1956, o γραφειοκράτης ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, στην προσπάθειά του να σταθεροποιήσει το καθεστώς του και να απομακρύνει τη σοβιετική ηγεσία από το στυγνό σταλινικό παρελθόν της –παρελθόν που στιγματίστηκε από τη βίαιη προσπάθεια κολεκτιβοποίησης και τον θάνατο σχεδόν τρεισήμισι (3,5) έως και πέντε (5) εκατομμυρίων Ουκρανών, τις μαζικές κομματικές εκκαθαρίσεις ανώτατων στελεχών του ΚΚΣΕ, τα βίαια πογκρόμ κατά των εθνοτικών μειονοτήτων της ΕΣΣΔ (βλέπε “Grecheskaya Operatsiya” και εξοντώσεις των Ελλήνων της ΕΣΣΔ), αλλά και τη λειτουργία στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας, τα λεγόμενα Γκουλάγκ ή “Glavnoye Upravleniye Ispravitelno-trudovykh Lagerey”, τα οποία, εκτός πολιτικών αντιπάλων της ΕΣΣΔ και εγκληματιών, «φιλοξένησαν» και κομμουνιστές, πρώην ανώτερα στελέχη του ΚΚΣΕ– ανακοίνωσε πως η ΕΣΣΔ θα έμπαινε πλέον σε μια περίοδο άρσης των σκληρών μεθόδων διακυβέρνησης της σταλινικής περιόδου, τόσο με την παραχώρηση εγγυήσεων σε στελέχη του ΚΚΣΕ για τη διασφάλιση της ακεραιότητάς τους και τη μη περαιτέρω διενέργεια εκκαθαρίσεων, όσο και με το κλείσιμο των γκουλάγκ και την ένταξη του δόγματος της «ειρηνικής συνύπαρξης» εκ μέρους του νέου ηγέτη της ΕΣΣΔ.
Το τελευταίο προϋπέθετε το εμπορικό και διπλωματικό άνοιγμα της Σοβιετικής Ένωσης προς τα καπιταλιστικά κράτη της Δύσης, σε μια προσπάθεια της σοσιαλιστικής ανατολής να «μπαλώσει» τις σχέσεις της με την «ελεύθερη» Δύση, συνεχίζοντας, παρόλα αυτά, τον ανταγωνισμό της με αυτήν, αλλά με πιο «ειρηνικά μέσα», όπως επί παραδείγματι, η κούρσα στο διάστημα. Η προσπάθεια αυτή του Νικίτα Χρουστσόφ να αλλάξει ριζικά την πορεία της Σοβιετικής ηγεσίας απομακρύνοντάς την από το άμεσο σταλινικό παρελθόν της, θεωρείται μέχρι και σήμερα, τόσο από την άκρα-αριστερά όσο και από την ευρύτερη κοινή γνώμη, ένα από τα γνωστότερα είδη πολιτικού ρεβιζιονισμού στην Ιστορία του 20ού αιώνα.
Ο αναθεωρητισμός, σε όλες του τις μορφές, έχει πάνω κάτω το ίδιο περιεχόμενο. Τη μερική ή ριζική μεταβολή μιας ιδέας ή μιας νοοτροπίας, η οποία διακατέχει είτε έναν άνθρωπο είτε μια ομάδα ανθρώπων, ακόμη και την ηγεσία ενός κράτους, δημοκρατικού ή μη. Μια αλλαγή πορείας ή «γραμμής» στην ουσία. Τα ερωτήματα εδώ είναι τα εξής: κατά πόσο είμαστε διατεθειμένοι να αλλάξουμε τις αντιλήψεις μας; Μήπως δεν το κάνουμε επειδή έχουμε μάθει έτσι και απλά έχουμε βολευτεί; Μήπως κάποιες φορές η αλλαγή αντιλήψεων είναι απαραίτητη, προκειμένου να προχωρήσουμε μπροστά; Τροφή για σκέψη…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Revisionism (Socialism), tutor2u.net, διαθέσιμο εδώ
- Η πολιτική της αποσταλινοποίησης, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Historical revisionism, The reinterpretation of history in contemporary political debate, διαθέσιμο εδώ
