Της Δήμητρας Τσατζαλή,
Μεταφερόμαστε στα 130.000 χρόνια πριν από σήμερα. Σε απόσταση 4 μόλις χλμ. από την Καλαμπάκα βρίσκεται το σπήλαιο της Θεόπετρας. Η συμβολή του είναι καθοριστική για την ανακάλυψη της ζωής των προϊστορικών ανθρώπων στον ελλαδικό χώρο. Όταν ξεκίνησαν οι ανασκαφές, έφεραν στο φως πολλά σημαντικά ευρήματα. Είναι ένα μοναδικά ανασκαμμένο σπήλαιο της Θεσσαλίας. Καταρχάς, διαθέτει μια αψιδωτή είσοδο και έχει τετράπλευρο σχήμα με κόγχες περιμετρικά. Ο βράχος του είναι από ασβεστόλιθο και χρονολογικά τοποθετείται από το 137.000.000-65.000.000.
Μετά τα πολύχρονα ανασκαφικά έργα (1987-2007) βρέθηκαν επάλληλα στρώματα κατοίκησης. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι που κατοικούσαν μέσα στο σπήλαιο, προέρχονταν από διαφορετικές περιόδους από τους παλαιολιθικούς μέχρι τους νεολιθικούς χρόνους. Επιπλέον, ίσως χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο εν καιρώ «πολέμου». Μέχρι και τα ζώα έμεναν μέσα, καθώς χρησίμευσε ως «στάβλος», με αποτέλεσμα να υποστεί κάποιες μετατροπές στην μορφή του. Η αλλαγή δεν προήλθε μόνο από αυτά, αλλά κυρίως από το νερό που εισέρρεε από τη νότια πλευρά μέσω των αγωγών. Οι δυσαναλογίες του σπηλαίου προκλήθηκαν από τις τρύπες που άνοιξαν τα νερά και τα ζώα ύστερα, με αποτέλεσμα να μεταφερθούν κατάλοιπα από τα ανώτερα στα κατώτερα στρώματα.
Η στρωματογραφία δεν είναι ξεκάθαρη και αλλοιώθηκε έντονα στη διάρκεια των διαφόρων περιόδων. Ένας παράγοντας που παρουσίαζε εναλλαγές ήταν, φυσικά, το κλίμα. Των θερμών επεισοδίων έπονταν ψυχρά και το αντίστροφο. Χάρη σε αυτό το φαινόμενο, η κατοίκηση στη σπηλιά δεν ήταν ίδια πάντοτε. Ο βόρειος προσανατολισμός της αποτελεί στοιχείο ένδειξης του ψυχρού κλίματος που επικράτησε εκείνη τη χρονική περίοδο. Τα αποτελέσματα των ερευνών αποκάλυψαν τις πέτρες που συσσωρεύθηκαν μαζί με βράχους, ύστερα από κατολίσθηση στην είσοδο για την αποφυγή της εισόδου ζώων και ακραίων καιρικών φαινομένων. Στα 12.000 π.Χ., επί παραδείγματι, επικρατούσε ψυχρό κλίμα στην περιοχή.
Οι αρχαιολόγοι που εργάστηκαν στο πεδίο αυτό εντόπισαν σημαντικά ευρήματα και στοιχεία. Οι ταφές που βρέθηκαν ανήκαν σε ανθρώπους της παλαιολιθικής και της μεσολιθικής εποχής. Όσον αφορά την τέχνη που ασκούσαν, ήρθαν στο φως αγγεία, νεολιθικά κοσμήματα κατασκευασμένα από οστό και πέτρα. Ένα αξιόλογο εύρημα είναι οι ανθρώπινες πατημασιές, τρανή ένδειξη της ανθρώπινης παρουσίας. Οι πατημασιές ανήκαν σε ανθρώπους της μέσης παλαιολιθικής εποχής. Η εμφάνιση του πηλού, φυσικά, δεν θα μπορούσε να εκλείπει. Οι λεγόμενες εστίες ήταν πήλινες και είχαν κυλινδρικό σχήμα. Στην παλαιολιθική περίοδο ανήκουν δείγματα πηλού που βρέθηκαν άψητα κοντά στις φωτιές.
Εκτός από τα ανθρώπινα κατάλοιπα και τα τέχνεργα είναι απαραίτητο να αναφερθώ και στην πανίδα. Τα ζώα που εντοπίστηκαν από τα σκελετικά κατάλοιπα ήταν η αίγα, το κόκκινο ελάφι, η σπηλαία άρκτος, λύκοι, αρκούδες, ύαινες, ελάφι κ.ο.κ. Στη Θεσσαλία ζούσαν, όμως, εκείνη την περίοδο και μεγάλα στο μέγεθος ζώα, όπως ελέφαντες, ιπποπόταμοι, ρινόκεροι. Σε μεγάλο ποσοστό κυριάρχησαν τα αιγοπρόβατα και ύστερα τα γουρούνια, αλλά και εξημερωμένα ζώα, όπως ήταν ο σκύλος.
Η προσπάθεια να αναδειχθεί το σπήλαιο ήταν μεγάλη. Το ΠΕΠ Θεσσαλίας του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης μερίμνησε, ώστε να τοποθετηθούν κλίμακες και διάδρομοι, για να επιτευχθεί εύκολη πρόσβαση. Σε ένα σημείο πιο ψηλά από τις επιχώσεις που υπάρχουν έχει δημιουργηθεί διάδρομος. Έχει κατασκευαστεί, έτσι ώστε να εξυπηρετεί τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Το έργο ξεκίνησε από το 2005 και ολοκληρώθηκε το 2008. Τα άσχημα νέα είναι ότι ο χώρος στην παρούσα φάση είναι κλειστός μετά από κατολισθήσεις που σημειώθηκαν. Γίνονται προσπάθειες, για να το αναδείξουν ξανά ήδη από το 2020 σύμφωνα με το πρόγραμμα «Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλίας 2014-2020». Η δράση φέρει τον τίτλο «Βελτίωση επισκεψιμότητας Σπηλαίου Θεόπετρας».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Νίνα (2015), Σπήλαιο Θεόπετρας στη Θεσσαλία: Μια προϊστορία 130.000 χρόνων (Μέρος 1ο), archaiologia.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Παπαδόπουλος, Στρατής (2016), Οικιστική Οργάνωση στην Προϊστορική Ελλάδα: Η Νεολιθική και η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Αθανασίου Αλτιντζή
