Της Μαρσέλας Κορρέσι,
Τις τελευταίες ημέρες παρατηρείται ιδιαίτερη ένταση στις αντιδράσεις της κοινής γνώμης σχετικά με την υπόθεση Λιγνάδη, μετά την απόφαση του Μικτού Ορκωτού Δικαστηρίου Αθηνών, το οποίο έκρινε ότι η έφεσή του θα έχει ανατρεπτικό αποτέλεσμα και, έτσι, αποφυλακίστηκε με περιοριστικούς όρους, μέχρις ότου εξεταστεί η υπόθεσή του σε δεύτερο βαθμό. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι πολίτες δεν μπορούσαν να δεχθούν ότι ένας άνθρωπος που έχει κριθεί από τη δικαιοσύνη ως ένοχος για το ειδεχθές έγκλημα του βιασμού, να βρίσκεται εκτός σωφρονιστικού καταστήματος. Ακριβώς στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει λόγος για το «κοινό περί δικαίου αίσθημα», τι είναι και αν επηρεάζει στην απονομή της δικαιοσύνης.
Αρχικά, είναι απαραίτητο να διαπιστωθεί ότι οι κανόνες δικαίου, δηλαδή το σύνολο των κανόνων εκείνων που έχουν θεσπιστεί από τα όργανα της πολιτείας και ρυθμίζουν τις συμπεριφορές των ανθρώπων, οι οποίες έχουν μια εξωτερική έκφανση, δεν ταυτίζονται με τους κανόνες της ηθικής. Το νόμιμο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι και δίκαιο. Το κοινό περί δικαίου αίσθημα αποτυπώνει τις αντιλήψεις της κοινής γνώμης για την ηθική και το δίκαιο, το οποίο εμφανίζεται έντονα σε περιπτώσεις δικών και αποφάσεων που έχουν έντονο κοινωνικό αντίκτυπο. Το βλέπουμε να αναδύεται, όταν γίνεται λόγος για το αν ένας νόμος είναι ή όχι συνταγματικός, καθώς και στις δικαστικές κρίσεις για ποινικές δίκες. Ιδιαίτερα τα κακουργήματα, τα οποία κατά κύριο λόγο αναστατώνουν και διχάζουν την κοινή γνώμη, θα πρέπει να κρίνονται με μεγάλη προσοχή η ποινή και η νομική τους αντιμετώπιση. Για τον λόγο αυτό υπάρχουν τα Μικτά Ορκωτά δικαστήρια, ποινικά δικαστήρια πρώτου βαθμού, στα οποία καλούνται κάποιοι πολίτες – ένορκοι να ψηφίσουν για την κύρωση που θα επιβληθεί στον εκάστοτε που καταδικάζεται. Έτσι, οι ένορκοι αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα, αλλά και μέσο έκφρασης του κοινού περί δικαίου αισθήματος.
Η κοινή γνώμη δεν αποτελείται μόνο από πολίτες που γνωρίζουν σε βάθος τους νόμους και τη νομική επιστήμη εν γένει και για το λόγο αυτό εντάσσονται σε αυτή και στο αίσθημα για το δίκαιο, οι υποκειμενικές αντιλήψεις περί ηθικής. Σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να εξεταστεί αν η δικαστική απόφαση και οι εκάστοτε δικαστικοί λειτουργοί πρέπει ή όχι να παραμένουν ανεπηρέαστοι. Ως γνωστόν, η δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη και οι δικαστές που την υπηρετούν αμερόληπτοι. Κάθε δικαστική απόφαση είναι απόλυτα σύμφωνη με τους νόμους του ουσιαστικού δικαίου, καθώς και με τους δικονομικούς κανόνες και γι’ αυτόν τον λόγο θα πρέπει από τους συλλειτουργούς της δικαιοσύνης να γίνεται σεβαστή. Στην περίπτωση του λαού, όμως, αυτό δεν επιτυγχάνεται πάντοτε και ο κόσμος τείνει να αμφισβητεί τη δικαστική απόφαση, να αντιδρά στα εχέγγυα της αμεροληψίας που διέπει τους δικαστικούς λειτουργούς, με αποτέλεσμα να κλονίζεται η αντίληψη περί δικαιοσύνης στην ελληνική κοινωνία.
Μάλιστα, με αφορμή την υπόθεση Λιγνάδη, ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών μέσα από ένα ψήφισμά του, απεφάνθη ότι το κοινό περί δικαίου αίσθημα δεν μπορεί να προδικάζει το αποτέλεσμα της δικαστικής κρίσης. Οι δικαστικές αποφάσεις μπορούν να υπόκεινται σε κριτική, αλλά αυτή να μην υπερβαίνει τα όρια του σεβασμού της δικαιοδοτικής λειτουργίας (όπως παρατηρείται έντονα τις τελευταίες ημέρες). Τέλος, για να επιτευχθεί η ασφάλεια δικαίου είναι δυνατόν να ελεγχθεί μια υπόθεση και από περισσότερους βαθμούς δικαιοδοσίας (κάτι που αναμένεται να γίνει και στην υπόθεση που ταλανίζει την επικαιρότητα), συνεπώς αυτό θα πρέπει να γίνεται δεκτό από τη μερίδα του πληθυσμού που απαξιώνει και κατηγορεί τη δικαιοσύνη, ενώ εκείνη προσπαθεί με κάθε μέσο να δημιουργεί εχέγγυα για την ασφάλεια της δικαστικής κρίσης.
Εν κατακλείδι, το κοινό περί δικαίου αίσθημα είναι χαρακτηριστική έκφανση της ελευθερίας της έκφρασης, ένα συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα που το διαθέτουμε όλοι. Είναι, επίσης, αναμενόμενο σε δίκες με πανελλαδική εμβέλεια να επικρατεί κοινωνικός παροξυσμός για το αν είναι δίκαιη η απόφαση του εκάστοτε δικαστηρίου. Για να διασφαλιστεί, όμως, η ορθή απονομή της δικαιοσύνης θα πρέπει να γίνονται προσπάθειες εκ μέρους των πολιτών, καταρχάς μεγαλύτερης επίδειξης σεβασμού των δικαστικών αποφάσεων και κατά δεύτερον, πληροφόρηση από τους ίδιους για το νομικό σκέλος της κάθε υπόθεσης, που πολλές φορές ξεχνάνε ή αποφεύγουν να ενδιαφερθούν, παρασυρόμενοι από το συναίσθημα και τις απόψεις τους περί ηθικής, που ίσως σε κάποιες περιπτώσεις να διαφέρουν από το σύννομο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βγήκε η απόφαση για τον Δημήτρη Λιγνάδη: 12 χρόνια κάθειρξη στον σκηνοθέτη για τους βιασμούς ανηλίκων, thetoc.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Ποινικός λαϊκισμός» και η απονομή δικαιοσύνης – Κοινό περί δικαίου αίσθημα – Κριτική δικαστικών αποφάσεων – Τεκμήριο αθωότητας – 497 παρ.8 ΚΠΔ – Ψήφισμα Δ.Σ.Α., dsa.gr, διαθέσιμο εδώ
