Της Ελευθερίας Τσιρώνη,
Το μεγαλύτερο μέρος των ερευνών έχει επικεντρωθεί στις επιπτώσεις του εκφοβισμού κατά την περίοδο που συμβαίνει. Οι επιπτώσεις, όμως, μπορεί να εκτείνονται από την αρχή του εκφοβισμού έως και ολόκληρη τη ζωή του ατόμου. Ο εκφοβισμός στην προεφηβική ηλικία (11 ετών) έχει βρεθεί να συσχετίζεται με άγχος, κατάθλιψη, υπερένταση, παρορμητικότητα, διάσπαση προσοχής και προβλήματα διαγωγής, ακόμη και 5 χρόνια μετά (Singham et al., 2017).
Το εύρος των προβλημάτων στην ενήλικη ζωή ενός ατόμου εκτείνεται από ψυχολογικά και ακαδημαϊκά προβλήματα έως προβλήματα με την υγεία, την οικονομία, τις κοινωνικές και γνωστικές ικανότητες, ακόμα και πιθανή θυματοποίηση. Συναισθηματικές δυσκολίες έχουν παρατηρηθεί στα άτομα που έχουν βιώσει εκφοβισμό, συγκεκριμένα φάνηκε πως τα θύματα έχουν μικρότερη ικανότητα ρύθμισης του συναισθήματος, δηλαδή στο πώς μπορούν να ελέγξουν για παράδειγμα τον θυμό τους (Camodeca & Nava, 2020). Η θυματοποίηση στο σχολείο επηρεάζει μακροπρόθεσμα την ψυχική υγεία των μαθητών, την ακαδημαϊκή πορεία και την εμπλοκή σε εγκληματικές ή παραβατικές συμπεριφορές (Polanin et al., 2021). Δεν βλάπτεται μόνο η ψυχική υγεία, αλλά και η σωματική, δηλαδή υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος για εμφάνιση προβλημάτων υγείας στην ενήλικη ζωή (Zarate-Garza et al., 2017). Ο εκφοβισμός στο σχολείο συσχετιζόταν με περισσότερη ανεργία και λιγότερα περιουσιακά στοιχεία και χρήματα σε σχέση με άτομα που δεν είχαν εμπειρίες θυματοποίησης (Brimblecombe et al., 2018). Τέλος, αυξάνονται οι πιθανότητες θυματοποίησης ξανά στη μετέπειτα ζωή των παιδιών που είχαν ήδη θυματοποιηθεί στο σχολείο (Brendgen & Poulin, 2017). Ελλοχεύει, δηλαδή, μεγαλύτερος κίνδυνος να βιώσουν εκφοβισμό στη δουλειά ή ακόμα και στην οικογένειά τους.
Όμως, η έρευνα ανέδειξε πως οι συνέπειες του εκφοβισμού φθίνουν στην πορεία του χρόνου, κάτι που ίσως αποδεικνύει πως τα παιδιά γίνονται πιο ανθεκτικά (Schoeler et al., 2018). Ακόμα και έτσι, όμως, συνεχίζουν να υφίστανται.
Το άρθρο αυτό θα αναφερθεί πιο λεπτομερώς στα ψυχολογικά συμπτώματα του εκφοβισμού, χωρίς αυτό να σημαίνει πως τα προαναφερθέντα δεν χρήζουν της ίδιας σημασίας. Μια μελέτη στη Σουηδία δείχνει ιδιαίτερη συσχέτιση ανάμεσα στον σχολικό εκφοβισμό και στα ψυχολογικά συμπτώματα όπως (άγχος και κατάθλιψη), αλλά μόνο στις γυναίκες. Παρατηρείται, λοιπόν, μια αξιοσημείωτη διαφορά ανάμεσα στα φύλα. Για αυτόν τον λόγο, η μελέτη των Östberg et al. (2017) ερεύνησε παραπάνω αυτό το ζήτημα, γιατί φαίνεται να εμφανίζουν περισσότερα ψυχολογικά συμπτώματα οι γυναίκες. Φάνηκε, λοιπόν, πως τα κορίτσια που είχαν εκφοβιστεί την περίοδο εκείνη είχαν προβλήματα στις σχέσεις τόσο με τους γονείς, όσο και με τους δασκάλους. Άρα, τα προβλήματα δεν περιορίζονταν μόνο στις σχέσεις με τους συνομηλίκους. Ένα τέτοιο εύρημα θέτει υπό αμφισβήτηση την αποκλειστική επίδραση του εκφοβισμού και προσθέτει περισσότερες μεταβλητές, οι οποίες μπορεί είτε να αλληλεπιδρούν με τον εκφοβισμό είτε αυτές καθ’ αυτές να ευθύνονται για τις μετέπειτα ψυχολογικές δυσκολίες στα θύματα.
H διαχρονική έρευνα διάρκειας 50 ετών των Takizawa et al. (2014) στην Αγγλία, επιβεβαιώνει τα αγχώδη και καταθλιπτικά συμπτώματα κατά τη μέση ηλικία (40-60 έτη), στους ανθρώπους που είχαν εκφοβιστεί στο σχολείο, και προσθέτει κι έναν αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονικού ιδεασμού. Με αυτόν τον τρόπο, φαίνεται πως πολλές έρευνες επιβεβαιώνουν τον ψυχολογικό κίνδυνο του εκφοβισμού.
Ο εκφοβισμός σχετίζεται και με τη χρήση υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Από την έρευνα των Evans-Lacko et al. (2016) «αναδύθηκε» το εύρημα πως τα παιδιά που έχουν εκφοβιστεί στο σχολείο υπερ-εκπροσωπούνται στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, τόσο κατά την παιδική και εφηβική, όσο και κατά τη μέση ηλικία (40-60 έτη). Φαίνεται, λοιπόν, πως ο σχολικός εκφοβισμός ακολουθεί τα άτομα μέχρι και την ενήλικη ζωή και επιβαρύνει την ψυχική τους υγεία.
Σε γενικές γραμμές, όταν αναφερόμαστε στο θέμα του εκφοβισμού, πρέπει να το αναλύουμε ως ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, που σημαίνει ότι δεν είναι απαραίτητα η αποκλειστική αιτία ψυχολογικών ζητημάτων στην ενήλικη ζωή. Για παράδειγμα, θα μπορούσε ένα παιδί να δέχεται εκφοβισμό λόγω της αδυναμίας του να θέσει όρια, κάτι που μπορεί να έχει επίδραση στη μετέπειτα εργασία του, όπως το να του αναθέτουν μεγάλο φόρτο εργασίας με χαμηλές αποδοχές. Άρα, η εμφάνιση άγχους δεν είναι απαραίτητα απόρροια του εκφοβισμού στη σχολική ηλικία, αλλά ίσως άλλα χαρακτηριστικά που κάνουν ένα παιδί πιο ευάλωτο στον εκφοβισμό να έρχονται και αυτά να επηρεάσουν με τη σειρά τους πτυχές της ψυχολογικής κατάστασής του στην ενήλικη ζωή. Ένα, όμως, είναι σίγουρο. Ο εκφοβισμός πονάει και αυτός ο πόνος δεν φεύγει εύκολα. Αυτές οι έρευνες έρχονται για να επισημάνουν πόσο πραγματικά μεγάλη ανάγκη είναι από μικρή ηλικία να υπάρχουν προγράμματα πρόληψης στα σχολεία, αλλά και οι γονείς να προσπαθούν με όσο γίνεται πιο επιστημονικές μεθόδους να γαλουχήσουν παιδιά τόσο ανθεκτικά όσο και συμπονετικά, ώστε να αποφύγουν τόσο τη θέση του θύματος, όσο και του θύτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brendgen, M., & Poulin, F. (2017). Continued Bullying Victimization from Childhood to Young Adulthood: a Longitudinal Study of Mediating and Protective Factors. Journal of Abnormal Child Psychology, 46(1), 27–39. Διαθέσιμο εδώ
- Brimblecombe, N., Evans-Lacko, S., Knapp, M., King, D., Takizawa, R., Maughan, B., & Arseneault, L. (2018). Long term economic impact associated with childhood bullying victimisation. Social Science & Medicine, 208, 134–141. Διαθέσιμο εδώ
- Camodeca, M., & Nava, E. (2020). The Long-Term Effects of Bullying, Victimization, and Bystander Behavior on Emotion Regulation and Its Physiological Correlates. Journal of Interpersonal Violence, 088626052093443. Διαθέσιμο εδώ
- Evans-Lacko, S., Takizawa, R., Brimblecombe, N., King, D., Knapp, M., Maughan, B., & Arseneault, L. (2016). Childhood bullying victimization is associated with use of mental health services over five decades: a longitudinal nationally representative cohort study. Psychological Medicine, 47(1), 127–135. Διαθέσιμο εδώ
- Östberg, V., Modin, B., & Låftman, S. B. (2017). Exposure to School Bullying and Psychological Health in Young Adulthood: A Prospective 10-Year Follow-Up Study. Journal of School Violence, 17(2), 194–209. Διαθέσιμο εδώ
- Polanin, J. R., Espelage, D. L., Grotpeter, J. K., Spinney, E., Ingram, K. M., Valido, A., El Sheikh, A., Torgal, C., & Robinson, L. (2021). A meta-analysis of longitudinal partial correlations between school violence and mental health, school performance, and criminal or delinquent acts. Psychological Bulletin, 147(2), 115–133. Διαθέσιμο εδώ
- Schoeler, T., Duncan, L., Cecil, C. M., Ploubidis, G. B., & Pingault, J.-B. (2018). Quasi-experimental evidence on short- and long-term consequences of bullying victimization: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 144(12), 1229–1246. Διαθέσιμο εδώ
- Singham, T., Viding, E., Schoeler, T., Arseneault, L., Ronald, A., Cecil, C. M., McCrory, E., Rijsdijk, F., & Pingault, J.-B. (2017). Concurrent and Longitudinal Contribution of Exposure to Bullying in Childhood to Mental Health. JAMA Psychiatry, 74(11), 1112. Διαθέσιμο εδώ
- Takizawa, R., Maughan, B., & Arseneault, L. (2014). Adult Health Outcomes of Childhood Bullying Victimization: Evidence From a Five-Decade Longitudinal British Birth Cohort. American Journal of Psychiatry, 171(7), 777–784. Διαθέσιμο εδώ
- Zarate-Garza, P. P., Biggs, B. K., Croarkin, P., Morath, B., Leffler, J., Cuellar-Barboza, A., & Tye, S. J. (2017). How Well Do We Understand the Long-Term Health Implications of Childhood Bullying? Harvard Review of Psychiatry, 25(2), 89–95. Διαθέσιμο εδώ
