Της Χιόνας Οικονομάκη,
Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης γεννήθηκε στη Λευκάδα τον Ιούνιο του 1824, σε μία οικογένεια εύπορη. Ο πατέρας του προερχόταν από μία ευυπόληπτη ομάδα πολιτών της Ευρυτανίας και ήταν ιδιαίτερα ενεργός στην πολιτική ζωή των Επτανήσων, ενώ η μητέρα του καταγόταν από μία εξίσου καταξιωμένη οικογένεια της Κεφαλονιάς. Το οικογενειακό του περιβάλλον ενίσχυε την κλασικιστική παιδεία, προωθώντας την αγάπη προς τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Έμπρακτη απόδειξη αποτελεί και το ίδιο το όνομα του ποιητή, «Αριστοτέλης», προς τιμήν του Σταγειρίτη φιλοσόφου και συγγραφέα των Ηθικών Νικομαχείων.
Ο Βαλαωρίτης ξεκίνησε τις σπουδές του στην Ιόνιο Ακαδημία, το πρώτο ελληνικό Πανεπιστήμιο που βρισκόταν στο νησί της Κέρκυρας. Εν συνεχεία, ταξίδεψε στο ελεύθερο ελληνικό κράτος αλλά και στις δυτικές χώρες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Σπούδασε στο Ελβετικό Κολλέγιο στην πόλη της Γενεύης και αργότερα νομικά στην Ιταλία. Ενώ το 1848 αναγορεύθηκε διδάκτωρ Δικαίου, επέλεξε να παύσει την ενασχόλησή του με τη νομική επιστήμη και να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στο μεγάλο του πάθος, που δεν ήταν άλλο από την ποίηση.
Η ποίηση του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη αντλεί την έμπνευσή της από θέματα εθνικά και αμιγώς ιστορικά. Αυτό, όμως, που την καθιστά πρωτοποριακή και αξιόλογη είναι ο συνδυασμός της πραγματολογίας με στοιχεία ρομαντικά και με έναν τρόπο γραφής λυρικό. Αντλώντας, λοιπόν, θέματα είτε από την ιστορική παράδοση των Επτανήσων είτε από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, ο Βαλαωρίτης προέβαινε σε μία διαδικασία επεξεργασίας και ρομαντικής κατεργασίας τους. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, και δεδομένης της σημασίας που απέδιδε στο δημοτικό τραγούδι, μπορούμε να θεωρήσουμε πως επρόκειτο για έναν από τους πρώτους λογοτέχνες με ροπή προς την ηθογραφία στην Ελλάδα.
Ο ποιητής χρονικά θα μπορούσε εύκολα να ενταχθεί στη σφαίρα επιρροής του Διονυσίου Σολωμού, με τάση προς την ελεγεία και την υποστήριξη της χρήσης της δημοτικής στο πλαίσιο του ακμάζοντος γλωσσικού ζητήματος. Αυτό, όμως, δεν συνέβη. Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, αποτελεί έναν από τους πλέον σημαντικότερους εξωσολωμικούς ποιητές, με προδιάθεση προς τον διδακτισμό και την ηθικολογία, ενώ η κλασικιστική και έντονα πατριωτική παιδεία με την οποία είχε ανατραφεί, τον απέτρεπαν ιδεολογικά από την υποστήριξη της σολωμικής γλωσσικής άποψης. Μάλιστα, ενώ η ποίηση του Βαλαωρίτη ήταν σχεδόν πάντοτε γραμμένη στη δημοτική γλώσσα, οι πρόλογοί του ήταν γραμμένοι στην καθαρεύουσα. Επομένως, με έμμεσο αλλά εύστοχο τρόπο καθίσταται φανερή η θέση πως εμβριθή και περισπούδαστα νοήματα δεν είναι εφικτό να εκφραστούν μέσα από την απλότητα της λαϊκής γλώσσας.
Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης είναι ευρύτερα γνωστός ως «εθνικός ποιητής», όχι όμως για τους λόγους που θα ήθελε. Αναλυτικότερα, η προαναφερθείσα απορριπτική του στάση απέναντι στο σολωμικό έργο, πιθανώς, οφείλεται στην φιλοδοξία του ίδιου να καταξιωθεί με τον τίτλο του εθνικού ποιητή, μία ιδιότητα η οποία προοριζόταν, και τελικά αποδόθηκε στον Διονύσιο Σολωμό. Τα θέματα, όμως, τα οποία επιλήφθηκε ο Βαλαωρίτης, δεδομένου πως ήταν ως επί το πλείστον πατριωτικά και εθνικά, τον κατέστησαν στη συνείδηση του λαού ως τον «εθνικό ποιητή», όχι τόσο για την σπουδαιότητα του έργου του, αλλά κυρίως για την θεματολογία του.
Αντλώντας έμπνευση από την λαμπρή πολιτική σταδιοδρομία του πατέρα του και εφοδιασμένος με γνώσεις, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης αποφασίζει να πολιτευτεί. Η κύρια πολιτική του θέση ήταν η επιθυμία ένωσης των Επτανήσων με τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο και υπό αυτό το πρίσμα, όταν ο ίδιος εξελέγη στην Ιόνιο Βουλή, προώθησε αυτό το αίτημα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Μετά από την επίσημη ένωση την Επτανήσων με την Ελλάδα, ο ποιητής συμμετείχε στις εθνικές εκλογές στο πλευρό του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, του σπουδαίου μεταρρυθμιστή της νέας γενιάς πολιτικών.
Το ελληνικό πολιτικό τοπίο, χαρακτηριζόμενο από νοθεία, αυθαιρεσία, κατάχρηση εξουσίας και προσωπικές διαμάχες, δεν άργησε να απογοητεύσει τον Βαλαωρίτη. Μία απογοήτευση που έφτασε στο ζενίθ της μετά την έντονη διαφωνία του με τους αδελφούς Ιακωβάτους, που εξελίχθηκε σε έμπρακτη φιλονικία. Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω εξώθησαν τον ποιητή στην απομάκρυνσή του από την πολιτική ζωή και στην εκούσια επιλογή μίας πιο πνευματώδους και ταυτόχρονα απομονωμένης ζωής και καθημερινότητας. Έτσι, ο ποιητής εγκαταστάθηκε στο νησί Μαδουρή, απέναντι από τη Λευκάδα. Σήμερα, στο νησί αυτό βρίσκεται η κατοικία της οικογένειας Βαλαωρίτη, που ξεχωρίζει για την επιβλητικότητά της.
Σαν σήμερα, στις 24 Ιουλίου του 1879 ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης έφυγε από τη ζωή, αφήνοντας πίσω του ένα αξιόλογο έργο με σημαντικές ιστορικές μελέτες και φυσικά, μοναδικές ποιητικές συνθέσεις. Ο πρώτος που ασχολήθηκε διεξοδικά με το έργο του ήταν ο Ιάκωβος Πολυλάς, ενώ ακόμη και πιο σύγχρονοι λογοτέχνες, όπως ο Άγγελος Σικελιανός και ο Κωστής Παλαμάς, εξύμνησαν τον μεγάλο ποιητή. Μπορεί, λοιπόν, ο Βαλαωρίτης να μην ανακηρύχθηκε ως «εθνικός ποιητής», αλλά αυτός είναι ο τίτλος που τον ακολουθεί μέχρι σήμερα. Θα μείνει ανεξίτηλος στη μνήμη μας για την αξιοθαύμαστη πίστη του στις ηθικές αρχές και αξίες με τις οποίες ανατράφηκε, καθώς και για το αξιέπαινο ποιητικό του έργο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Wikipedia, διαθέσιμο εδώ
- Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Polysemi Portal, διαθέσιμο εδώ
- Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ο εθνικός ποιητής που έχασε τρεις κόρες σε μικρή ηλικία, Η μηχανή του χρόνου, διαθέσιμο εδώ
