Της Νικολίνας Μάνη,
Όταν ο φανταστικός χαρακτήρας του ομότιτλου βιβλίου Κόκκινος Δράκος, Γουίλ Γκράχαμ, είχε πει: ’’There is a common emotion we all have felt but yet not named, the happy anticipation of feeling contempt for yourself ‘’ («Υπάρχει ένα κοινό συναίσθημα που όλοι έχουμε αισθανθεί αλλά όχι ονοματίσει ακόμα, η χαρούμενη προσδοκία του να αισθάνεσαι περιφρόνηση για τον εαυτό σου»). Κάτι παραπάνω ήξερε ο συγγραφέας Τόμας Χάρις, εγώ θα προσθέσω. Η παραπάνω φράση ουσιαστικά καταδεικνύει τον συναισθηματικό μαζοχισμό, που, αλήθεια, δεν ξέρω, αν αυτό επεδίωκε ο δημιουργός του. Οι προσωπικότητες που κουβαλάνε αυτό το ψυχικό φορτίο, θα έλεγε κανείς, ικανοποιούνται βιώνοντας αρνητικά συναισθήματα. Επιδιώκουν την απογοήτευση, την κακοτυχία, μια ζωή μες στην ενοχή. Οι άνθρωποι συχνά απλώς περιμένουν με ανυπομονησία έστω και το παραμικρό τους λάθος, για να περιφρονήσουν τον ίδιο τους τον εαυτό. Προσδοκάμε να έρθει το παρήγορο χέρι του πόνου για να μας αγγίξει την ψυχή, να μας συγκινήσει, να μας πληγώσει… Δεν ξέρω γιατί γίνεται αυτό.
Το μόνο που γνωρίζω είναι ότι, δυστυχώς, τέτοιες προσωπικότητες καθόλου δυσεύρετες δεν είναι πια στη σύγχρονη κοινωνία, που εκπίπτει σταδιακά και καθοδικά σε έναν λάκκο μη ηθικό. Τα άτομα αυτά, εν προκειμένω, ζουν υπό συνθήκες αυτοθυσίας, κάτω από τις οποίες υποβάλλονται σε προκλήσεις αρνητικής, εννοείται, υπόστασης. Ο «ηθικός μαζοχισμός», έννοια που ανέλυσε ο ευρέως γνωστός ψυχίατρος Σίγκμουντ Φρόυντ, συσχετίζεται με την αυτοηττώμενη προσωπικότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα από το κοινωνικό γίγνεσθαι αποτελεί η έλλειψη αυτοπεποίθησης που διακατέχει τη σημερινή νεολαία. Μήπως, τελικά, ορισμένοι επιδιώκουν την «κατάθλιψη» εκουσίως; Μήπως η έννοια του ηθικού μαζοχισμού πρέπει να φωτιστεί περισσότερο; Άραγε, το φαινόμενο κατορθώνει να αγγίξει τα νοητά σύνορα της επικαιρότητας; Ή μήπως τα υπερβαίνει κιόλας;
Πολύ διαδεδομένο στις μέρες μας είναι το κοινωνικό φαινόμενο των τοξικών σχέσεων. Η ανοχή σε κακές συμπεριφορές προς το πρόσωπο των συντρόφων ανεξαρτήτως φύλου είναι αρκετά επίκαιρη. Ιδιαίτερα, η ποιότητα των ερωτικών σχέσεων δείχνει να οδεύει κατηφορικά προς τοξικά σημεία. Σοβαρά τώρα, πόσο συχνά ακούμε για τοξικές σχέσεις φίλων μας; Δίνουμε συμβουλές, τους προτρέπουμε να βγουν από το τοξικό αυτό καθεστώς. Όμως, αυτές/αυτοί είναι κολλημένοι με ένα μέλλον που δεν έχει καν παρόν. Έτσι λοιπόν, να ξέρετε πια τι θα τους λέτε: «Φίλη, είσαι συναισθηματικά μαζόχα… δεν φταις εσύ».
Πολλοί άνθρωποι υπομένουν τέτοιες ανυπόφορες και ψυχολογικά επιφορτισμένες καταστάσεις. Μέχρι τώρα νομίζαμε ότι το κάνουν επειδή αγαπάνε. Μήπως, ωστόσο, επιμένουν σε μια σχέση με αναγραφόμενη ημερομηνία λήξης απλά για να επιβεβαιωθεί η αυτοπεριφρόνησή τους από τον σύντροφό τους; Πράγματι, σημαντικός αριθμός των τοξικών σχέσεων σήμερα, κατ’ εμέ, οφείλεται στον ηθικό μαζοχισμό που σίγουρα μόνο γνωστός δεν είναι. Υπομένουν τη βαρβαρότητα της σχέσης, την αρνητικότητα, την ηθική ανικανοποίηση που τους προσφέρει υποσυνείδητα. Άλλωστε, η ρητορική του «ναι» ως απάντηση σε όλες τις απαιτήσεις του συντρόφου είναι απαραίτητος όρος προς τις προϋποθέσεις της τοξικότητας. Οι τοξικές σχέσεις φυσικά και δεν είναι το μόνο σημείο, όπου παρουσιάζεται εν μέρει το μαζοχιστικό στοιχείο.
Ας αναφερθούμε, ακολούθως, στη χαμηλή αυτοεκτίμηση-αυτοεικόνα που προβάλλουν οι έφηβοι. Το κάνουν, επειδή όντως (δεν) το αξίζουν ή επειδή η σύγχρονη κοινωνία τους αναγκάζει εμμέσως να μισήσουν τους εαυτούς τους, έχοντας, εν τέλει, συνηθίσει στις αρνητικές σκέψεις; Μάλλον οι νέοι έχουν ροπή να δημιουργούν χαμηλές προσδοκίες, εμφανίζοντας τάσεις χαμηλής αυτοπεποίθησης. Η τακτική του ψυχικού μαζοχισμού εφαρμόζεται αξιοσημείωτα στους σύγχρονους νέους.
Επιπρόσθετα, ένα άλλο διαχρονικό παράδειγμα συντελεί η φύση των ανθρώπων της Τέχνης. Παρατηρείται ότι αρκετοί από δαύτους εμπνέονται από τη θλίψη, την απογοήτευση και, γενικά, κάθε σάπιο καρυδιάς καρύδι. Οι συγκεκριμένοι αποσκοπούν στη βιωματική προσέγγιση αρνητικών εμπειριών, η οποία θα αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τα μεταγενέστερα έργα τους. Η επιζήτηση της θλίψης γίνεται στον βωμό της ενδεχόμενης επιτυχίας των δραματικών έργων τους, που μεταγενέστερα τους επιφέρει ηθική ικανοποίηση.
Γίνεται γνωστό ότι ο συγκινησιακός μαζοχισμός μπορεί να εντοπιστεί σε ποίκιλα φάσματα της ανθρώπινης ζωής. Ο προκείμενος τύπος, βέβαια, οφείλει να επισημανθεί περαιτέρω, γιατί ουκ ολίγοι έχουν παντελή συσκότιση επί του θέματος. Φυσικά, η μαζοχιστική διαταραχή δεν είναι η καθ’ αυτή αιτία που προξενεί τις προαναφερθείσες καταστάσεις (χαμηλή αυτοεκτίμηση, τοξικές σχέσεις). Απλά είναι η μοναδική που δεν έχει πάρει την έκταση που δεόντως οφείλει να της αποδοθεί. Στον ηθικό μαζοχισμό υπάρχει μια εσκεμμένη θυματοποίηση από το ίδιο το θύμα. Επιθυμεί να υποκύπτει σε βάσανα, ψυχικά τραύματα και ευρύτερα κακότροπες συμπεριφορές άλλων. Τίθεται σε ψυχικές δοκιμασίες, που παρά την αρνητικότητά τους, κατά έναν απρόσμενο τρόπο τους προκαλεί συναισθηματική ικανοποίηση.
Ως αποτέλεσμα, τείνουν να προσκολλώνται με σχέση εξάρτησης ως προς τα άτομα από τα οποία δέχονται προσβλητικές συμπεριφορές. Η στάση τους επιβεβαιώνει, εξάλλου, την ενδότερη απόλαυση που νιώθουν από το τυχόν καταχρηστικό περιβάλλον, όπου ζουν. Παρά ταύτα, προκύπτουν δύο εύλογα ερωτήματα διαζευκτικά: Ο συναισθηματικός μαζοχισμός συνδέεται αιτιολογικά με την κοινωνική αποδιοργάνωση; Ή η ίδια η κοινωνική δομή έχει προκαλέσει την ηθική κατάπτωση, που, με τη σειρά της, οδήγησε στην ανάδυση του ηθικού μαζοχισμού;
Αναλυτικότερα, ο ηθικός μαζοχισμός απορρέει από μια σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ κοινωνίας και ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης. Δεν θα έλεγα ότι υπάρχει συγκεκριμένη σχέση αιτίου-αποτελέσματος. Ο μαζοχισμός ως ψυχολογικό εύρημα προκύπτει καθαρά από τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες. Η έμφυτη ανάγκη των ανθρώπων να συναναστρέφονται κοινωνικά, τους οδήγησε να αναζητούν φίλους ή συντρόφους ακόμη και σε καταπιεστικά πρόσωπα, απλά και μόνο για να καλύψουν το κενό της μοναχικότητας που φέρει το σύγχρονο πρότυπο ζωής.
Βέβαια, ας μην λησμονήσουμε ότι οι συναισθηματικά μαζοχιστικοί υπάρχουν και πέραν των αρνητικών ανθρώπων, με τους οποίους αλληλοεπιδρούν. Εθίζονται σε μια αδιάλειπτη δραματοποίηση των πραγμάτων ως έχουν. Εναπόκεινται σε μια αυτόβουλη θλίψη και ενοχή για όλα όσα συμβαίνουν στην καθημερινή τους ζωή. Αποκτούν ευχαρίστηση από τη ζωή, τουλάχιστον τόσο μειονοτικά όσο οι ίδιοι νοερά τη σχηματίζουν.
Τι αντίκτυπο έχει, ωστόσο, ο συναισθηματικός μαζοχισμός στην κοινωνία; Τα μαζοχιστικά άτομα εμμένουν καταπιεστικές πράξεις, των οποίων οι ευθύνοντες παραμένουν άγνωστοι στο γενικό σύνολο. Προς ευχαρίστησή τους, άτομα συνήθως με κακοήθεις χαρακτήρες στέκονται στο παρασκήνιο, αφανώς απέναντι στην ανυποψίαστη κοινωνία. Συνακόλουθα, οι διαστάσεις ισχύος τους επεκτείνονται και σε ανθρώπους λιγάκι πιο «φυσιολογικούς», θα συμπλήρωνα εγώ, οι οποίοι δεν επιθυμούν τόσο ψυχοφθόρες συνθήκες στη ζωή τους.
Πέρα από το γεγονός αυτό, η επιρροή τους ασκείται και έναντι της κοινωνίας. Αλήθεια, πείτε μου, πόσες φορές έχετε αισθανθεί άσχημα, απλά και μόνο επειδή δεν νιώθετε την καταπίεση, όπως κάποια συμπάσχοντα άτομα γύρω σας; Έχετε ποτέ σκεφτεί ότι αν τα άτομα αυτά τυγχάνουν αυτής της διαστροφής, πιθανότατα άθελά τους να σας υποκινούν στο εξής λανθασμένο πλάνο σκέψης: «Έκανα κι εγώ το ίδιο λάθος π.χ. στο διαγώνισμα… μήπως να πέσω κι εγώ σε κατάθλιψη;». Και παρά το μικρό λαθάκι που έκανες, ξαφνικά επειδή έτσι νιώθει ο φίλος σου, αυτομάτως μπαίνεις στο τρυπάκι της ψυχολογίας να στεναχωρηθείς κι εσύ. Σου μεταδίδουν ασυναίσθητα μια αρνητικότητα, που επηρεάζει ή όχι τις ψυχικές σου διαθέσεις. Η μόνη διαφορά υπόκειται στο ότι εσύ δεν αποκτάς συναισθηματική ηδονή, όπως αυτοί.
Αρκετοί, πράγματι, βιώνουν καταθλιπτικές διαταραχές, ενώ άλλοι ενσυνείδητα εισέρχονται σε μια επιφανειακή στεναχώρια. Η επιφανειακότητά της αναπτύσσεται από τις ηθικά μαζοχιστικές προσωπικότητες. Εκείνοι ηθελημένα στεναχωριούνται ανεξαρτήτως κάθε εξωτερικού παράγοντα, παρακινούμενοι κυρίως από εσωτερικές προδιαθέσεις για αρνητικότητα. Όλα αυτά προς χάριν της περιέργως ηδονικής τέρψης τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τι είναι μαζοχισμός; Πότε θεωρείται διαστροφή;, texnologia.net, διαθέσιμο εδώ
- Μαζοχισμός: Όταν ο πόνος και η οδύνη είναι επιλογή ζωής, onmed.gr, διαθέσιμο εδώ
- Μαζοχιστική (αυτοηττώμενη) Διαταραχή Προσωπικότητας (ΜΔΠ), psychotherapeia.net.gr, διαθέσιμο εδώ
