Της Ζαφειρίας Πολυχρονιάδου,
Η Παλαιολόγεια Δυναστεία αποτέλεσε τον επίλογο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ίσως η πιο γνωστή από όλες τις μοναρχικές ακολουθίες του Βυζαντίου στο ευρύ κοινό, αφού ο αυτοκράτορας αυτής έπεσε μαχόμενος και υπερασπιζόμενος τη Βασιλεύουσα με σθένος λέοντος. Πρόκειται, όμως, για τόσο ευκαιριακή και κατακερματισμένη γνώση, που πολλά γεγονότα και λεπτομέρειες αγνοούνται. Το παρόν μυθιστόρημα, που πρόκειται να αναλυθεί περαιτέρω, μπορεί και καλύπτει, έστω και μέσα από τον θεσμό της λογοτεχνίας, αυτό το ιστορικό κενό.
Το μυθιστόρημα Ο Υπόγειος Κήπος των Νεκρών εξελίσσεται, επομένως, κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας των Παλαιολόγων. Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα της συγγραφέως Ελένης Μούλη, που κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Μπαρμπουνάκη, το έτος 2021.
Το παρόν μυθιστόρημα αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας και φανταστικής κατασκευής, όπως δηλώνει και η ίδια η συγγραφέας στις πρώτες σελίδες του, αλλά αυτή η μυθοπλαστική αφήγηση παρεισφρέει τόσο άψογα στα ιστορικά γεγονότα της εποχής, που η γράφουσα επιτυγχάνει μια άριστη αληθοφάνεια. Ο ιστορικός χρόνος δίνεται ως το έτος 1340, ενώ ο τόπος δεν είναι άλλος από τη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα, ο κάμπος της Καμπανίας. Η ιστορική συνθήκη, που αποτυπώνεται στο βιβλίο, αφορά τη διαμάχη ανάμεσα στους αυτοκράτορες Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο και Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο και φτάνει μέχρι την εγκαθίδρυση στη Θεσσαλονίκη του κινήματος των Ζηλωτών. Η έμφαση, βέβαια, δεν δίνεται στον αυτοκρατορικό θώκο, αλλά στο πώς ο απλός λαός της υπαίθρου αφουγκραζόταν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, καθώς και την ευρεία τους αντίληψη και «κουλτούρα», που αποτελούσε κράμα μισαλλοδοξιών, δεισιδαιμονιών και θρησκευτικού δογματισμού.
Μέσα στο έρεβος της νύχτας και στα σκοτεινά νερά του βάλτου, ο γερο-Νίκανδρος θα εντοπίσει, μαζί με το κυνηγόσκυλό του, Μίδα, το σώμα μιας νεαρής και βαριάς τραυματισμένης γυναίκας, της οποίας το νήμα της ζωής της πάλευε να παραμείνει ακέραιο. Η μυστική ταυτότητα αυτής της γυναίκας θα αποκαλυφθεί εν καιρώ, ενώ, παράλληλα, φήμες θα ταξιδεύουν στο χωριό Καστρί για μια νεαρή παντρεμένη γυναίκα, που, έξαφνα, με τη γέννηση του δεύτερου παιδιού της, έχασε τα λογικά της και εξαφανίστηκε. Θα ακολουθήσει η εξομολόγηση της νεαρής γυναίκας και η αποκάλυψη τόσο των θλιβερών και περίλυπων καταστάσεων που βίωσε όσο και των προσώπων που επεδίωξαν να την οδηγήσουν στο κατώφλι του Άδη. Οι πολυπληθείς ιατρικές γνώσεις και θεραπευτικές της ικανότητες δεν θα περάσουν απαρατήρητες από τον γερο-Νίκανδρο, αλλά ούτε και από τους κατοίκους του βάλτου και των κοντινών περιοχών. Γύρω από το πρόσωπό της θα δημιουργηθεί η φήμη μιας άλλοτε αγίας και άλλοτε μάγισσας και θα επεκταθεί ταχύτατα. Παράλληλα, θα εμφανιστεί μια μυστική ομάδα ανδρών, στην οποία ανήκε και ο πατέρας της Δάφνης, με το όνομα Συνετοί, οι οποίοι θα αποδειχθούν σύμμαχοι και οικογένεια για την πολύπαθη αυτή γυναίκα.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος θα γίνει η εισαγωγή πολλών ακόμα χαρακτήρων, αλλά και τόπων της Θεσσαλονίκης. Ειδικότερα, οι αναγνώστες θα περιδιαβούν, μαζί με τη νεαρή μας πρωταγωνίστρια, στις υπόγειες σήραγγες της Θεσσαλονίκης, κάτω από τους θεοσεβούμενους και θεόπνευστους ναούς, στην καταχθόνια και υπόγεια πραγματικότητα της πόλης, που διατηρείτο ζωντανό το σκοτεινό ειδωλολατρικό παρελθόν της αρχαίας Ελλάδας. Ο Υπόγειος Κήπος των Νεκρών με το επτασφράγιστο μυστικό βρίσκει την πιο κατάλληλη θέση και τιμητική στην υπόγεια Θεσσαλονίκη, ως το σταυροδρόμι ανάμεσα στην Αρχαία Ελλάδα και την Ελλάδα του 14ου αιώνα, τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα σε δύο κόσμους τόσο διαφορετικά σμιλεμένους. Επίσης, οι αναγνώστες θα γνωρίσουν το σκοτεινό και ειδεχθές πρόσωπο ορισμένων ανθρώπων, όταν θα αποκαλυφθούν ιστορίες τόσο αποκρουστικές και ανόσιες, που δεν θα αποκολλώνται από τη μνήμη τους. Επιπροσθέτως, κεντρική θέση στην πλοκή και την αφήγηση κατέχει η μυστική ομάδα των Συνετών και των ατόμων που την απαρτίζουν, λόγω του ιερού σκοπού που επιτελούν, αλλά και λόγω της στενής τους –σχεδόν συγγενικής– σχέσης με την ηρωίδα μας. Όταν έρθει ο επίλογος του μυθιστορήματος, οι χαρακτήρες θα έχουν ήδη χαθεί, τα γεγονότα θα έχουν ακολουθήσει τον δρόμο που χάραξε η ιστορία και οι επιζώντες θα πρέπει να επιλέξουν τη διαδρομή που θα ακολουθήσουν.
Πρόκειται για ένα αρκετά πυκνογραμμένο μυθιστόρημα, λόγω της ιστορικότητας που το χαρακτηρίζει και που, συνάμα, επιβάλει μια εκτενή λεπτομερειακή περιγραφή, όσον αφορά τα πρόσωπα και τις εξελίξεις των γεγονότων. Παρόλα αυτά, το υπό διερεύνηση βιβλίο δεν συνιστά κάποιο ακαδημαϊκό ή ιστορικό εγχειρίδιο. Τουναντίον, αποτελεί ένα μυθιστόρημα, ένα βιβλίο με στόχο την αναγνωστική απόλαυση, που θα σε ταξιδέψει στη Θεσσαλονίκη του 14ου αιώνα και σίγουρα η πλοκή θα καταφέρει όχι μόνο να σε συνεπάρει, αλλά και να σε συγκλονίσει σε ορισμένα σημεία.
