Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η αρχαία ελληνική θρησκεία χαρακτηρίζεται από μια πολυπλοκότητα και ποικιλομορφία, με τις θεότητες που την απαρτίζουν να είναι δεκάδες και η λατρεία της κάθε μιας έχει τα δικά της γνωρίσματα. Οι θεότητες αυτές αντλούσαν συχνά στοιχεία από άλλους γειτονικούς και μη πολιτισμούς, δημιουργώντας ένα πολιτισμικό αμάλγαμα. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν και οι Κάβειροι, γνωστή και ως Μεγάλοι Θεοί (μιας και ετυμολογικά η ρίζα της λέξης «καβίρ», που έχει σημιτική προέλευση, σημαίνει μεγάλος).
Ο κύριος χώρος που τελούνταν η λατρεία ήταν η Σαμοθράκη, ενώ αυτό που μας προκαλεί εντύπωση είναι πως δεν γνωρίζουμε τα ονόματά τους, παρά μόνο ότι τους αποκαλούσαν «Μεγάλοι Θεοί» ή «Καβείρους». Η προέλευσή τους δεν είναι ξεκάθαρη, καθώς υπάρχουν εκείνοι που πιστεύουν πως προήλθαν από τους Φρύγες και αυτοί που θεωρούν πως εισήχθησαν από τους Φοίνικες ή τους Αιγυπτίους. Η θεωρία της εισαγωγής των θεοτήτων αυτών ενισχύεται με τη φύση τους, καθώς, όπως μαθαίνουμε από τις αρχαίες πηγές, απέπνεαν φόβο και είχαν εκδικητικές τάσεις γενικότερα, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους θεούς του ελλαδικού χώρου, οι οποίοι εκδικούνταν, όταν προσβάλλονταν ή πειράζονταν.
Κατά τον ιδρυτικό τους θρύλο του ιερού στη Σαμοθράκη, η θεά Δήμητρα πλάγιασε με έναν θνητό, τον Ηετίονα, ο οποίος γνώριζε για τα Καβείρια μυστήρια. Η σχέση αυτή με τον θνητό ενόχλησε τον Δία, με αποτέλεσμα να σκοτώσει τον νεαρό άντρα. Λίγο καιρό μετά από την πράξη του αυτή, ο Δίας μετάνιωσε και αποφάσισε να χτίσει ο ίδιος το ιερό, για να απαλύνει τον πόνο της Δήμητρας. Έτσι, επέλεξε ο ναός αυτός να είναι προς τους Καβείρους, αφού ο Ηετίονας είχε μυηθεί στα μυστήρια αυτά.
Οι Κάβειροι ήταν συνδεδεμένοι με το υγρό στοιχείο και, πιο συγκεκριμένα, με τα θαλάσσια ταξίδια και τη σωτηρία από τους κινδύνους που ελλόχευαν σε αυτά, μια πληροφορία που την αντλούμε από την Αργοναυτική εκστρατεία, καθώς, όπως μας πληροφορεί ο Απολλώνιος αρμόδιος, τα μέλη του πληρώματος είχαν μυηθεί στα μυστήρια αυτά και είχαν ζητήσει την εύνοια των θεοτήτων. Μια ακόμα γνωστή προσωπικότητα που επισκέφτηκε τη Σαμοθράκη ήταν ο Φίλιππος Β´ της Μακεδονίας, που έγινε μέλος του ιερού και, μάλιστα, εκεί γνώρισε και τη γυναίκα του Ολυμπιάδα, ενώ ακόμα και ο Ηρόδοτος αναφέρει πως ήταν μυημένος σε αυτά.
Όταν έμπαινε κανείς στο ιερό, αντίκριζε έναν κυκλικό χώρο, στον οποίο λάμβανε χώρα το «Προθύειν», δηλαδή οι προκαταρκτικές θυσίες είτε πριν από τα μυστήρια είτε κατά τη μύηση, διότι εκεί υπήρχε ο βωμός. Στη μέση του ιερού συναντούμε ένα ποτάμι που το χώριζε στη μέση και μπορούσαν να το διασχίσουν με μια γέφυρα που υπήρχε, ενώ όλος ο χώρος βρισκόταν σε μια πλαγιά ανάμεσα σε βουνά.
Για να μυηθεί κανείς στα Καβείρια μυστήρια, έπρεπε να συμμετάσχει σε μια τελετουργία, κατά την οποία έβγαζε τα ρούχα του και έδενε μια πορφυρή ταινία στο υπογάστριό του. Έτσι, μέσα από τη διαδικασία αυτή έβγαινε έντονα το αίσθημα της ντροπής, με αποτέλεσμα την υπακοή του πιστού στις εντολές του ιερατείου και την πνευματική ένωση μαζί του. Ύστερα από αυτά, ακολουθούσε ο «Θρονισμός», όπου ο μύστης καθόταν σε έναν θρόνο και γύρω του χόρευαν οι ιερείς για να τον καθάρουν και, έπειτα, ένα τελευταίο στάδιο ήταν η «Ομολογία». Εδώ, το νέο μέλος στεκόταν μπροστά σε όλους τους μυημένους και ομολογούσε την πιο άνομη πράξη του. Η διαδικασία αυτή καθιστούσε και τα υπόλοιπα μέλη συνενόχους και εάν κάποιος αποκάλυπτε κάτι σχετικό με τα Καβείρια, τότε θα αποκαλυπτόταν και το δικό του ένοχο μυστικό. Η ώρα που λάμβαναν χώρα οι τελετουργίες αυτές ήταν το βράδυ, λίγες ώρες μετά τη δύση του ηλίου, με δάδες να λούζουν την περιοχή με φως, προκαλώντας μια ιδιαίτερη αίσθηση φόβου και μυστηρίου.
Πέραν, όμως, από τη διαδικασία αυτή, συναντάμε και κάποια δρώμενα, στα οποία οι μύστες περιπλανιούνταν, με τα μάτια τους δεμένα, στη γύρω περιοχή και αναζητούσαν τη μυθική νεαρή Αρμονία, που ήταν κόρη της Ηλέκτρας και εγγονή του Άτλαντα, την οποία είχε απαγάγει ο βασιλιάς της Θήβας Κάδμος. Τέλος, στην όλη διαδικασία υπήρχαν ορισμένα ιερά τελετουργικά αντικείμενα, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι μυημένοι. Ένα τέτοιο αντικείμενο, για παράδειγμα, ήταν ένα σιδερένιο δαχτυλίδι, το οποίο είχε ένα μαγνητικό πεδίο που βοηθούσε τους μυημένους να αναγνωρίσουν ο ένας τον άλλον, καθώς μαγνητιζόταν, όταν βρισκόταν το ένα δίπλα στο άλλο.
Εν κατακλείδι, τα Καβείρια μυστήρια αποτελούν ένα ιδιαίτερο τελετουργικό δείγμα για την αρχαία ελληνική θρησκεία, που περιμένει να ερευνηθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ροδάκης, Π. (2012), Τα Καβείρια Μυστήρια, Εκδόσεις Παρασκήνιο
- Burkert, W. (1993), Αρχαία Ελληνική Θρησκεία: Αρχαϊκή και Κλασσική Εποχή, Εκδόσεις Καρδαμίτσα
