Της Άννας-Νικολέτας Γρίβα,
Μέδουσα. Ζώο εντυπωσιακό, αλλά και ένας ζελατινώδης κίνδυνος που μαστίζει τις θάλασσες παγκοσμίως και φοβίζει τους κολυμβητές, αφού μεταξύ μεδουσών συναντά κανείς και τις γνωστές σε όλους τσούχτρες. Για όποιον, λοιπόν, κολυμπά στο Αιγαίο, όπου αυξήθηκε ο αριθμός των μωβ μεδουσών το φετινό καλοκαίρι, αλλά και για όποιον πρόκειται να ταξιδέψει στις καλοκαιρινές του διακοπές σε εξωτικούς προορισμούς, η ικανότητα αναγνώρισης του τσιμπήματος μέδουσας και εφαρμογής των κατάλληλων μέτρων είναι εξαιρετικά σημαντική.
Καταρχάς, είναι απαραίτητο να γνωρίζει κανείς τι ακριβώς είναι η μέδουσα, καθώς και τη διαφορά της από την κοινώς επονομαζόμενη τσούχτρα. Ο όρος «μέδουσα» χαρακτηρίζει τη δεύτερη φάση ανάπτυξης στον βιολογικό κύκλο ορισμένων ζελατινοειδών οργανισμών, που συνιστούν μια μεγάλη ομάδα ζωοπλαγκτού.
Η πρώτη φάση ανάπτυξης είναι ο «πολύποδας», χαρακτηριστικό του οποίου είναι η προσκόλληση σε στερεά υποστρώματα του πυθμένα, από τον οποίο τελικά απομακρύνεται, προκειμένου να αναπτυχθεί σε ενήλικη μέδουσα. Η μέδουσα ζει σε όλους τους ωκεανούς του πλανήτη και χάρη στην απουσία υδροδυναμικού σχήματος, κινείται πολύ αργά, κυρίως με τη βοήθεια των υδάτινων ρευμάτων.
Η τσούχτρα, λοιπόν, αποτελεί την κοινή ονομασία της μέδουσας εκείνης, που με την επαφή της με το ανθρώπινο σώμα προκαλεί έντονο κνησμό («τσούξιμο») και πιθανώς αλλεργικές αντιδράσεις και άλλων ειδών προβλήματα. Δεν χαρακτηρίζονται, επομένως, όλες οι μέδουσες ως τσούχτρες.
Παραδείγματος χάριν, το είδος Cotylorhiza tuberculate, που έχει καφέ-κίτρινο χρώμα, αποτελεί ένα ακίνδυνο για τον άνθρωπο, συχνά εμφανιζόμενο στις ελληνικές θάλασσες είδος μέδουσας. Αντιθέτως, το είδος Pelagia noctiluca, το χρώμα του οποίου είναι μωβ-ροζ, συνιστά τσούχτρα με επώδυνο για τον άνθρωπο τσίμπημα.
Σε τι οφείλεται, όμως, η άσχημη, και οδυνηρή σε πολλές περιπτώσεις αίσθηση, που προκαλεί το τσίμπημα της τσούχτρας; Τα πλοκάμια του ζώου αυτού περιέχουν μικροσκοπικά αγκαθωτά κύτταρα, που ονομάζονται κνιδοκύτταρα (ή κνιδοκύστεις). Καθένα από αυτά διαθέτει έναν μικρό βολβό που συγκρατεί το δηλητήριο και έναν σπειροειδή σωλήνα με κοφτερό άκρο. Η τσούχτρα χρησιμοποιεί το δηλητήριο προκειμένου να αμυνθεί απέναντι σε εχθρούς, αλλά και να σκοτώσει τη λεία της.
Όταν ο άνθρωπος ακουμπά το πλοκάμι της τσούχτρας, ειδικά κύτταρα «σκανδάλες» ανοίγουν το κύτταρο, με αποτέλεσμα ο σωλήνας να απελευθερώνεται και να διεισδύει στο δέρμα, εκχύνοντας δηλητήριο. Η ουσία που απελευθερώνεται προκαλεί ερεθισμό στη γύρω περιοχή, αλλά υπάρχει πιθανότητα να εισχωρήσει και στην κυκλοφορία του αίματος. Παρόλο που το δηλητήριο των περισσότερων μεδουσών δε βλάπτει σοβαρά την υγεία του ανθρώπου, ορισμένων είναι θανατηφόρο.
Πού οφείλεται, όμως, η κατακόρυφη αύξηση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στους πληθυσμούς των μεδουσών; Ο κυριότερος παράγοντας είναι η κλιματική αλλαγή, με βασικότερο «σύμπτωμα» την αύξηση της θερμοκρασίας. Επιρροή όμως στον πληθυσμό ασκεί και η διάρκεια των περιόδων έντονης ξηρασίας ή βροχοπτώσεων, ιδίως τους ανοιξιάτικους μήνες.
Τέλος, η υπεραλίευση θα μπορούσε να θεωρηθεί παράγοντας αύξησης, αφού τα ψάρια των οποίων κύρια τροφή αποτελούν οι μέδουσες μειώνονται σε πληθυσμό. Παρά την κοινή, λοιπόν, πεποίθηση, ο αριθμός των μεδουσών δεν έχει καμία σχέση με την οργανική ρύπανση των υδάτων.
Τι θα πρέπει να κάνει κάποιος σε περίπτωση επαφής με τσούχτρα; Τρία είναι τα κυριότερα βήματα στην αντιμετώπιση. Πρώτα θα πρέπει να γίνει η αφαίρεση των πλοκαμιών από το δέρμα με τη χρήση θαλασσινού νερού, χωρίς έντονο τρίψιμο, καθώς αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει την απελευθέρωση περισσότερου δηλητηρίου. Κατόπιν, είναι απαραίτητο να αφαιρέσει κανείς τυχόν απομεινάρια του κνιδοκυττάρου από το δέρμα, με τη χρήση τσιμπιδιού. Τέλος, θα πρέπει να γίνει χρήση του κατάλληλου φαρμακευτικού προϊόντος στο σημείο του τσιμπήματος, με στόχο τη μείωση του πόνου.
Όπως γίνεται εμφανές, οι μέδουσες, αν και στην ομάδα τους διαθέτουν μερικά από τα πιο επικίνδυνα για τον άνθρωπο ζώα, αποτελούν παρεξηγημένα ζώα, καθώς πολλές μεταξύ αυτών είναι πλήρως ακίνδυνες για τον άνθρωπο. Θα πρέπει όμως σε κάθε περίπτωση να είναι κανείς προσεκτικός και αν αισθανθεί το οποιοδήποτε τσίμπημα να μην πανικοβληθεί, αλλά να προχωρήσει άμεσα στην εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Jellyfish stings, mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- How Do Jellyfish Sting?, ocean.si.edu. Διαθέσιμο εδώ
- Όλα όσα πρέπει να ξέρετε για τις μέδουσες έτσι ώστε να μη φοβάστε ή να φοβάστε, imbbc.hcmr.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Μέδουσες και τσούχτρες στην Ελλάδα, boatfishing.gr. Διαθέσιμο εδώ
