Του Νικόλαου Τσελέντη,
Η Σιέρα Λεόνε έχει μείνει γνωστή στην Ιστορία για τον αιμοσταγή της εμφύλιο, ο οποίος ώθησε τη διεθνή κοινότητα σε μία άνευ προηγουμένου κινητοποίηση, προκειμένου, αφενός, να σωθεί ο κατατρεγμένος άμαχος πληθυσμός και, αφετέρου, να εκδικαστούν οι ιθύνοντες των εγκλημάτων από το αρμόδιο δικαιοδοτικό όργανο. Κι αν όλα τα παραπάνω αναλύθηκαν εκτενώς στο προηγούμενο άρθρο μου, εντούτοις τέθηκε ένα ερώτημα σχετικά με το κατά πόσο το μικρό αφρικανικό κράτος κατόρθωσε να ορθοποδήσει και να επιτύχει την πολυπόθητη ειρήνη. Άρα, ο «πρωταγωνιστής» του παρόντος κειμένου δεν είναι άλλος από το φαινόμενο της βίας, που φαίνεται πως έχει εισχωρήσει σε κάθε πτυχή της ζωής των κατοίκων.
Ειδικότερα, η Σιέρα Λεόνε ταλανίζεται από περιστατικά «πολιτικής βίας», δηλαδή ενεργειών που αποσκοπούν στην απόκτηση πολιτικών οφελών, οι οποίες παρακινούνται από την εκάστοτε ομάδα. Τα πλεονεκτήματα, ωστόσο, δε φτάνουν στα υψηλότερα επίπεδα της πολιτικής της χώρας, καθώς τα διαπλεκόμενα μέρη προτιμούν να απέχουν από τον κεντρικό κρατικό μηχανισμό και να επικεντρώνονται στην επιβίωση των μεμονωμένων καστών τους. Για τον λόγο αυτό, παρατηρείται μία αδυναμία έκφρασης αποσχιστικών αιτημάτων που θα φέρουν σε ρήξη τους τοπικούς ηγέτες των περιοχών με την κυβέρνηση, ενώ προτιμάται η σύμπλευση, για να ισχυροποιηθούν έναντι των αντιπάλων φυλών.
Υπό μία ευρύτερη οπτική, η Δυτική Αφρική είναι αρκετά «επιρρεπής» στις αναταραχές που συνοδεύονται από άκρατη βία, με χαρακτηριστικά τα παραδείγματα του Μάλι, της Μπουρκίνα Φάσο –που βρίσκονται σε ενεργή σύγκρουση–, αλλά και της Ακτής Ελεφαντοστού και του Τόγκο, όπου η απειλή και χρήση βίας περιορίζεται στο πολιτικό σκέλος. Η δε μορφή της εν λόγω πολιτικής βίας περιλαμβάνει δραστηριότητες κοινωνικής επαγρύπνησης στη Γκάνα, κτηνοτροφικές αντιπαραθέσεις στο Μπενίν και το Τόγκο και ψήγματα μαχητικών συμπεριφορών από παραστρατιωτικές ομάδες στην Ακτή Ελεφαντοστού. Στην κατηγορία αυτή, λοιπόν, προστίθεται από το 2016 και μετά η Σιέρα Λεόνε, βιώνοντας ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά πολιτικής αναταραχής σε κατά κεφαλήν όρους και καταγράφοντας 0.35 εκδηλώσεις βίας και διαμαρτυρίας ανά 100.000 κατοίκους, εν συγκρίσει με το 0.14 της Ακτής Ελεφαντοστού και το 0.09 του Μπενίν. Βέβαια, αξίζει να ειπωθεί πως στη Σιέρα Λεόνε οι θανατηφόρες πρακτικές είναι σαφώς πιο περιορισμένες, παρόλο που διαφαίνεται πως η «κουλτούρα της βίας» έχει εδραιωθεί στη συνείδηση του γηγενούς πληθυσμού.
Μα, γιατί πολεμούν στη Σιέρα Λεόνε;
Μία από τις πιο συνήθεις μορφές πολιτική βίας είναι η κοινοτική. Αυτή λαμβάνει χώρα σε όλη την εθνική επικράτεια και κατά κύριο λόγο υποκινείται από τον όχλο, δεδομένου ότι οι πολίτες αντιτίθενται στις βλέψεις των μεγάλων εταιρειών (Addax, SOCFIN, Sierra Rutile, Sierra Tropical, AMR Gold), οι οποίες, με τη σειρά τους, εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ολιγαρχών. Πέραν τούτου, η βία πυροδοτείται, όταν αναδύονται σκόπελοι εθνικού χαρακτήρα, δηλαδή εξάρσεις ιών (π.χ. έμπολα, κορωνοϊός), καταστροφές δημοσίων έργων, και εντοπίζονται στο αστικό περιβάλλον, όντας ως επί το πλείστον ειρηνικές. Μια τρίτη μορφή πολιτικής βίας είναι η βία που στοχεύει πολίτες από κρατικές και στρατιωτικές δυνάμεις (που αντιστοιχεί περίπου στο 14%). Στη Σιέρα Λεόνε, αυτή η βία στρέφεται σχεδόν πάντα εναντίον άοπλων αμάχων, στοχεύοντας ταραχοποιούς και διαδηλωτές, και είναι συχνά υπερβολική. Τα βασικότερα θύματα είναι οι φοιτητές, οι δημοσιογράφοι και εκπρόσωποι της Κοινωνίας των Πολιτών, με τις συλλήψεις να θεωρούνται απλώς «καθημερινότητα».
Ο πιο «δημοφιλής» τύπος βίας είναι εκείνος κατά τις εκλογικές περιόδους. Η εκλογική βία αντιστοιχεί στο 26% της βίας εν συνόλω, κάνοντας την εμφάνισή της τόσο στις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές όσο και στις εσωκομματικές προκριματικές εκλογές. Εκεί, μάχονται μεταξύ τους οι υποψήφιοι των κομμάτων, για να λάβουν το πολυπόθητο χρίσμα και, μάλιστα, λογίζεται ως μια πάγια τακτική που πραγματοποιείται συστηματικά στη μεταπολεμική Σιέρα Λεόνε. Τέλος, η πέμπτη μορφή βίας στη Σιέρα Λεόνε είναι η πολιτική βία που είναι προϊόν πολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ ελίτ και πολιτικών κομμάτων — εκτός εκλογών (που αντιστοιχεί περίπου στο 25%). Η ανταγωνιστική βία γενικά έχει τρεις υπο-μορφές: α) άμεσες συγκρούσεις μεταξύ αναγνωρίσιμων υποστηρικτών του κόμματος και πολιτοφυλακών του κόμματος β) εσωκομματική βία, που περιλαμβάνει, για παράδειγμα, μεγάλες συγκρούσεις γύρω από εκλογικές συνελεύσεις, απονομή συμβόλων (υποψηφιότητα ως υποψήφιος κόμματος), επιθέσεις κατά κομματικών παρατάξεων και εκφοβισμό μεμονωμένων ελίτ (6%) και γ) μονόπλευρη βία που στρέφεται εναντίον μελών αντιτιθέμενων πολιτικών κομμάτων (13%).
Κλείνοντας, ο εμφύλιος πόλεμος στη Σιέρα Λεόνε συνιστά αδιαμφισβήτητα παρελθόν. Εξάλλου, δεν γίνεται επ’ ουδενί να συγκριθεί εκείνη η αιματηρή περίοδος με τα περιστατικά βίας που αυξάνονται ολοένα και περισσότερο στο αφρικανικό κράτος. Όμως, ο εφησυχασμός δεν ενδείκνυται∙ η δημοκρατία φθίνει διαρκώς και εν τοις πράγμασι υπάρχουν μόνον δύο πόλοι εξουσίας, η βία κρίνεται ως «αναγκαίο κακό» για την επίτευξη ιδίων κερδών και τα «ματωμένα» διαμάντια απασχολούν επί μονίμου βάσεως την εγχώρια και διεθνή κοινότητα. Επομένως, για να απαντηθεί πλήρως το ερώτημα που τέθηκε στον τίτλο, η βία δεν τερματίστηκε ποτέ. Απλώς ελαττώθηκε και μετεξελίχθηκε σε διαφορετικές μορφές, καθιστώντας το μέλλον της Σιέρα Λεόνε δυσοίωνο, αφού «η βία γεννάει βία» (Jean-Baptiste Henri Lacordaire).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- When Emerging Democracies Breed Violence: Sierra Leone 20 Years after the Civil War, ACLED, διαθέσιμο εδώ
- Sierra Leone: Democracy, Governance and Peacebuilding, USAID, διαθέσιμο εδώ
- It’s been 25 years since Sierra Leone’s brutal civil war. Here’s what we know about helping communities recover, The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- Two decades on, Sierra Leone still scarred by civil war, France 24, διαθέσιμο εδώ
