Της Παναγιώτας Βέργου,
Δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε μια καθημερινότητα κατά την οποία όλοι – ακόμη και ο σύντροφος, οι φίλοι και οι συνάδελφοί μας – μοιάζουν..άγνωστοι. Κι όμως, η ανωτέρω κατάσταση αποτελεί μια παράξενη νευρολογική διαταραχή που ονομάζεται προσωποαγνωσία και αφορά περίπου στο 2% του πληθυσμού.
Τι ακριβώς, όμως, είναι η προσωποαγνωσία;
Η προσωποαγνωσία (face blindness ή prosopagnosia) αποτελεί μια διαταραχή κατά την οποία ο ασθενής, αν και δεν παρουσιάζει διαταραχές όρασης ή μνήμης, δυσκολεύεται να απεικονίσει στον εγκέφαλό του μια εικόνα ή ένα πρόσωπο που του είναι γνωστό, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αναγνωρίσει τους οικείους του, σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και τον ίδιο του τον εαυτό. Η διαταραχή αυτή προκαλείται συνήθως από αμφοτερόπλευρες βλάβες που προσβάλλουν το μέσο έως και το πρόσθιο τμήμα της ατρακτοειδούς και γλωσσοειδούς έλικας του κατώτερου κροταφοϊνιακού φλοιού, ο οποίος και σχετίζεται με την αναγνώριση προσώπων και την μνήμη. Οι ασθενείς συνήθως μπορούν να αναγνωρίσουν ένα πρόσωπο ως πρόσωπο και μερικές φορές μπορούν να διαπιστώνουν το παρόμοιο σχήμα δύο προσώπων. Συχνά, καταφεύγουν σε άλλες στρατηγικές, προκειμένου να αναγνωρίσουν ένα πρόσωπο, όπως το κούρεμα, ο τρόπος που βαδίζει, το ηχόχρωμα της φωνής, ο τρόπος ντυσίματος κ.α. Ωστόσο, οι μέθοδοι αυτές δε λειτουργούν πάντα, προκαλώντας σύγχυση. Υπάρχουν 2 είδη προσωποαγνωσίας:
- Η Αναπτυξιακή (ή εκ γενετής): Εμφανίζεται κατά τη γέννηση, δεν χαρακτηρίζεται από κάποια εγκεφαλική βλάβη, αλλά αντιθέτως οι γνωστικές λειτουργίες, που αναπτύσσονται κατά την εγκεφαλική ανάπτυξη, φαίνεται να παρουσιάζουν αδυναμία σύνθεσης ή αποτύπωσης των εικόνων. Οι ερευνητές έχουν ταυτοποιήσει ορισμένες μεταλλάξεις γονιδίων, κοινές σε ασθενείς της ίδιας οικογένειας, με εκ γενετής προσωποαγνωσία. Ωστόσο, κάποιες μεταλλάξεις δεν είναι κληρονομήσιμες, αλλά εμφανίζονται de novo. Πρόκειται, δηλαδή, για αυτόματες μεταλλάξεις των γονιδίων του ασθενούς, τις οποίες δε φέρει κανένας γονέας του. Οι ασθενείς αυτής της κατηγορίας, ακριβώς επειδή έχουν γεννηθεί με αυτήν την αδυναμία, αντιλαμβάνονται μεταγενέστερα ως ενήλικες την ύπαρξη νευρολογικής διαταραχής. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά με αυτισμό και σύνδρομο Asperger εμφανίζουν σε κάποιο βαθμό προσωποαγνωσία, η οποία ενδέχεται να ευθύνεται και για την ελλιπή κοινωνική τους ανάπτυξη.
- Η Επίκτητη: Προκαλείται από κάποια εγκεφαλική βλάβη έπειτα από κάποιο τραυματισμό, από κάποιο εγκεφαλικό επεισόδιο, ή άλλη εκφυλιστική νόσο. Συνήθως, γίνεται αμέσως αντιληπτή, εκτός αν πρόκειται για παιδιά μικρής ηλικίας που δεν έχουν ακόμη αναπτύξει πλήρως την ικανότητα αναγνώρισης προσώπων, οπότε καθυστερεί σημαντικά η διαπίστωση της διαταραχής. Επίσης, πρόσφατες μελέτες συσχετίζουν την επίκτητη προσωποαγνωσία με την κατάχρηση τοξικών ουσιών, όπως το αλκοόλ, η κοκαΐνη και η μαριχουάνα.
Πώς μπορούμε να υποψιαστούμε ότι κάποιος πάσχει από προσωποαγνωσία;
Σε όλους μας έχει συμβεί και μάλιστα αρκετές φορές να μην μπορούμε να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας πρόσωπα που έχουμε ξαναδεί στο παρελθόν, όμως η προσωποαγνωσία έχει πολλές περισσότερες προεκτάσεις από μια τυχαία, καθημερινή δυσκολία στην ενθύμηση ενός προσώπου. Οι ασθενείς δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν πρόσωπα με τα οποία συναναστρέφονται καθημερινά. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν αναγνωρίζουν τον σύζυγό τους, τα παιδιά και τους συναδέλφους τους. Χαρακτηριστικό των ασθενών είναι και η δυσκολία τους να παρακολουθήσουν την πλοκή μιας ταινίας ή μιας σειράς, καθώς αδυνατούν να συγκρατήσουν τη φυσιογνωμία των πρωταγωνιστών.
Πώς επιτυγχάνεται η διάγνωση της διαταραχής;
Σε περίπτωση που υπάρχουν ενδείξεις της νόσου σε κάποιον οικείο μας ή ακόμη και σε εμάς τους ίδιους, σκόπιμη θεωρείται η επίσκεψη σε έναν κλινικό νευρολόγο, ο οποίος μπορεί να μας παραπέμψει σε ειδικό ερευνητή. Η εξέταση αποσκοπεί κυρίως στον έλεγχο της ικανότητας του ασθενούς να αναγνωρίζει οικεία του πρόσωπα και επιτυγχάνεται με έναν συνδυασμό διαφόρων τεστ προσδιορισμού του επιπέδου των γνωστικών λειτουργιών του όπως:
- Οφθαλμολογικά Τεστ, προκειμένου να επιβεβαιωθεί η φυσιολογική λειτουργία της όρασης
- Γνωστικά Τεστ, προκειμένου να διαπιστωθεί ότι η ικανότητα της σκέψης, της συγκέντρωσης και της επίλυσης προβλημάτων παραμένει ανεπηρεάστη
- Τεστ Μνήμης
- Τεστ Αναγνώρισης Προσώπων, κατά τα οποία ελέγχεται η ικανότητα αναγνώρισης και διάκρισης προσώπων μεταξύ τους. Συχνά, περιλαμβάνουν την επίδειξη διάσημων προσώπων προς αναγνώριση
- Τεστ Αναγνώρισης Αντικειμένων, προκειμένου να επιβεβαιωθεί ότι ο ασθενής πάσχει πράγματι από προσωποαγνωσία και όχι από κάποια άλλη νευρολογική διαταραχή που συμπεριλαμβάνεται στο φάσμα της αγνωσίας
Υπάρχει θεραπεία για την Προσωποαγνωσία;
Δυστυχώς, δεν υπάρχει ακριβώς θεραπεία για τη συγκεκριμένη νευρολογική διαταραχή, καθώς οι ερευνητές ακόμη βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο εύρεσης των αιτιών που την προκαλούν. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν θεραπευτικές μέθοδοι των διαγεγνωσμένων αιτιών που μπορούν να διευκολύνουν σημαντικά την καθημερινότητα των ασθενών. Η ηλικία κατά την οποία ο ασθενής υπέστη εγκεφαλική βλάβη (στη περίπτωση της επίκτητης προσωποαγνωσίας), το είδος και η σοβαρότητα πιθανού τραυματισμού, αλλά και η χρονική στιγμή που επιλέγεται για την έναρξη της αντιμετώπισης παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιλογή προγράμματος αποκατάστασης και τελικά θεραπείας. Σε κάθε περίπτωση, το θεραπευτικό πρόγραμμα θα πρέπει να αποσκοπεί στην ανάπτυξη αντισταθμιστικών μεθόδων, όπως για παράδειγμα η αναγνώριση των ατόμων από το βάδισμα, τη φωνή και την ενδυμασία. Ωστόσο, οι συγκεκριμένες πρακτικές δεν αποδεικνύονται πάντοτε επιτυχείς στην καθημερινή ζωή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Prosopagnosia, ninds.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Prosopagnosia (Face Blindness), clevelandclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- Prosopagnosia (face blindness), nhs.uk. Διαθέσιμο εδώ
- Understanding Prosopagnosia, faceblind.org. Διαθέσιμο εδώ
