Του Λάμπρου Καρασμάνη,
Βρισκόμαστε στην Ισπανική Σαχάρα, γνωστή σήμερα ως Δυτική Σαχάρα. Διανύουμε το σωτήριο έτος 1974, όπου ο πολιτικός αναβρασμός της ισπανικής αποικίας είναι κάτι παραπάνω από έντονος. Εδώ και σχεδόν 100 χρόνια η περιοχή αποτελεί ισπανική κτήση, δίνοντας στο Βασίλειο της Ισπανίας μια εναλλακτική οδό προς τον Ατλαντικό Ωκεανό. Στα πλαίσια της αποαποικιοποίησης, οι Ισπανοί προετοιμάζονται να αποσυρθούν. Το ερώτημα που γεννάται άμεσα είναι «ποια η νομική φύση αυτής της πρώην αποικίας και σε ποιον ανήκει».
Κάθε γειτονικό κράτος εποφθαλμιά τα συγκεκριμένα εδάφη. Το Μαρόκο και η Μαυριτανία εγείρουν ζητήματα κυριαρχίας επί των συγκεκριμένων περιοχών, η Αλγερία (ευρισκόμενη τότε στη Σοβιετική σφαίρα επιρροής) προσπαθεί να οργανώσει και να εξοπλίσει το εθνικοαπελευθερωτικό μέτωπο Polisario (απαρτιζόμενο από τους γηγενείς Sahrawi), ενώ οι Ισπανοί και ευρύτερα ο δυτικός κόσμος προσπαθούν να διατηρούν μια νέα μορφή διακυβέρνησης, βασισμένη στην σταθερότητα, ώστε να μην διακυβεύονται οι οικονομικοί δεσμοί με την περιοχή.
Η θέση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης
Το Μαρόκο απευθύνθηκε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ώστε να προσφέρει συμβουλευτική γνωμοδότηση περί της νομικής φύσης της Δυτικής Σαχάρας, δεδομένης της αποχώρησης των Ισπανών. Από πλευράς του το Δικαστήριο έκρινε πως πρέπει να απαντήσει σε δύο ερωτήματα. Πρώτον, κατά πόσο η περιοχή της Δυτικής Σαχάρας θα αποτελούσε «αδέσποτη γαία», ερώτηση στην οποία απάντησε αρνητικά. Και κατά δεύτερον, κατά πόσο οι αξιώσεις του Μαρόκο και της Μαυριτανίας για τα κυριαρχικά δικαιώματα επί της περιοχής ήταν βάσιμες. Στο δεύτερο αυτό ερώτημα, το δικαστήριο απάντησε με τρόπο σύνθετο, πως, παρότι υπάρχουν, τόσο για το Μαρόκο όσο και για τη Μαυριτανία, δεσμοί με την περιοχή της Δυτικής Σαχάρας, καμιά από τις δύο οντότητες δε φέρει δικαιώματα κυριαρχίας επί των συγκεκριμένων εδαφών, καθώς κάτι τέτοιο θα παραβίαζε την αρχή της αυτοδιάθεσης των γηγενών της Δυτικής Σαχάρας.
Κατόπιν της αρνητικής αυτής γνωμοδότησης από το Δικαστήριο, ο βασιλιάς του Μαρόκο, Hasan ο 2ος, τροποποίησε τη στρατηγική του για την απόκτηση των εδαφών που εποφθαλμιούσε. Αν περίμενε την ισπανική αποχώρηση για να εισβάλει στη Δυτική Σαχάρα, η διεθνής κοινότητα θα τον καταδίκαζε για εισβολή σε ανεξάρτητη χώρα. Αν πάλι επιτίθετο ευθέως στις ισπανικές δυνάμεις κατοχής, διέτρεχε το ρίσκο ευθείας πολεμικής αναμέτρησης με την Ισπανία, εγχείρημα που πιθανότατα θα τον οδηγούσε στην καταστροφή.
Η «Πράσινη Πορεία»
Έτσι, οδηγήθηκε στην επιλογή μιας ασύμμετρης μεθόδου. Συνέλλεξε περί των 350 χιλιάδων αμάχων από τα πιο εξαθλιωμένα και ασθενή κοινωνικά στρώματα του Μαρόκο, τους οδήγησε στα σύνορα με την (μέχρι τότε) Ισπανική Σαχάρα, και με μοναδικό τους «όπλο» το Κοράνι ανά χείρας, τους ώθησε εντός των εδαφών της ισπανικής αποικίας. Οι μάζες αυτές ακολουθήθηκαν από περίπου 20 χιλιάδες μαροκινούς ενόπλους στρατιώτες, που έφεραν τη διαταγή να μην προβούν σε πράξεις βίας κατά των αμάχων. Ιστορικά το γεγονός αυτό έχει μείνει γνωστό ως «Πράσινη Πορεία».
Αποτέλεσμα αυτής της κίνησης ήταν οι λεγόμενες «Συμφωνίες της Μαδρίτης» του Νοέμβρη του 1975, όπου η Ισπανία συνυπέγραψε τη μερική προσάρτηση εδαφών της Δυτικής Σαχάρας, τόσο από το Μαρόκο, όσο και από τη Μαυριτανία. Ως απάντηση στα παραπάνω, το μέτωπο Polisario, κήρυξε την περιοχή ανεξάρτητη, ονομάζοντας τη «Αραβική Λαϊκή Δημοκρατία της Σαχάρας». Γύρω στα 80 μέλη του Ο.Η.Ε, προσέτρεξαν να την αναγνωρίσουν, όμως μέχρι σήμερα τουλάχιστον τα μισά από αυτά έχουν αποσύρει την αναγνώριση τους. Σήμερα η Δυτική Σαχάρα αποτελεί διαφιλονικούμενο έδαφος, το τοπικό κοινοβούλιο υπολειτουργεί, τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατώνται διαρκώς, με κάθε τρόπο και από κάθε πλευρά, ενώ πλειάδες αποφάσεων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών έχουν αποτύχει επί δεκαετίες να δώσουν λύση.
Η χρήση των Ανθρώπινων Ασπίδων
Η κίνηση του Hasan του 2ου να «εισβάλει» στην Ισπανική Σαχάρα με άρμα τους 350 χιλιάδες αμάχους, ακολουθούμενους από ενόπλους, είναι γνωστή σήμερα ως “Human Shielding”. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο συγκαταλέγει τέτοιες πρακτικές στα «εγκλήματα πολέμου», όπως αυτά ορίζονται στο Άρθρο 8 του Καταστατικού της Ρώμης. Σαφώς, τέτοιες πρακτικές δεν είναι ιστορικά πρωτοφανείς, ούτε βεβαίως σταμάτησαν να εφαρμόζονται σε ύστερα έτη. Ανατρέχοντας στο παρελθόν, η αρχαία Σπάρτη, πριν τον 1ο Μεσσηνιακό Πόλεμο, εξώθησε ακτήμονες Σπαρτιάτες, πέραν των μέχρι τότε συνόρων της, ώστε να δημιουργήσουν κοινότητες, που σε δεύτερη φάση αποτέλεσαν ορμητήρια για τη γεωγραφική της επέκταση. Έτσι, η Σπάρτη, αφενός αποκέντρωσε τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα που διαβιούσαν στην επικράτεια της, αφετέρου εκμεταλλεύτηκε τη νέα τους θέση για την επίτευξη των στόχων της στο μέλλον.
Στο σήμερα, θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε έναν παραλληλισμό μεταξύ της «Πράσινης Πορείας» και της υπερσυσσώρευσης μεταναστών και προσφύγων στα ελληνοτουρκικά σύνορα του Έβρου το χειμώνα του 2020. Σαφώς, αρκετές πτυχές των υποθέσεων αυτών είναι διαφορετικές, όμως η Ιστορία διδάσκει με αναλογία και εναπόκειται σε εμάς να ανιχνεύσουμε τα συγκρίσιμα μεγέθη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το καταστατικό της Ρώμης, icc-cpi.int, Διαθέσιμο εδώ
- Κ.Γρίβας, SLPress, Διαθέσιμο εδώ
- Γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, wikipedia.org, Διαθέσιμο εδώ
