Του Βασίλη Μυρλίδη,
Η αγορά συναλλάγματος (Foreign exchange market, Forex) είναι μία παγκόσμια χρηματοοικονομική αγορά, στην οποία πραγματοποιείται η αγοραπωλησία όλων των εθνικών νομισμάτων. Σε αυτή την αγορά συμμετέχουν όλα τα χρηματοοικονομικά κέντρα ανά τον κόσμο. Οι επιχειρήσεις πραγματοποιούν πληρωμές προμηθευτών σε ξένο νόμισμα και οι διεθνείς εισπράξεις μετατρέπονται από ξένο νόμισμα σε εγχώριο. Ακόμα, επιχειρήσεις και οργανισμοί πραγματοποιούν αντιστάθμιση συναλλαγματικού κινδύνου (που προκύπτει από μελλοντικές πληρωμές σε πολλά νομίσματα). Μεμονωμένα άτομα έχουν, επίσης, πρόσβαση σε αυτή την αγορά, είτε για επενδυτικούς σκοπούς, είτε για το πιο απλό: την απόκτηση ξένου νομίσματος για τουρισμό.
Η αγορά συναλλάγματος αποτελείται από τη διατραπεζική αγορά, όπου μεγάλες τράπεζες ανταλλάσσουν νομίσματα για τη διαχείριση δικών τους κινδύνων ή των πελατών τους και, φυσικά, για να κερδοσκοπήσουν από τις αλλαγές στις ισοτιμίες νομισμάτων και από την εξωχρηματιστηριακή αγορά συναλλαγών, στην οποία άτομα και επιχειρήσεις ανταλλάσσουν νομίσματα μέσω μεσιτών, κυρίως σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες. Από αυτά τα τμήματα το μεγαλύτερο είναι αυτό της διατραπεζικής αγοράς, καθώς οι συναλλαγές σε αυτήν καταλαμβάνουν τον μεγαλύτερο όγκο και οι μεγάλες τράπεζες καθορίζουν τις τιμές αγοράς και πώλησης για τα κυριότερα νομίσματα.
Η αγορά συναλλάγματος συνδέει το εγχώριο με το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, δίνοντας πρόσβαση στους κατοίκους της ημεδαπής στις διεθνείς αγορές, αλλά και στους ξένους πρόσβαση στην εγχώρια αγορά. Η αγορά συναλλάγματος συνδέεται με άλλες χρηματοπιστωτικές αγορές και έτσι, οι εξελίξεις σε αυτήν έχουν άμεση επίδραση στα επιτόκια, την προσφορά χρήματος, τη νομισματική πολιτική και, κατ’ επέκταση, στο εθνικό προϊόν, το επίπεδο τιμών, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, τις ροές κεφαλαίων, αλλά και τις αποφάσεις των επιχειρήσεων για επένδυση.
Η αγορά συναλλάγματος είναι μια εξαιρετικά περίπλοκη αγορά και ο τρόπος λειτουργίας της μόνο απλός δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Το μόνο δεδομένο είναι πως οι αλλαγές των ισοτιμιών επηρεάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την οικονομική μας καθημερινότητα. Η επονομαζόμενη ανατίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας σημαίνει ότι το δολάριο χάνει αξία σε σχέση με το εγχώριο χρήμα ή ότι το εγχώριο χρήμα κερδίζει αξία σε σχέση με το δολάριο και η υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος σημαίνει ακριβώς το αντίθετο, ότι, δηλαδή, το δολάριο κερδίζει αξία σε σχέση με το εγχώριο χρήμα.
Οι μεγαλύτερες αγορές στον κόσμο και κατ’ επέκταση τα ισχυρότερα νομίσματα στον κόσμο είναι αυτά των Η.Π.Α. (δολάριο) και της Ευρώπης (ευρώ). Τον τελευταίο χρόνο, από τον Ιούνιο του 2021, το ευρώ συνεχώς υποτιμάται σε σχέση με το δολάριο. Συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 2021 η ισοτιμία ήταν 1 ευρώ προς 1,22 δολάρια, αλλά ακολουθώντας μία πτωτική πορεία καθ’ όλη τη διάρκεια του τελευταίου χρόνου, το ευρώ έφτασε στις 11 Ιουλίου 2022 σε ισοτιμία ένα προς ένα. Εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες το ευρώ δεν ήταν ποτέ τόσο φθηνό έναντι του δολαρίου.
Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, όπως οι μακροοικονομικές επιδόσεις, η ασκούμενη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, αλλά και η ψυχολογία των ατόμων που συμμετέχουν στην αγορά συναλλάγματος. Κύριες δυνάμεις στον καθορισμό των ισοτιμιών είναι η προσφορά και η ζήτηση για χρήμα. Όσον αφορά το δολάριο, η ζήτηση δολαρίων από οποιονδήποτε στον κόσμο αποτυπώνεται στη ζήτηση δολαρίων από τις μεγάλες τράπεζες. Η προσφορά των δολαρίων είναι δεδομένη και καθορίζεται από τη νομισματική πολιτική της Ομοσπονδιακής Αποθεματικής Τράπεζας (Fed). Η υπερβάλλουσα προσφορά δολαρίων θα προκαλέσει υποτίμηση του δολαρίου και η υπερβάλλουσα ζήτηση για δολάρια θα προκαλέσει ανατίμηση του δολαρίου. Όταν η τιμή του δολαρίου αυξάνεται έναντι του ευρώ, τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που τιμολογούνται σε δολάρια καθίστανται ακριβότερα για όσους έχουν ευρώ και, έτσι, μειώνεται η ζητούμενη ποσότητα δολαρίων. Γενικά, η ισοτιμία πάντα κινείται προς μία κατεύθυνση ισορροπίας. Έτσι, μια δημοσιονομική πολιτική των Η.Π.Α., η οποία χρηματοδοτείται από έκδοση ομολόγων που έχουν υψηλό επιτόκιο, θα προκαλέσει ζήτηση των επενδυτών για αμερικάνικα περιουσιακά στοιχεία (για αντιστάθμιση συναλλαγματικού κινδύνου ή κερδοσκοπία), που θα έχει ως αποτέλεσμα το δολάριο να ανατιμηθεί.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, που προκλήθηκε από τον ιό COVID-19, η ΕΚΤ και η Ομοσπονδιακή Tράπεζα των Η.Π.Α., για να εξαλείψουν τις αρνητικές συνέπειες που προκλήθηκαν από τον υποχρεωτικό εγκλεισμό και την κατακόρυφη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας, αύξησαν την προσφορά χρήματος μέσω δημοσίων δαπανών, που σκοπό είχαν να ενισχύσουν τις επιχειρήσεις, τους εργαζόμενους και, γενικά, όσους βίωναν τις συνέπειες τις πανδημίας. Η αύξηση της προσφοράς χρήματος, σύμφωνα με την ποσοτική εξίσωση του χρήματος (The quantity theory of money), σε συνδυασμό με το πολύ χαμηλό κόστος δανεισμού, αύξησε το γενικό επίπεδο τιμών, δηλαδή τον πληθωρισμό.
Στην προσπάθειά της να μετριάσει τον πληθωρισμό η Ομοσπονδιακή Tράπεζα των Η.Π.Α. (FED), ξεκινώντας από τον Μάιο του 2022, αύξησε τα επιτόκια και οι διεθνείς κεφαλαιαγορές στοιχηματίζουν ότι η FED θα συνεχίσει να ενισχύει το επιτόκιο. Η αύξηση του επιτοκίου από τη FED, με δεδομένο το επιτόκιο της Ε.Κ.Τ. (το οποίο παραμένει σε χαμηλά ποσοστά, μέχρι και αρνητικά), αυξάνει τη ζήτηση για αμερικάνικα περιουσιακά στοιχεία και, κατ’ επέκταση, τη ζήτηση για δολάρια, με συνέπεια το δολάριο να ανατιμηθεί σε σχέση με το ευρώ. Από τη στιγμή που όλες οι παγκόσμιες οικονομίες επηρεάζονται από έναν συνδυασμό παραγόντων, που προκλήθηκαν κυρίως από τα εμπόδια λόγω του ιού στην εφοδιαστική αλυσίδα και την άνοδο των τιμών σε ενέργεια και τρόφιμα, οι κεφαλαιαγορές αποστασιοποιούνται από ριψοκίνδυνες επενδύσεις. Ως αποτέλεσμα αυτού, οι επενδυτές στρέφονται σε ασφαλή περιουσιακά στοιχεία, κάτι που προσφέρουν οι Η.Π.Α.
Καθώς η πορεία της FED κινείται από μία πολύ χαλαρή νομισματική πολιτική σε μία πολύ πιο σκληρή, που σκοπό έχει την καταπολέμηση του πληθωρισμού, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι Η.Π.Α. δέχονται λιγότερα εξωτερικά πλήγματα (ενεργειακή κρίση κ.α.) σε σχέση με την Ευρώπη, έχει οδηγήσει τους επενδυτές να θεωρούν ασφαλές καταφύγιο τα περιουσιακά στοιχεία των Η.Π.Α. Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα ευρωπαϊκά και αμερικάνικα βραχυπρόθεσμα επιτόκια ωθεί τους επενδυτές να πουλήσουν ευρώ και να αγοράσουν δολάρια.
Η αύξηση των επιτοκίων, από την άλλη, αποθαρρύνει την οικονομική ανάπτυξη και, έτσι, η Ε.Κ.Τ. βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση, καθώς αν το ευρώ υποτιμηθεί περεταίρω, θα δώσει ώθηση στον ήδη υψηλό πληθωρισμό. Ωστόσο, η καταπολέμηση της υποτίμησης του ευρώ απαιτεί αύξηση των επιτοκίων, κάτι που θα επιβάρυνε την ήδη ισχνή οικονομική ανάπτυξη. Μία οικονομία που ήδη βρίσκεται αντιμέτωπη με πιθανή ύφεση, διαφαινόμενες ελλείψεις φυσικού αερίου και τρομερά υψηλές τιμές ενέργειας, προβλήματα τα οποία ήδη εξαντλούνε την αγοραστική δύναμη των πολιτών. Η Ε.Κ.Τ. θα ξεκινήσει δειλά δειλά να αυξάνει τα επιτόκια, τουλάχιστον, μέχρι αυτά να βγούνε από το αρνητικό έδαφος, καθώς μεγαλύτερες κινήσεις απειλούν την οικονομία με κινδύνους ύφεσης.
Τέλος, όσων αφορά τις εμπορικές σχέσεις Η.Π.Α. – Ε.Ε., ένα ασθενές ευρώ θα αυξήσει τις εξαγωγές και, κατ’ επέκταση, τον τζίρο των ευρωπαϊκών χωρών, καθώς τα εγχώρια προϊόντα προσφέρονται πιο φθηνά στις αγορές του εξωτερικού. Παρόλα αυτά, εάν για την παραγωγή των προϊόντων πρέπει να εισαχθούν πρώτες ύλες από χώρες εκτός Ε.Ε., αυτό το κέρδος δε θεωρείται σημαντικό. Ένα ακόμα πρόβλημα είναι η αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου, καθώς οποιαδήποτε εισαγόμενη μορφή ενέργειας (π.χ. LNG) πρέπει να αγοραστεί με αμερικάνικα δολάρια, γεγονός που θα αποδυναμώσει περαιτέρω το ευρώ.
Είναι σαφές, λοιπόν, ότι τα ισοζύγια εμπορικών συναλλαγών των χωρών της Ευρώπης θα παρουσιάσουν ελλείμματα, κάτι που θα πυροδοτήσει περαιτέρω πληθωριστικές πιέσεις. Ολόκληρος ο κόσμος διανύει μία δύσκολη πορεία και η συνέχιση της ύφεση στην οικονομία, τουλάχιστον και για το 2023, φαντάζει όλο και περισσότερο σαν το πιο πιθανό σενάριο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σε χαμηλό 20 ετών το ευρώ – Στο 1/1 η ισοτιμία του με το δολάριο, capital.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί η ισοτιμία 1:1 ευρώ-δολαρίου βάζει την ΕΚΤ στη γωνία, euro2day.gr, διαθέσιμο εδώ
- Προβλέπεται περαιτέρω ενίσχυση του δολαρίου, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- The Quantity Theory of Money, saylordotorg.github.io, διαθέσιμο εδώ
- Μακροοικονομική της παγκόσμιας οικονομίας, Κωσταντίνος Ι. Καρφάκης, Εκδόσεις Τζιόλα, 2020, Θεσσαλονίκη
