Της Κωνσταντίνας Αργουδέλη,
Η ιστορία του χρωμοσώματος Φιλαδέλφεια (Ph), αλλά και η θεραπεία της Χρόνιας Μυελογενούς Λευχαιμίας (ΧΜΛ), είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στιγμιότυπα των τελευταίων δεκαετιών στον τομέα της Ιατρικής. Το χρωμόσωμα ανακαλύφθηκε από δύο νέους ερευνητές το 1959 στο Fox Chase Center στη Φιλαδέλφεια των Ηνωμένων Πολιτειών, σε κύτταρα ασθενών με ΧΜΛ κι έτσι πήρε το όνομά του. Η θεραπεία της ΧΜΛ ανέδειξε την Ιατρική Ακριβείας και έδωσε ελπίδα για τη θεραπεία κι άλλων νοσημάτων με την εφαρμογή της.
Ο άνθρωπος φέρει 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων, άρα 46 χρωμοσώματα συνολικά. Στα χρωμοσώματα είναι συσκευασμένο το DNA μας, το οποίο φέρει τις γενετικές πληροφορίες για το φύλο μας, το χρώμα των ματιών μας και πολλά άλλα. Όταν υπάρξει αλλαγή στον αριθμό ή τη δομή των χρωμοσωμάτων, τότε έχουμε αριθμητική ή δομική χρωμοσωμική ανωμαλία αντίστοιχα. Το χρωμόσωμα Φιλαδέλφεια προκύπτει από δομική χρωμοσωμική ανωμαλία. Συγκεκριμένα, συμβαίνει αμοιβαία μετατόπιση μεταξύ των χρωμοσωμάτων 9 και 22, δηλαδή ένα τμήμα του μεγάλου βραχίονα του χρωμοσώματος 9 πηγαίνει στο χρωμόσωμα 22 και το αντίστροφο. Το χρωμόσωμα 9 φέρει το γονίδιο ABL, ενώ το χρωμόσωμα 22 φέρει το γονίδιο BCR. Με την εισαγωγή, λοιπόν, του τμήματος του χρωμοσώματος 9 που φέρει το γονίδιο ABL στο χρωμόσωμα 22, προέκυψε ένα νέο γονίδιο που ονομάστηκε BCR-ABL και αποτελούσε συνδυασμό των δύο γονιδίων. Το γονίδιο BCR-ABL αποτελεί ένα ογκογονίδιο, διότι οδηγεί σε ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων, δηλαδή σε καρκινογένεση. Επομένως, το χρωμόσωμα Φιλαδέλφεια, είναι το χρωμόσωμα 22 που προέκυψε από την μετατόπιση και φέρει το γονίδιο BCR-ABL.
Το χρωμόσωμα Φιλαδέλφεια εμφανίζεται στο 90% των ασθενών με Χρόνια Μυελογενή Λευχαιμία. Η πρωτεΐνη που παράγεται από το γονίδιο BCR-ABL έχει ενεργότητα κινάσης τυροσίνης και οδηγεί τα μη φυσιολογικά λευκά αιμοσφαίρια σε ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό, με αποτέλεσμα την λευχαιμία. Εκτός από τα λευκά αιμοσφαίρια, μπορεί να επηρεάζονται και τα άλλα κύτταρα του αίματος, δηλαδή τα ερυθρά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια. Στη χρόνια λευχαιμία, τα αιμοποιητικά βλαστικά κύτταρα του μυελού των οστών μέσω της διαφοροποίησης παράγουν μη φυσιολογικά λευκά αιμοσφαίρια. Ενδεικτικά, δεν αντιμετωπίζουν τις λοιμώξεις όπως τα φυσιολογικά λευκοκύτταρα και συσσωρεύονται στο μυελό των οστών, εκτοπίζοντας τα υγιή κύτταρα.
Οι ασθενείς με Χρόνια Μυελογενή Λευχαιμία συνήθως δεν εμφανίζουν συμπτώματα στα πρώιμα στάδια. Όσο η κατάσταση επιδεινώνεται, παρατηρούνται συμπτώματα όπως ο πυρετός, η κόπωση, η απώλεια όρεξης, η απώλεια βάρους, η νυχτερινή εφίδρωση, ο πόνος στα οστά, καθώς και πόνος κάτω από τα πλευρά στην αριστερή μεριά, το οποίο είναι ένδειξη διόγκωσης του σπλήνα. Αν η διόγκωση είναι τέτοια ώστε να πιέζει τα γειτονικά όργανα, απαιτείται σπληνεκτομή, δηλαδή αφαίρεση του σπλήνα.
Ανάμεσα στις θεραπείες της ΧΜΛ, όπως η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία, ξεχωρίζει για την αποτελεσματικότητά της η χορήγηση αναστολέων της κινάσης της τυροσίνης, που αποτελεί στοχευμένη θεραπεία. Συγκεκριμένα, η ιματινίμπη ή το φάρμακο με εμπορική ονομασία Glivec ή Gleevec είναι ένας αναστολέας της πρωτεΐνης που παράγεται από το ογκογονίδιο BCR-ABL. Η πρωτεΐνη αυτή χρειάζεται ένα μόριο ATP, το ενεργειακό νόμισμα του κυττάρου, για να φωσφορυλιώσει άλλες πρωτεΐνες και να ξεκινήσει τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό. Με τη χορήγηση του φαρμάκου, η ιματινίμπη προσδένεται στη θέση που θα προσδενόταν κανονικά το ATP, με αποτέλεσμα να μην μεταδίδεται το σήμα για κυτταρική διαίρεση. Η ανακάλυψη αυτή ήταν ρηξικέλευθη, καθώς δρα επιλεκτικά σε μοριακό επίπεδο, αντιμετωπίζοντας το νόσημα από τη ρίζα του.
Ανακεφαλαιώνοντας, η Χρόνια Μυελογενής Λευχαιμία είναι μια νεοπλασία του αίματος και του μυελού των οστών. Οφείλεται συνήθως σε μια αμοιβαία μετατόπιση μεταξύ των χρωμοσωμάτων 9 και 22, η οποία οδηγεί στη δημιουργία ενός παράγωγου χρωμοσώματος 22, γνωστού και ως χρωμόσωμα Φιλαδέλφεια, που φέρει το ογκογονίδιο BCR-ABL. Τα συμπτώματα εμφανίζονται με αργό ρυθμό. Η θεραπεία της ΧΜΛ με αναστολείς της κινάσης τυροσίνης αποτελεί σταθμό για την ογκολογία, καθώς ήταν η πρώτη στοχευμένη θεραπεία για νεοπλασία βασισμένη στο γενετικό υπόβαθρο και άνοιξε τον δρόμο της Ιατρικής Ακριβείας, η οποία βασίζεται στην εξατομίκευση της θεραπείας στον ασθενή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Treating Chronic Myeloid Leukemia, American Cancer Society. Διαθέσιμο εδώ
- Chronic Myelogenous Leukemia Treatment, National Cancer Institute. Διαθέσιμο εδώ
- Chronic myelogenous leukemia, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
