Της Δήμητρας-Κωνσταντίνας Μπαλόκα,
O Edgar Degas ήταν Γάλλος ζωγράφος και γλύπτης του 19ου αιώνα, ο οποίος θεωρείται θεμελιωτής του ρεύματος του ιμπρεσιονισμού, παρά το γεγονός ότι αυτοχαρακτηριζόταν ως ρεαλιστής. Η εύπορη καταγωγή του τον βοήθησε να ακολουθήσει το πάθος του για τη ζωγραφική και να εντρυφήσει σ’ αυτή μέσα από ταξίδια στην Ιταλία, την οποία επισκεπτόταν για να ζωγραφίζει τα έργα που βρίσκονταν στο Βατικανό. Την ίδια μέθοδο της αντιγραφής ακολουθούσε και κάθε φορά που επισκεπτόταν το Λούβρο. Αυτή η συνήθειά του κέντρισε την προσοχή του Monet, οδήγησε στη γνωριμία τους και, κατά συνέπεια, στην ένταξή του στον κύκλο των ιμπρεσιονιστών της εποχής.
Ωστόσο, η ειδοποιός διαφορά του με τους τελευταίους ήταν η αδιαφορία του για την απεικόνιση φυσικών τοπίων. Ο Degas ενδιαφερόταν για τους κλειστούς χώρους και λάτρευε την ανθρώπινη ανατομία και κίνηση. Έτσι, καταπιάστηκε με τις ιπποδρομίες, τη μελέτη του χορού και, συγκεκριμένα, των μπαλαρίνων της Όπερας του Παρισιού. Η αυθεντία της κινούμενης ανθρώπινης μορφής, όπως χαρακτηρίζεται, ζωγράφισε πάνω από 1.500 πίνακες με μπαλαρίνες, χρησιμοποιώντας, μάλιστα, πρωτοπόρους συνδυασμούς μέσων (μελάνι, λαδομπογιά, κάρβουνο κ.λπ.).
«Οι Μούσες δουλεύουν όλη μέρα και μετά τη νύχτα συγκεντρώνονται και χορεύουν»· τα λόγια του Degas, σε συνδυασμό με τους πίνακές του, αποκαλύπτουν την πικρή αλήθεια πίσω από τις εύθραυστες, σαγηνευτικές μπαλαρίνες του. Επικεντρωνόταν στα παρασκήνια και στις πρόβες, ώστε να πετύχει τη ρεαλιστική απεικόνιση των χορευτριών και περνούσε ατέλειωτες ώρες κάθε μέρα σε αυτά, παρατηρώντας και σχεδιάζοντας.
Η πλειοψηφία των χορευτριών της Όπερας του Παρισιού προέρχονταν από κατώτερες και εξαθλιωμένες κοινωνικές τάξεις και εγγράφονταν στην ακαδημία από νηπιακές ηλικίες, προκειμένου να συνεισφέρουν οικονομικά στις οικογένειές τους. Τα κορίτσια αυτά χαρακτηρίζονταν υποτιμητικά ως «ποντικάκια» της Όπερας (ίσως λόγω των κινήσεων τους στη σκηνή). Η είσοδος στα παρασκήνια ήταν απροσπέλαστη και επιτρεπόταν μόνο στους χορηγούς της όπερας και «πάτρωνες» των κοριτσιών. Παρά το γεγονός αυτό, η θέληση του Degas του εξασφάλισε μια θέση σε αυτά.
Τα «ποντικάκια», λόγω του κοινωνικού τους υπόβαθρου, αναγκαστικά εξαρτώνταν από τους χορηγούς τους, οι οποίοι παραχωρούσαν διαμερίσματα για τις οικογένειές τους, ιδιαίτερα μαθήματα, πρωταγωνιστικούς ρόλους, κοστούμια, με αντάλλαγμα σεξουαλικές σχέσεις. Αυτή η αισχρή κατάχρηση εξουσίας των αριστοκρατών αποτελούσε μέρος της πραγματικότητας των χορευτριών της εποχής. Η άρνηση αυτής της χυδαίας εξαναγκαστικής ανταλλαγής δεν αποτελούσε επιλογή, μιας και το όχι συνεπαγόταν καταστροφή της καριέρας τους, κοινωνική κατακραυγή και χαρακτηρισμό τους ως ιερόδουλων.
Ο Degas πέτυχε τη μεταφορά αυτής της πραγματικότητας αριστοτεχνικά, σχεδόν με φωτογραφικό τρόπο, στον πίνακά του «Πρόβα μπαλέτου στη σκηνή», όπου απεικονίζονται οι πάτρωνες με όλα τα αριστοκρατικά χαρακτηριστικά να παρακολουθούν τα θηράματά τους. Έτσι, η Όπερα του Παρισιού δεν λειτουργούσε ως ένας οίκος τέχνης, αλλά ως ένας οίκος εκμετάλλευσης με τις ευλογίες της ελίτ.
Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για το κέρινο γλυπτό του «Η χορεύτρια δεκατεσσάρων ετών» της Marie van Goethem, ενός από τα ποντικάκια της Όπερας. Μόλις αποκαλύφθηκε το γλυπτό, απέσπασε κάκιστες κριτικές, αλλά αποκαλύπτει, μέσα από μία ιστορία, την τραγική πραγματικότητα.
Ο Degas, λοιπόν, γνώριζε ότι θα μείνει γνωστός ως εκείνος που ζωγραφίζει μπαλαρίνες, αλλά αυτό που ήθελε οι υπόλοιποι να γνωρίζουν ήταν ότι δεν ενδιαφερόταν για τα ίδια τα κορίτσια, αλλά για τις κινήσεις τους και τις υφές των κουστουμιών τους. Μέσα από τη ζωγραφική του αποθεώθηκε η ανθρώπινη κίνηση και αποκαλύφθηκαν οι σχέσεις εξουσίας και η χυδαιότητα πίσω από την ελαφρότητα και φωτεινότητα των απεικονιζόμενων μπαλαρίνων του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η ιστορία πίσω από τον πίνακα: Πρόβα μπαλέτου στη σκηνή του Εντγκάρ Ντεγκά, culturenow.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εντγκάρ Ντεγκά: Ο ζωγράφος που αποθέωσε την κίνηση του ανθρώπινου σώματος, elculture.gr, διαθέσιμο εδώ
- An Expansive New Show Celebrates Five Decades of Feminist Art, artsy.net, διαθέσιμο εδώ
