Του Κωνσταντίνου Νωτούδα,
Ανέκαθεν η Μεσόγειος ήταν πεδίο σφοδρών αντιπαραθέσεων μεταξύ των κρατών, καθώς η κυριαρχία ενός κράτους στην περιοχή αυτή σήμαινε την αναβάθμισή του, είτε οικονομικά είτε γεωπολιτικά είτε και στρατιωτικά. Έτσι λοιπόν, στις αρχές του αιώνα, η εστία της έντασης των ελληνοτουρκικών σχέσεων μεταφέρθηκε στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου. Παράλληλα, η ραγδαία πρόοδος της τεχνολογίας συνετέλεσε, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα έρευνας και εκμετάλλευσης ενεργειακών πόρων σε μεγάλα βάθη. Από τις αρχές του 2010, άρχισαν να ανακαλύπτονται πλούσια κοιτάσματα, ενώ μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί τουλάχιστον οκτώ. Να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο κοίτασμα βρίσκεται στην Αιγυπτιακή ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη), όπου, πιο συγκεκριμένα, τέσσερα εξ αυτών στην ΑΟΖ του Ισραήλ και τρία στην ΑΟΖ της Κύπρου. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η περιοχή αυτή θα έχει έντονο ενδιαφέρον και κατά τα επόμενα χρόνια.
Μία από τις βασικές στοχεύσεις της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας των τελευταίων ετών είναι να καταστήσει την Τουρκία κομβικό διαμετακομιστή ενέργειας προς την Ευρώπη, παρέχοντας, ταυτόχρονα, στην εν λόγω χώρα, τη δυνατότητα να είναι αυτάρκης ως προς την ενέργεια, αλλά και να επεκταθεί οικονομικά. Η άμεση γειτνίαση της Τουρκίας με περιοχές εύρωστες σε κοιτάσματα υδρογονανθράκων –Ιράν, Ιράκ, Αζερμπαϊτζάν– ενισχύουν την άποψη αυτή, ενώ οι ήδη υπάρχοντες διάδρομοι μεταφοράς υδρογονανθράκων και η υλοποίηση μελλοντικών (αγωγός ΤΑP) καθιστούν την Τουρκία όντως στρατηγικό φορέα μεταφοράς ενέργειας προς την Ευρώπη. Σε μια στιγμή, μάλιστα, που κύρια προτεραιότητα της Ε.Ε. (Ευρωπαϊκής Ένωσης) είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανεξαρτητοποίησή της από ρωσικές πηγές.
Το 2023 συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την ίδρυση της σύγχρονης Τουρκικής Δημοκρατίας. Για τον λόγο αυτό, η χώρα ενεργοποίησε στον μέγιστο βαθμό τη νέο-οθωμανική πολιτική. Η σημερινή τουρκική εθνική στρατηγική συνυφαίνει άριστα τον μεγαλοϊδεατισμό και την εξωστρέφεια, προκειμένου η Τουρκία να εγκαθιδρυθεί ως περιφερειακή υπερδύναμη και παγκόσμιος παίκτης. Απόρροια των στόχων αυτών είναι η υιοθέτηση πολιτικής, με την οποία θα αποκτήσει το μέγιστο όφελος από τους γείτονές της. Εξάλλου, είναι παγιωμένη η αντίληψη ότι μόνο μία δυναμική και έντονη εξωτερική πολιτική με τάσεις αναθεώρησης του status quo θα αλλάξει τη θέση της χώρας σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο.
Φιλοδοξώντας να πρωταγωνιστήσει στην ανατολική μεσόγειο, η Τουρκία δεν αναγνωρίζει στη νήσο Κύπρο χωρικά ύδατα, συνορεύουσα ζώνη υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ. Η Τουρκία με εκβιαστικές τακτικές τερμάτισε τη γεώτρηση στον στόχο «σουπιά» στο τεμάχιο 3 στην Κυπριακή ΑΟΖ, επικαλούμενη τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων και θεωρώντας πως η Κύπρος βρίσκεται στο δικό της ζωτικό χώρο. Το πολλά υποσχόμενο κοίτασμα στον στόχο Καλυψώ μπορεί να αλλάξει τις γεωοικονομικές ισορροπίες υπέρ της Κύπρου, αφού η γεωλογική του δομή προσομοιάζει με του Ζορ, το κοίτασμα Μαμούθ της Αιγύπτου. Όπως ήταν φυσικό, η εξέλιξη αυτή θορύβησε την Άγκυρα, η οποία στοχεύει στο κυπριακό φυσικό αέριο, καθώς επιδιώκει να εδραιωθεί ως σημαντικός ενεργειακός παράγοντας στην περιοχή. Αυτό θα την ενισχύσει σε οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο, βοηθώντας την, έτσι, να πραγματοποιήσει τις νεοοθωμανικές της επιδιώξεις και να λογίζεται ως γεωπολιτικό κέντρο, και όχι ως περιφέρεια. Κάτι τέτοιο, όμως, απομακρύνει τις προοπτικές μιας δίκαιης λύσης του προβλήματος.
Η ένταξη της Τουρκίας στον ευρύτερο γεωπολιτικό της χώρο και την περιοχή του Αιγαίου δημιουργεί προβλήματα στην Ελλάδα, σχήμα οξύμωρο, καθώς είναι ένα κράτος-σύμμαχος στο NATO και δυνητικός εταίρος στην Ε.Ε., έστω και αν αυτή η πιθανότητα μοιάζει καθημερινά να απομακρύνεται. Αυτή η απειλή καθιστά αναγκαστική, από την ελληνική πλευρά, τη διατήρηση Ενόπλων Δυνάμεων ικανού μεγέθους και δυνατοτήτων, ώστε να αποτρέπεται η εκδήλωση της όποιας επιθετικότητας. Η Τουρκία έχει θέσει εδώ και δεκαετίες ένα μεγάλο πλήθος ζητημάτων που δυναμιτίζουν τις ελληνοτουρκικές θέσεις. Απαριθμώντας τα χρονολογικά, αυτά είναι:
- Η αξίωση για την αποστρατιωτικοποίηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου.
- Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, καθώς αγνοεί την κυριαρχία των ελληνικών νησιών –κατά παράβαση του δικαίου της θάλασσας– και θέλει να ορίζει με γραμμές βάσεις τις ηπειρωτικές ακτογραμμές των δύο κρατών.
- Τα όρια της περιοχής ευθύνης για τον έλεγχο του εναερίου χώρου (Flight Information Region-FIR), τα οποία και αμφισβητεί.
- Η μη επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων πέραν του σημερινού ορίου των 6 ναυτικών μιλίων, που σχετίζεται με την απειλή χρήσεως βίας – casus belli σε περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα.
- Η μη αναγνώριση του εύρος του ελληνικού εναερίου χώρου των 10 ναυτικών μιλίων, σε σχέση με τα χωρικά ύδατα που εκτείνονται στα 6 ναυτικά μίλια.
- Το γκριζάρισμα της επικυριαρχίας αδιευκρίνιστου αριθμού ελληνικών νησιών στο Αιγαίο και γύρω από την Κρήτη.
- Η μη αναγνώριση υφαλοκρηπίδας στα νησιά του συμπλέγματος του Καστελόριζου.
- Η μη αναγνώριση υφαλοκρηπίδας σε Ρόδο, Κάρπαθο, Κάσο και Κρήτη.
Οι τουρκικές θέσεις για συνεκμετάλλευση της Ανατολικής Μεσογείου, ακόμα και σε περιοχές νότια της Κρήτης ή στην κυπριακή ΑΟΖ, δείχνει την τουρκική πεποίθηση πως η Ανατολική Μεσόγειος είναι δικιά της. Η Τουρκία θέλει να βάλει όλα τα θέματα σε μία ατζέντα, για να πετύχει καλύτερα τους αναθεωρητικούς σκοπούς της. Για την Ελλάδα, η προσφυγή στη Χάγη θεμάτων εθνικής ασφάλειας και εδαφικής κυριαρχίας δεν υφίσταται, καθώς δεν είναι διατεθειμένη να συζητήσει την κυριαρχία της. Έχει, λοιπόν, εξαιρέσει από την αρμοδιότητα του Διεθνούς Δικαστηρίου τη στρατιωτικοποίηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου, όπως, επίσης, και τις τουρκικές διεκδικήσεις σε βραχονησίδες, που η Τουρκία προσπαθεί να γκριζάρει. Τα όρια του FIR Αθηνών και αυτά της έρευνας και διάσωσης καθορίζονται από διεθνείς συμβάσεις, που η Τουρκία ζητά την αλλαγή τους. Επομένως, ούτε αυτά υπάγονται στη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου.
Το ζήτημα του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου είναι το μόνο για το οποίο η Τουρκία διαθέτει ορθά νομικά επιχειρήματα, αλλά συνδέεται άμεσα με την επέκταση των ορίων των χωρικών υδάτων. Το πρόβλημα, όμως, λύνεται με επέκταση των χωρικών υδάτων στα 10 ή 12 ναυτικά μίλια, το οποίο η Τουρκία θεωρεί αιτία πολέμου. Επειδή, όμως, η επέκταση των χωρικών υδάτων είναι κυριαρχικό δικαίωμα της κάθε χώρας και δεν απαιτεί σύναψη διεθνούς συμφωνίας, δεν υπάρχει τίποτε, το οποίο να μπορεί να εκδικάσει το Διεθνές Δικαστήριο. Έτσι, συμπεραίνουμε ότι το μοναδικό ζήτημα που μπορεί η Ελλάδα να θέσει υπό την κρίση του Δικαστηρίου είναι αυτό της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, αλλά και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Συνοψίζοντας, λοιπόν, γίνεται αντιληπτό ότι η Ελλάδα έχει να αντιμετωπίσει έναν αναθεωρητικό γείτονα, ο οποίος, ενόψει και των επερχόμενων εκλογών, γίνεται όλο και πιο απειλητικός. Ωστόσο, η Ελλάδα δεν παραμένει αδρανής, καθώς επανακάμπτει σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο και προβαίνει σε μια σειρά συμφωνιών με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η εν λόγω εξέλιξη δείχνει ότι ανοίγει ένας νέος δρόμος για την ενίσχυση των σχέσεων και με άλλους εταίρους και η Ελλάδα δίνει το μήνυμα πως είναι μια ειρηνική χώρα, η οποία επιζητά τον διάλογο και σαφώς προετοιμασμένη για όλα τα ενδεχόμενα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αλατζάς Γεώργιος (2020), διπλωματική Εργασία, Η Ανατολική Μεσόγειος ως περιφερειακό υποσύστημα και η διαμόρφωση της Ελληνικής Στρατηγικής, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, σελίδες 145 έως 147
- Γιαννακόπουλος Άγγελος (2014), κείμενο εργασίας, Ανακατατάξεις στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο: Ο Ρόλος της Τουρκίας και οι Στρατηγικές προτεραιότητες για Ελλάδα και Κύπρο, Ελληνικό Ίδρυμα Άμεσης Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), σελίδα 9
- Μελέτης Νίκος (2021), άρθρο με τίτλο, Ο ρόλος της Τουρκίας: Το στοίχημα των συμμαχιών της Ελλάδας με τους Άραβες και το Ισραήλ, δημοσιευμένο στο Hellas Journal
- Παναγίδης Νίκος (2014), άρθρο με τίτλο, Τουρκική Εξωτερική Πολιτική, Κυπριακό και Νέα Γεωπολιτικά Δεδομένα, δημοσιευμένο στο Γεωστρατηγικό παρατηρητήριο Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου.
- Παναγίδης Νίκος (2018), άρθρο με τίτλο, Αιγαίο και Κύπρος στη σκιά του Τουρκικού αναθεωρητισμού, δημοσιευμένο στο Γεωστρατηγικό παρατηρητήριο Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου.
- Πολλάτος Μάκης (2020), άρθρο με τίτλο, Τουρκικός Αναθεωρητισμός: Υπάρχει τελικά και πόσο απειλητικός είναι;, δημοσιευμένο στο Πρώτο Θέμα
- Τσαχουρίδης Πέτρος (2020), Τουρκικός Αναθεωρητισμός και Ελλάδα, δημοσιευμένο στο Όμιλος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων
