Του Αλέξανδρου Κομπή,
Η συγκεκριμένη νόσος προσβάλλει κυρίως τους δύτες και οφείλεται στις φυσαλίδες αζώτου που δημιουργούνται κατά την κατάδυση σε μεγάλα βάθη και απελευθερώνονται ξαφνικά από την αιματική κυκλοφορία και τους ιστούς. Επίσης, ονομάζεται και νόσος αποσυμπίεσης, λόγω των μηχανισμών αποσυμπίεσης που εμπλέκονται στην παθοφυσιολογία της, ενώ είναι ευρέως γνωστή και ως «η νόσος των σφουγγαράδων» κυρίως στα νησιά του Αιγαίου και σε άλλες παραθαλάσσιες περιοχές σε όλον τον κόσμο, καθώς μεγάλο ποσοστό των εργαζόμενων συλλεκτών σφουγγαριών έπασχε από αυτή, εξαιτίας λανθασμένων επαγγελματικών χειρισμών.
Πιο συγκεκριμένα, ο ατμοσφαιρικός αέρας, εκτός από οξυγόνο, περιέχει και άλλα αέρια, εκ των οποίων το άζωτο ανευρίσκεται σε ποσοστό περίπου 70%. Κατά τη διάρκεια των καταδύσεων σε μεγάλα βάθη με τη χρήση αυτόματου καταδυτικού εξοπλισμού, οι δύτες εκτίθενται σε μεγάλες πιέσεις, λόγω της υδροστατικής πίεσης που οφείλεται στο νερό. Ο αέρας που παρέχεται στον δύτη μέσω του αναπνευστικού μηχανισμού έχει την ίδια πίεση με αυτή που επικρατεί στο περιβάλλον του. Σύμφωνα με τον νόμο του Henry, η ποσότητα ενός αερίου που μπορεί να διαλυθεί σε ένα υγρό είναι ανάλογη της μερικής πίεσής του.
Ο νόμος αυτός βρίσκει εφαρμογή στη διάλυση του οξυγόνου και του αζώτου στο αίμα μέσω της αναπνοής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η μερική πίεση του αζώτου αυξάνεται σε μεγάλο βαθμό, καθώς εξισώνεται με την πίεση που επικρατεί στο περιβάλλον του δύτη. Έτσι, το άζωτο σε μεγάλα βάθη παρουσιάζει αυξημένη διαλυτότητα στο αίμα και συνεπώς, μπορεί να απορροφηθεί μεγάλη ποσότητα από τον οργανισμό και να κατανεμηθεί στους ιστούς. Στη συνέχεια, κατά την ανάδυση, η πίεση μειώνεται και συνεπώς, ακολουθεί η ελάττωση της μερικής πίεσης του αζώτου. Έτσι, το διαλυμένο άζωτο χάνει τη διαλυτότητά του και σχηματίζει φυσαλίδες, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν βλάβη στους ιστούς, ανάλογα με την ποσότητα και την τοποθεσία που εντοπίζονται. Υπάρχουν δύο τύποι οι οποίοι διαφέρουν ως προς τη συμπτωματολογία και την παθοφυσιολογία.
Η νόσος αποσυμπίεσης τύπου I είναι η λιγότερο σοβαρή μορφή και παρουσιάζει κυρίως μυοσκελετικές εκδηλώσεις. Τυπικό σύμπτωμά της είναι ο πόνος, ο οποίος κυμαίνεται από ήπιος έως οξύς, ενώ οι περιοχές που προσβάλλονται είναι η πλάτη, οι αρθρώσεις των άκρων, καθώς και οι μύες. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί κνησμός, εξάνθημα, οίδημα και σημαντική κόπωση. Τα συμπτώματα αυτά, παρότι δεν είναι απειλητικά για τη ζωή, μπορούν να προαναγγείλουν την εμφάνιση άλλων παθήσεων.
Η νόσος αποσυμπίεσης τύπου II είναι η πιο σοβαρή εκδήλωση της νόσου και σχετίζεται με νευρολογικά προβλήματα, τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε παράλυση, ακόμα και σε θάνατο. Ανάλογα με την περιοχή του νευρικού συστήματος που προσβάλλεται, εκδηλώνονται και διαφορετικά συμπτώματα. Στην περίπτωση της σπονδυλικής στήλης, οι κυριότερες εκδηλώσεις αφορούν την κίνηση και μπορεί να οδηγήσουν σε παράλυση. Ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει αδυναμία, τρέμουλο, αστάθεια και δυσκινησία. Σχετικά με τον εγκέφαλο, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν πονοκέφαλο, σύγχυση, διαταραχές ομιλίας και διαταραχές οράσεως. Όλα τα παραπάνω συμπτώματα προέρχονται από το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, το οποίο προσβάλλεται σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με άλλα συστήματα.
Επιπροσθέτως, η νόσος των δυτών έχει συσχετισθεί με την εμφάνιση όψιμης δυσβαρικής οστεονέκρωσης, η οποία αποτελεί μία μορφή εκφυλιστικής οστεοαρθρίτιδας που εμφανίζεται στους ώμους και την περιοχή του ισχίου και έχει ως επακόλουθο τον πόνο και την καταστροφή των οστών. Η συγκεκριμένη παθολογική κατάσταση είναι αρκετά σπάνια και παρατηρείται συνήθως σε επαγγελματίες δύτες, οι οποίοι εκτίθενται για μεγάλες περιόδους σε αυξημένες πιέσεις.
Η θεραπεία που χρησιμοποιείται είναι το υπερβαρικό οξυγόνο, το οποίο χορηγείται σε θαλάμους υψηλής πιέσεως και αποκαθιστά τη φυσιολογική αιματική κυκλοφορία και την παροχή οξυγόνου στους ιστούς. Η θεραπευτική διαδικασία περιλαμβάνει τη σταδιακή μείωση της πίεσης ανά τακτά χρονικά διαστήματα, έτσι ώστε οι φυσαλίδες του αζώτου να απελευθερωθούν με αργούς ρυθμούς, χωρίς να προκαλέσουν περαιτέρω βλάβες.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι οι βλαβερές επιδράσεις των φυσαλίδων αζώτου αυξάνονται, όταν μετά την κατάδυση ακολουθεί πτήση με αεροπλάνο, σε διάστημα λίγων ωρών. Το φαινόμενο αυτό προκύπτει από την απότομη πτώση της πίεσης που σημειώνεται κατά τη διάρκεια πτήσεων, με αποτέλεσμα να παράγονται περισσότερες φυσαλίδες σε μικρό χρονικό διάστημα. Για αυτόν τον λόγο, θα πρέπει να αποφεύγονται οι πτήσεις, ύστερα από καταδύσεις σε μεγάλα βάθη, για ένα χρονικό διάστημα λίγων ωρών.
Το άζωτο, εκτός από τη νόσο των δυτών, ευθύνεται και για άλλες διαταραχές, οι οποίες σημειώνονται ύστερα από καταδυτικές ενέργειες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η νάρκωση από άζωτο ή η μέθη από άζωτο. Η κατάσταση αυτή οφείλεται στην αυξημένη διαλυτότητα του αζώτου στο αίμα που, όπως προαναφέρθηκε, παρατηρείται σε μεγάλα βάθη. Το άζωτο που διαλύεται στον οργανισμό διαπερνά τη λιπιδική μεμβράνη, καθώς είναι ιδιαίτερα λιποδιαλυτό και μειώνει τη διεγερσιμότητα των νευρώνων. Ως εκ τούτου, παρουσιάζονται συμπτώματα καταστολής του νευρικού συστήματος. Σε μικρότερα βάθη, ο δύτης αισθάνεται ευφορία και ζάλη, η οποία προσομοιάζει ελαφρά μέθη. Σε μεγαλύτερα βάθη, ο δύτης εκδηλώνει μυϊκή αδυναμία και έλλειψη συντονισμού, ενώ σε ακόμα πιο μεγάλα βάθη, χάνει τις αισθήσεις του.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι οι καταδύσεις παρότι συγκαταλέγονται ανάμεσα στις πιο ενδιαφέρουσες δραστηριότητες, κρύβουν αρκετούς κινδύνους. Η τήρηση των κανόνων που διέπουν τις καταδύσεις είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαφύλαξη της υγείας και την ασφαλή ψυχαγωγική δραστηριότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Lauralee Sherwood, Εισαγωγή στην Φυσιολογία του Ανθρώπου, 8η έκδοση, Ακαδημαϊκές εκδόσεις Ι. Μπάσδρα, Αλεξανδρούπολη, 2016
- Decompression Sickness, msdmanuals.com. Διαθέσιμο εδώ
